BÀI 8: PHONG TRÀO TÂY SƠN

(20 câu)

1. NHẬN BIẾT (8 câu)

Câu 1: Hãy trình bày nguyên nhân bùng nổ khởi nghĩa Tây Sơn. 

Trả lời:

Nguyên nhân bùng nổ khởi nghĩa Tây Sơn:

Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền phong kiến Đàng Trong ngày càng suy yếu. Bộ máy quan lại các cấp rất cổng kềnh và tham nhũng. Ở các thôn, ấp, ruộng đất của nông dân bị địa chủ, cường hào lấn chiếm. Chế độ tô thuế, lao dịch đè nặng lên đời sống nhân dân.

 Nỗi bất bình, oán hận của các tầng lớp xã hội đối với chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong dâng cao đến đỉnh điểm.

- Năm 1771, ba anh em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ dựng cờ khởi nghĩa. Căn cứ của nghĩa quân ở vùng Tây Sơn thượng đạo (nay thuộc An Khê, Gia Lai). Với khẩu hiệu “lấy của người giàu chia cho người nghèo”, cuộc khởi nghĩa nhanh chóng thu hút các tầng lớp nhân dân tham gia.

Câu 2: Hãy mô tả thắng lợi đầu tiên của nghĩa quân Tây Sơn.

Trả lời:

Mô tả thắng lợi đầu tiên của nghĩa của nghĩa quân Tây Sơn:

- Năm 1771: dựng cờ khởi nghĩa. 

- Năm 1777: lật đổ chính quyền chúa Nguyễn. 

- Năm 1785: đánh tan quân Xiêm. 

- Năm 1786: lật đổ chính quyền chúa Trịnh. 

- Năm 1788: Triều Lê Sơ sụp đổ. Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng Đế. 

- Năm 1789: Đại phá quân Thanh.

Câu 3: Mô tả những nét chính (thời gian, người lãnh đạo, địa điểm, cách đánh trận, kết quả) về trận Rạch Gầm – Xoài Mút. Thắng lợi này có ý nghĩa quan trọng như thế nào?

Trả lời:

- Mô tả những nét chính (thời gian, người lãnh đạo, địa điểm, cách đánh trận, kết quả) về trận Rạch Gầm – Xoài Mút:

+ Nguyễn Ánh cầu cứu vua Xiêm. Cuối tháng 7 - 1784, khoảng 5 vạn quân Xiêm theo hai đường thuỷ, bộ kéo sang nước ta. Cuối năm đó, quân Xiêm đã chiếm hết miền Tây Gia Định (miền Tây Nam Bộ ngày nay).

+ Tháng 1 - 1785, Nguyễn Huệ được lệnh tiến quân vào Gia Định. Ông đóng đại bản

doanh ở Mỹ Tho, chọn khúc sông Tiền, đoạn từ Rạch Gầm đến Xoài Mút (nay thuộc

tỉnh Tiền Giang) làm trận địa quyết chiến.

+ Trận Rạch Gầm - Xoài Mút diễn ra ngày 19 - 1 - 1785. Chọn cách đánh nghi binh,

nhử quân Xiêm vào trận địa mai phục, nghĩa quân bất ngờ chặn đánh, kết hợp dùng

thuyền, bè lửa đốt cháy thuyền giặc, khiến quân Xiêm bị tiêu diệt gần hết. Chỉ trong

một ngày, quân Tây Sơn giành thắng lợi hoàn toàn.

- Ý nghĩa của thắng lợi: Trận Rạch Gầm - Xoài Mút là một trong những trận thuỷ chiến lớn trong lịch sử chống ngoại xâm của nhân dân ta. Từ đây, cuộc khởi nghĩa Tây Sơn trở thành phong trào dân tộc.

Câu 4: Hãy cho biết cuộc tiến công của Nguyễn Huệ ra Bắc trong những năm 1786 – 1788 đạt được kết quả như thế nào?

