Giáo án dạy thêm Ngữ văn 12 Cánh diều bài 5: Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người (Hoàng Ngọc Hiến)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV yêu cầu HS trả lời:

+ Nhắc lại một số hiểu biết về tác giả Hoàng Ngọc Hiến và xuất xứ văn bản “Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người”.

+ Nhắc lại nội dung chính của từng phần được đánh số trong văn bản.

+ Vấn đề trọng tâm trong văn bản nghị luận này là gì? Tác giả đã triển khai vấn đề ấy trong văn bản như thế nào?

+ Nhận xét về cách lập luận và ngôn ngữ biểu cảm trong văn bản.

+ Nhắc lại phần tổng kết về nội dung và nghệ thuật của văn bản.

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

• GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

I. Nhắc lại kiến thức 

1. Tác giả và xuất xứ đoạn trích

a. Tác giả

- Hoàng Ngọc Hiến (1930 - 2011), quê ở Hà Tĩnh. Năm 1959, ông làm nghiên cứu sinh và bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Văn học, chuyên ngành lí luận, phê bình tại Đại học Tổng hợp Mát-xcơ-va, Liên Xô (cũ). Về nước, ông lần lượt giảng dạy ở các trường Đại học Sư phạm Vinh, Đại học Văn hóa, trường viết văn Nguyễn Du (và ông đã nhiều năm làm hiệu trưởng trường này). từ năm 1983 ông đã nhiệt thành cổ suý cho sự đổi mới sáng tác văn học ở Việt Nam.

b. Xuất xứ VB

- Trích Triết lí văn hóa và triết luận văn học,  NXB Giáo dục, 2006.

2. Ôn tập đặc điểm của văn nghị luận trong VB Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người

a. Nội dung chính của từng phần

+ Phần (1): Tác giả nêu lên “mấy suy nghĩ về vị thế của văn học đương có nguy cơ bị nghiêng ngả và có chiều sút kém trong đời sống văn hóa hiện đại” và ba kiến nghị.

+ Phần (2): Phân tích và làm sáng tỏ: Văn học có tác dụng to lớn và sâu sắc giúp cho con người hiểu được chính mình

(Điều mà khoa học không làm được).

+ Phần (3): Phân tích và làm sáng tỏ: Nghệ thuật, cùng với sự khẳng định sự thật, nhất thiết phải có những phát hiện nghệ thuật. Trước hết, đó là sự phát hiện những điều bí ẩn và huyền diệu; phải giúp con người năng lực cảm nhận sự thật, năng lực cảm nhận nỗi đau nhân tinh, cảm nhận cái đẹp,....

b. Vấn đề trọng tâm trong văn bản nghị luận

- Vấn đề trọng tâm hay chính là luận đề của văn bản là: tác dụng to lớn và sâu sắc của văn học với việc xây dựng nhân cách văn hóa con người. Luận đề ấy được làm rõ bằng các luận điểm, lí lẽ và bằng chứng trong ba phần của bài viết.

- Luận điểm 1 - phần (1): Tác giả nêu lên nguy cơ văn hóa đọc đang bị xói mòn bởi văn hóa nghe nhìn. Luận điểm này được tác giả làm rõ bằng lí lẽ và bằng chứng như:

• Phương tiện của truyền hình là hình ảnh nghe nhìn, ưu thế của hình ảnh nghe nhìn là hấp dẫn và dễ tiếp nhận, không đòi hỏi nỗ lực tích cực của trí tuệ để tiếp nhận.

• Đọc sách thì rất khác. Phải có nỗ lực của trí tuệ.

• Vi dụ cụ thể như xem phim Tây Sương kí chẳng nhớ được gì nhưng đọc Truyện Kiểu thì nhớ mãi.

• Có thể hình ảnh phát huy năng lực trực giác và để lại những dấu vết trong vô thức. Nhưng trí tuệ về cơ bản phải được rên luyện và phát triển bằng đọc sách.

- Luận điểm 2 - phần (2): Văn học có tác dụng to lớn và sâu sắc giúp cho con người hiểu được chính mình. Luận điểm ấy được làm rõ qua lí lẽ và bằng chứng như: 

• Đời sống tâm hồn và tâm lí của con người ngày càng trở nên phức tạp, có những mảng, những lớp chiều sâu, những uẫn khúc chỉ có văn học và nghệ thuật mới soi thầu.

• Văn học giúp cho con người tự biết mình, cả những mặt yếu lẫn mặt mạnh, những tiềm lực lớn lao ta không ngờ đến.

• Để trưởng thành, con người cần tham gia hoạt động thực tiễn, song song với quá trình tham gia thực tiễn thì ở bên trong chủ thể thường diễn ra một cuộc hành trình tinh thần khá phức tạp. Chính những cuộc hành trình bên trong này mới có ý nghĩa quyết định đối với sự cải tạo bản thân con người.

• Văn học và nghệ thuật có một vai trò đặc biệt quan trọng:

quản lí sự cải hóá, sự hình thành nhân cách bên trong con người, ở mỗi con người.

- Luận điểm 3 - phần (3): Trong sáng tác nghệ thuật, cùng với sự khẳng định sự thật, nhất thiết phải có những phát hiện nghệ thuật.

• Trước hết, đó là sự phát hiện những điều bí ẩn và huyền diệu trong tâm hồn con người.

• Trong văn học nghệ thuật, có thể tìm thấy ở đây một sự khác biệt với báo chí còn quan trọng hơn sự công bố sự thật là việc giáo dục năng lực cảm nhận sự thật.

• Văn học giáo dục năng lực cảm nhận những nỗi đau nhân tình, sự giáo dục năng lực cảm nhận cái đẹp.

c. Nhận xét cách lập luận và ngôn ngữ biểu cảm trong văn bản.

- Cách lập luận : Văn bản có cách lập luận chặt chẽ, được biểu hiện qua các luận điểm rõ ràng như câu văn “tôi muốn nêu mấy suy nghĩ về vị thế của văn học”; lí lẽ, dẫn chứng thuyết phục. Đằng sau mỗi luận điểm, tác giả đều đưa ra dẫn chứng thiết thực, hợp lý. Kết hợp với việc dùng các từ, các câu khẳng định, phủ đinh.Dựa vào các từ ngữ đó đã thể hiện rõ ràng lập luận của tác giả. 

- Ngôn ngữ biểu cảm: Giàu màu sắc biểu cảm. Thể hiện qua việc tác giả kết hợp nhiều từ ngữ, như kết từ và tình thái từ : Vả chăng, đành rằng, thậm chí, lúc nào cũng, hơn lúc nào hết, quá,…. 

3. Tổng kết

a. Nội dung

- Tác giả Hoàng Ngọc Hiến đã phân tích, bình luận một cách thuyết phục để chỉ rõ vai trò và tác dụng to lớn của văn học đối với tâm hồn con người như thế nào qua văn bản Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóá con người.

b. Nghệ thuật

- Luận điểm rõ ràng, luận chứng minh bạch, giàu sức thuyết phục.

- Cách nêu dẫn chứng đa dạng, lời văn giản dị, giàu hình ảnh và cảm xúc.