Giáo án và PPT Ngữ văn 12 cánh diều bài 5: Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người (Hoàng Ngọc Hiến)

TIẾT    : VĂN BẢN VĂN HỌC VÀ TÁC DỤNG CHIỀU SÂU TRONG VIỆC XÂY DỰNG NHÂN CÁCH VĂN HÓA CON NGƯỜI

A. KHỞI ĐỘNG

- GV tổ chức cho HS trả lời câu hỏi mở đầu

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. Tìm hiểu chung

Tìm hiểu tác giả và tác phẩm

Kết luận:

a. Tác giả

- Hoàng Ngọc Hiến (1930 -2011)

- Quê quán: Làng Đông Thái, xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.

- Nghề nghiệp: nhà lý luận phê bình, dịch giả văn học Việt Nam đương đại, nguyên hiệu trưởng Trường Viết văn Nguyễn Du.

- Sau năm 1945, ông cùng gia đình đi tản cư sau đó đến học Trường trung học chuyên khoa Huỳnh Thúc Kháng ở Vinh và được gửi đi đào tạo ở Liên Xô.

- Năm 1959, ông làm nghiên cứu sinh và bảo vệ thành công Tiến sĩ Văn học chuyên ngành lý luận, phê bình.

- Năm 1987, ông là Hội viên Hội nhà văn Việt Nam.

b. Sự nghiệp và tác phẩm chính

- Các tác phẩm nổi tiếng: Văn học Xô Viết đương đại, Văn học gần và xa,….

- Phong cách sáng tác:

+ Xoay quanh thể loại khảo cứu và phê bình, nổi tiếng với khái niệm “văn học phải đạo” nhằm nói về văn học chính thống xã hội chủ nghĩa

Văn bản Văn học và tác dụng chiều sau trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người được in trong Triết lí văn hóa và triết luận văn chương, NXB Giáo dục 2006

2. Khám phá văn bản

a. Nhan đề, mục đích chính của văn bản

Phân tích nhan đề, mục đích chính của văn bản “Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người”

Kết luận:

1. Mục đích chính của việc đặt tên nhan đề văn bản:

+ Giúp người đọc nhận thức được giá trị của văn học gắn với việc đọc sách.

+ Thể hiện tầm quan trọng của văn học trong việc phát triển và xây dựng nhân cách của mỗi con người.

• Nội dung chính của văn bản: Bàn về văn học và giá trị của văn học trong việc xây dựng, hình thành nhân cách của mỗi con người.

1. Nội dung chính của từng phần:
   1. – Để tăng tính phủ định:

+ Phần 1: Sự khác biệt giữa xem truyền hình và đọc sách.

+ Phần 2: Vai trò quan trọng của văn học và nghệ thuật.

+ Phần 3: Văn học nghệ thuật với chức năng giáo dục đa năng lực.

b.Xác định vấn đề trọng tâm và cách lập luận của văn bản

- Xác định vấn đề trọng tâm của văn bản (luận đề). Tác giả Hoàng Ngọc Hiến đã phân tích ý nghĩa của vấn đề trong văn bản như thế nào

-Chỉ ra và phân tích một số biện pháp làm tăng tính khẳng định và phủ định vấn đề trong văn bản?

- Em có nhận xét gì về cách lập luận và ngôn ngữ biểu cảm trong văn bản Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người?

Kết luận:

Vấn đề trọng tâm của văn bản: tác dụng, giá trị của văn học nghệ thuật trong việc xây dựng, hình thành nhân cách của mỗi con người.

- Cách phân tích của tác giả Hoàng Ngọc Hiến đi theo một trật tự lập luận logic vô cùng chặt chẽ, mỗi phần đều có sự liên kết với nhau:

+ Phần mở đầu: nói về vị thế của văn học ngày nay khi có sự cạnh tranh với truyền hình. Tiếp đó, so sánh sự khác nhau giữa việc xem truyền hình và đọc sách qua tiêu chí: khả năng tiếp nhận, khả năng ghi nhớ. Từ đó, khẳng định giá trị của việc đọc sách.