Trả lời: 

Những tiến công của Nguyễn Huệ ra Bắc trong những năm 1786 – 1788 đạt được kết quả như sau: 

- Tháng 5 – 1786, nghĩa quân Tây Sơn tiến ra phía nam sông Gianh, giải phóng toàn bộ vùng đất Đàng trong, rồi tiến thẳng ra Đàng ngoài. 

- Được sự ủng hộ của nhân dân, quân Tây Sơn tiến vào thành Thăng Long, lật đổ chúa Trịnh, rồi giao lại chính quyền cho vua Lê. 

- Năm 1788, Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc lần thứ hai, vua Lê Chiêu Thống bỏ trốn, chính quyền phong kiến Lê – Trịnh hoàn toàn sụp đổ. 

Câu 5: Hãy mô tả trận đại phá quân Thanh xâm lược năm 1789 của quân Tây Sơn. 

Trả lời: 

Diễn biến của trận đại phá quân Thanh của quân Tây Sơn:

* Ngày 25 – 1 – 1789 (đêm 30 Tết)

Quân Tây Sơn vượt sống Gián Khẩu (sông Đáy), tiêu diệt đồn điền tiêu của giặc. 

* Ngày 28 – 1 – 1789 (đêm mồng 3 Tết) 

Quân Tây Sơn vây đồn Hà Đồi (Thường Tín, Hà Nội), quân thanh bị đánh bất ngờ, hoảng sợ, hạ khí giới đầu hàng. 

* Ngày 30 – 1 – 1789 (mồng 5 Tết)

+ Sáng sớm, quân Tây Sơn dưới sự chỉ huy trực tiếp của Quang Trung tấn công đồn Ngọc Hồi (Thanh Trì, Hà Nội) 

+ Cùng lúc đó, đạo quân của Đô đốc Long tấn công đồn Đống Đa. 

+ Tướng giặc là Sầm Nghi Đồng khiếp sợ, thắt cổ tự tử, Tôn Sĩ Nghị nghe tin đại bại cũng vội vã bỏ trốn. 

+ Đến trưa, vua Quang Trung cùng đoàn quân chiến thắng tiến vào thành Thăng Long. 

Câu 6: Hãy cho biết nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào trào Tây Sơn. 

Trả lời: 

Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn:

* Nguyên nhân thắng lợi: 

+ Nhờ ý chí đấu tranh chống áp bức bóc lột, tinh thần đoàn kết, tinh thần yêu nước của nhân dân và hi sinh cao cả của nhân dân ta. 

+ Sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của vua Quang Trung, và bộ chỉ huy nghĩa quân.

* Ý nghĩa lịch sử: 

+ Đã lật đổ thành công chính quyền phong kiến thối nát Nguyễn – Trịnh – Lê. 

+ Đã xóa bỏ ranh giới chia cắt đất nước, đặt nền tảng cho việc thống nhất quốc gia. 

+ Giữ vững nền độc lập của Tổ quốc, đập tan tham vọng xâm lược nước ta của nhà Thanh và quân Xiêm. 

Câu 7: Hãy lập bảng về những sự kiện chính của phong trào Tây Sơn từ năm 1771 đến năm 1789 theo các tiêu chí: thời gian, thắng lợi tiêu biểu. 

Trả lời: 

Câu 8: Hoàn thành bảng tóm tắt về hai cuộc kháng chiến chống ngoại xâm do Nguyễn Huệ - Quang Trung lãnh đạo theo mẫu dưới đây:

Trả lời: 

2. THÔNG HIỂU (7 câu)

Câu 1: Trình bày khái quát tình hình xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỉ XVIII theo mẫu dưới đây:

- Triều đình:

- Quan lại:

 - Nông dân:

- Các tầng lớp khác:

Trả lời: 

- Triều đình: Chính quyền họ Nguyễn ở Đàng Trong suy yếu dần. 

