TIẾT 1

HOẠT ĐỘNG CỦA HS - GV

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV cho HS thảo luận nhóm theo nhóm:

+ Nhóm 1, 3: Dựa vào thông tin “Em cần biết”, hãy nêu những nét chính về tục ngữ (khái niệm, nội dung, hình thức) và câu đố nói chung.

+ Nhóm 2, 4: Dựa vào thông tin “Em cần biết”, hãy nêu những nét chính về câu đố (khái niệm, nội dung, hình thức) và câu đố Bắc Giang.

 Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS suy nghĩ, thảo luận và giơ tay trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV gọi 1 – 2 HS trả lời.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

- GV chốt đáp án, tổng kết kiến thức:

Dự kiến sản phẩm:

+ Tục ngữ:

·        Khái niệm tục ngữ:

Là những câu nói dân gian ngắn gọn, ổn định, có nhịp điệu, hình ảnh, thể hiện kinh nghiệm của nhân dân về mọi mặt (tự nhiên, lao động sản xuất, xã hội), được nhân dân vận dụng vào đời sống, suy nghĩ và lời ăn tiếng nói hàng ngày. Đây là một thể loại văn học dân gian.

·        Nội dung:

Diễn đạt kinh nghiệm về thiên nhiên, lao động sản xuất, con người, xã hội.

·        Hình thức:

Là một câu nói (diễn đạt 1 ý trọn vẹn). Có đặc điểm ngắn gọn, kết cấu bền vững, có hình ảnh và nhịp điệu.

+ Câu đố:

·        Khái niệm:

Là một thể loại độc đáo của văn học dân gian. Ở đó vừa có chất trí tuệ của ngụ ngôn, tục ngữ, vừa có chất trữ tình của ca dao dân ca, vừa có chất dí dỏm hài hước của truyện cười, vè…

·        Hình thức:

Có hình thức cấu trúc giống như một câu tục ngữ (tính chất ngắn gọn), như một câu ca dao (vần, điệu hòa hợp), như một bài thơ luật Đường của văn học viết. Trong mỗi hình thức mà câu đố sử dụng đều phát huy hết tất cả sự nhịp nhàng, vần điệu, cân đối của hình thức thể loại đó.

·        Nội dung:

Là hình thức sáng tác dân gian có chức năng miêu tả, phản ảnh đặc điểm của các sự vật hiện tượng trong tự nhiên và đời sống xã hội bằng phương pháp dấu tên và nghệ thuật ẩn dụ đặc biệt (hay phương pháp chuyển hóa – chuyển cái nọ thành cái kia) để thử tài suy đoán, kiểm tra sự hiểu biết và mua vui giải trí.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận về những đặc điểm cơ bản của các câu tục ngữ, câu đố Bắc Giang.

- GV chuyển sang nội dung mới.

I. Tìm hiểu chung

1. Tục ngữ :

- Tục ngữ là những câu nói dân gian ngắn gọn, ổn định, có nhịp điệu, hình ảnh, đúc kết những bài học của nhân dân về:

+ Quy luật của thiên nhiên

+ Kinh nghiệm lao động sản xuất

+ Kinh nghiệm về con người và xã hội.

+ Về hình thức: tục ngữ là một câu nói diễn đạt một ý trọn vẹn có đặc điểm ngắn gọn, kết cấu bền vững có hình ảnh, nhịp điệu

+ Về nội dung: diễn đạt kinh nghiệm, cách nhìn nhận của nhân dân về tự nhiên, lao động, sản xuất, con người và xã hội.

- Những bài học kinh nghiệm về quy luật thiên nhiên và lao động sản xuất là nội dung quan trọng của tục ngữ. Vì thế tục ngữ còn được gọi là túi khôn của nhân dân

- Có nhiều câu tục ngữ chỉ có nghĩa đen, một số câu có cả nghĩa bóng

2. Tục ngữ Bắc Giang:

- Mang đầy đủ các đặc điểm của thể loại tục ngữ Việt Nam.

- Tục ngữ Bắc Giang là những câu nói ngắn gọn, hàm súc, phần lớn có hình ảnh, vần, nhịp, kết cấu đối xứng.

+ Là sự đúc kết kinh nghiệm của nhân dân về thực tiễn được nhân dân đúc kết về thiên nhiên, lao động sản xuất, con người, xã hội...

+ Là lời khẳng định, niềm tự hào mạnh mẽ về giá trị của những tài phẩm, sản vật và đặc sản do con người Bắc Giang tạo ra.

3. Câu đố

- Khái niệm: Câu đố là một thể loại độc đáo của văn học dân gian. Ở đó vừa có chất trí tuệ của ngụ ngôn, tục ngữ, vừa có chất trữ tình của ca dao dân ca, vừa có chất dí dỏm hài hước của truyện cười, vè,…

- Hình thức:

+ Có hình thức cấu trúc giống như một câu tục ngữ (tính chất ngắn gọn), như một câu ca dao (vần, điệu hòa hợp), như một bài thơ luật Đường của văn học viết.

+ Trong mỗi hình thức mà câu đố sử dụng, câu đố cũng phát huy hết tất cả sự nhịp nhàng, vần điệu, cân đối của hình thức thể loại đó. Ta thử khảo sát một vài hình thức cấu trúc câu đố như đã nói.

- Nội dung: Câu đố là hình thức sáng tác dân gian có chức năng miêu tả, phản ảnh đặc điểm của các sự vật hiện tượng trong tự nhiên và đời sống xã hội bằng phương pháp dấu tên và nghệ thuật ẩn dụ đặc biệt (hay phương pháp chuyển hóa – chuyển cái nọ thành cái kia) để thử tài suy đoán, kiểm tra sự hiểu biết và mua vui giải trí.

4. Câu đố Bắc Giang

- Đố vui là một hoạt động vui chơi mang tính trí tuệ mà ai cũng yêu thích.

- Mỗi câu đố dân gian chung, câu đố Bắc Giang nói riêng thường là bài văn vần hoặc câu nói có vần; mô tả vật đố bằng những hình ảnh, hình tượng khác lạ để người nghe tìm lời giải; nhằm mục đích giải trí, rèn luyện tư duy và cung cấp những tri thức về đời sống.

- Nội dung câu đố phong phú đa dạng, có thể liên quan đến tất cả các sự vật, sự việc, hiện tượng xung quanh con người.

- Câu đố có thể diễn ra ở bất cứ đâu, trong bất cứ hoàn cảnh nào, càng đông người tham gia thì càng lôi cuốn, thú vị.

® Từ đời này sang đời khác, các câu đố được truyền miệng và sáng tạo không ngừng, góp phần làm kho tàng câu đố dân gian của Bắc Giang luôn giàu có, đa dạng, phong phú.