+ Phần thứ hai: Tập trung phân tích những giá trị mà văn học mang lại qua việc so sánh với khoa học và đưa ra những dẫn chứng cụ thể, thực tế. Nêu lên mối quan hệ giữa thực tiễn và tư tưởng từ đó nhấn mạnh sự cải cách tiến bộ của con người là cần có sự chuẩn bị.

+ Phần cuối: Đánh giá, nhận xét khả năng giáo dục của văn học nghệ thuật với những năng lực: năng lực cảm nhận sự thật, cảm nhận những nỗi đau nhân tình, cảm nhận cái đẹp. 

+ Dùng các từ phủ định: không phải, chẳng, không,…

+ Dùng các câu phủ định: “Tuy nhiên, riêng tôi, đã được xem và thực sự thích thú với nhiều bộ phim…”; “Nhưng trong đời sống tâm hồn và tâm lí con người…”, “Nhưng có một quan niệm khác về chức năng giáo dục…”, “Nhưng chỉ nói đến giáo dục đạo đức thì quá ít…”

• Để tăng tính khẳng định:

+ Dùng các từ khẳng định: phải, thì, chính, chỉ….

+ Dùng các câu khẳng định: “Văn học phải cạnh tranh với một đối thủ ghê gớm mà sự lớn mạnh ngày càng hùng hậu…”, “Đọc sách thì rất khác. Phải có nỗ lực của trí tuệ…”, “Truyền hình có thể lấn át văn hóa đọc nhưng cũng chính truyền hình sẽ hỗ trợ văn hóa…”, “Chỉ tham gia vào thực tiễn xã hội con người mới..”

→ Việc sử dụng các biện pháp làm tăng tính phủ định và khẳng định góp phần thể hiện rất rõ thái độ, nhận thức, lập trường và quan điểm của người viết về vấn đề: giá trị của văn học nghệ thuật trong việc xây dựng, hình thành nhân cách của mỗi người.

• Trong văn bản Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người, để phân tích tác động của văn học đối với sự hình thành và phát triển nhân cách văn hóa của con người, tác giả đã đưa triển khai các luận điểm vô cùng cụ thể với các lập luận khi sử phương pháp phân tích văn học, đưa ra các lời nói của nhà triết học, nhà thơ đồng thời đưa ra các ví dụ minh họa cụ thể cho từng ý kiến. Cụ thể trong phần 1, khi bàn về sự khác nhau giữa truyền hình và đọc sách:

+ Đưa ra các lập luận về ưu điểm, nhược điểm của việc xem truyền hình và đọc sách.

+ Đưa ra ví dụ minh họa cho lập luận về việc khả năng ghi nhớ của xem truyền hình và đọc sách “Cách đây không lâu, tôi xem trên truyền hình bộ phim Tây sương kí lúc xem thấy vui vui, có những đoạn lí thú nhưng xem xong …về câu thơ này”.

+ Tác giả sử dụng thao tác lập luận như phân tích, chứng minh, so sánh đối chiếu… để nhấn mạnh sự khác nhau giữa xem truyền hình và đọc sách từ đó nói về giá trị của việc đọc sách

3. Tổng kết giá trị nội dung nghệ thuật của tác phẩm

Nhận xét những đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của văn bản Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người

Kết luận:

+ Vai trò của văn học nghệ thuật trong việc xây dựng, hình thành nhân cách của mỗi con người.

+ Lập luận chặt chẽ giàu tính thuyết phục.

+ Sử dụng nhiều biện pháp nhằm tăng tính phủ định, khẳng định cho văn bản. 

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

- GV tổ chức cho HS hoàn thành bài tập trắc nghiệm trong phiếu học tập

Đáp án gợi ý:

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Viết một đoạn văn ( khoảng 12-15 dòng) phát triển ý trọng tâm: “Văn học giúp em cảm nhận được nỗi đau của những kiếp người”.