- Quan lại: mua quan, bán tước; kết thành bè cánh đàn áp bóc lột nhân dân thậm tệ, ăn chơi xa xỉ. 

- Nông dân: Bị địa chủ, cường hào lấn chiếm hết ruộng đất. Nhân dân phải nộp nhiều thứ thuế.

- Các tầng lớp khác: Thương nhân, thợ thủ công, đặc biệt là các dân tộc thiểu số miền núi cũng bất bình sâu sắc với chính quyền họ Nguyễn. Họ phải nộp lâm thổ sản như ngà voi, sừng tê, mật ong…

 Cuộc sống của người dân ngày càng cơ cực, nên đứng dậy để đấu tranh. 

Câu 2: Hãy cho biết vì sao Nguyễn Huệ chọn khúc sông từ Rạch Gầm đến Xoài Mút làm trận địa quyết chiến?

Trả lời: 

Nguyễn Huệ chọn khúc sông từ Rạch Gầm đến Xoài Mút để làm trận địa quyết chiến là vì: Đoạn Rạch Gầm đến Xoài Mút dài khoảng 6km, rộng hơn 1km, có chỗ gần 2km. Có nhiều cồn, cù lao, hai bên bờ sông cây cối rậm rạp. Địa hình này thuận lợi để dấu quân phục kích dành thế chủ động, bất ngờ tấn công tiêu diệt quân giặc.

Vì có vị trí hiểm yếu như vậy, Nguyễn Huệ đã chọn khúc sông này làm trận địa quyết chiến với quân Xiêm.

Câu 3: Em có đánh giá gì về vai trò của Quang Trung – Nguyễn Huệ trong phong trào Tây Sơn và lịch sử dân tộc. 

Trả lời: 

Nguyễn Huệ là thủ lĩnh kiệt xuất nhất của phong trào Tây Sơn, đã đưa phong trào vượt khỏi mọi gian nguy thử thách, đạt tới điểm phát triển đỉnh cao nhất của phong trào nông dân và phong trào dân tộc trong bối cảnh lịch sử cuối thế kỉ XVIII của đất nước. Từ một anh hùng nông dân, Nguyễn Huệ đã trở thành anh hùng dân tộc có công lớn trong sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ độc lập dân tộc. 

Câu 3: Theo em, tại sao phong trào Tây Sơn được nhân dân Đàng Trong ủng hộ?

Trả lời: 

Phong trào Tây Sơn được nhân dân Đàng Trong ủng hộ là vì: 

+ Chính quyền Đàng Trong mục nát, khiến đời sống của nhân dân phải chịu nhiều khổ cực. Những mâu thuẫn xã hội ở Đàng Trong ngày càng dâng cao. 

+ Do các hoạt động của nghĩa quân Tây Sơn như: xóa nợ công cho dân, bãi bỏ nhiều thứ thuế và chủ trương “lấy của người giàu chia cho người nghèo” được lòng dân. 

 Vì vậy do hoàn cảnh xã hội và mục đích của khởi nghĩa Tây Sơn hợp tình hợp lí với nhân dân nên được nhân dân hết lòng ủng hộ. 

Câu 4: Việc Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng Đế có ý nghĩa gì đối với chiến thắng?

Trả lời: 

Việc Nguyễn Huệ lên ngôi vua có ý nghĩa với chiến thắng: 

- Trước thế giặc mạnh, cần đoàn kết lực lượng toàn dân trong một mặt trận thống nhất, cần có sự lãnh đạo của một nhà vua chính danh vị. Vì vậy, Nguyễn Huệ đã lên ngôi vua, dùng danh nghĩa Hoàng đế kêu gọi nhân dân chiến đấu. 

- Việc lên ngôi vua đã khẳng định Đại Việt là một quốc gia đã có chủ, khẳng định chủ quyền độc lập với quân xâm lược.  

Câu 5: Vua Quang Trung đã có những đóng góp gì cho lịch sử dân tộc ở thế kỉ XVIII?

Trả lời: 

Những đóng góp của vua Quang Trung cho lịch sử dân tộc ở thế kỉ XVIII: 

* Chính trị: 

- Đập tan âm mưu xâm lược: đánh tan quân Xiêm và quân Thanh xâm lược. 

- Tiêu diệt chính quyền phong kiến thối nát: Lật đổ chính quyền phong kiến mục rữa của họ Nguyễn, tiến quân ra Bắc Hà diệt họ Trịnh. 

* Kinh tế: 

- Nông nghiệp: ban Chiếu khuyến nông để giải quyết tình trạng ruộng đất bỏ hoang và nạn lưu vong => Mùa màng trở lại phong đăng, cảnh thái bình trở lại. 

- Thủ công và thương nghiệp: bãi bỏ giảm nhiều loại thuế, mở cửa thông thương chợ búa =>Hàng hóa lưu thông không bị ngưng đọng, nghề thủ công và buôn bán được phục hồi dần dần. 

* Văn hóa, giáo dục:  

- Ban bố lập chiếu học.

- Dùng chữ Nôm là chữ viết chính thức của Nhà nước, lập Viện Sùng chính để dịch chữ Hán sang chữ Nôm để làm tài liệu học tập. 

Câu 6: Nêu những nét khái quát về nghệ thuật quân sự của vua Quang Trung trong quá trình đánh bại quân Xiêm và quân Thanh xâm lược. 

Trả lời: 

Nghệ thuật quân sự của vua Quang Trung trong quá trình đánh bại quân Xiêm và quân Thanh: 

- Nắm chắc ý định chiến lược của địch, sớm phát hiện sai lầm  và khoét sâu sai lầm của chúng; đồng thời, tích cực tạo thời cơ và triệt để tận dụng thời cơ để kết thúc chiến tranh trong thời gian ngắn.

- Vạch ra phương châm tác chiến chiến lược sáng suốt.

- Tiến công thần tốc, tiêu diệt địch bằng trận quyết chiến chiến lược, nhanh chóng kết thúc chiến tranh.

Câu 7: Hoàn thành bảng so sánh về thế lực (lực lượng, tình thế) của quân Thanh và quân Tây Sơn cuối năm 1788, đầu năm 1789.

Trả lời: 

* Thế lực của quân Thanh và quân Tây Sơn cuối năm 1788:

 Quân thanh có ưu thế hơn cả về lực lượng và tình thế, quân Tây Sơn tạm rút về Tam Điệp – Biện Sơn để bảo toàn lực lượng. 

* Thế lực của quân Thanh và quân Tây Sơn đầu năm 1789: 

 Đầu năm 1789, tuy lực lượng của nghĩa quân Tây Sơn vẫn ít hơn, nhưng đã chiếm được thế chủ động, tấn công bất ngờ quân Thanh, đẩy quân Thanh vào thế bị động và phải đầu hàng. 

 So với cuối năm 1788, lực lượng của nghĩa quân Tây Sơn đã phát triển nhanh chóng, chiếm thế chủ động trong cuộc chiến. 

3. VẬN DỤNG (2 câu)

Câu 1: Có ý kiến cho rằng “Quyết định tiêu diệt quân Thanh vào dịp Tết Kỉ Dậu (1789) thể hiện thiên tài quân sự của vua Quang Trung”. Em đồng ý với ý kiến đó không? 

Trả lời: 

Đồng ý với ý kiến “Quyết định tiêu diệt quân Thanh vào dịp Tết Kỉ Dậu (1789) thể hiện thiên tài quân sự của vua Quang trung”. Vì: quyết định này được vua Quang Trung đưa ra trên cơ sở sự nghiên cứu, phân tích kĩ lưỡng những điểm mạnh, ý đồ tiến công và những sai lầm của quân Thanh. Cụ thể là:

+ Điểm mạnh của quân Thanh: có ưu thế hơn về lực lượng với 29 vạn quân (lực lượng hùng hậu hơn nghĩa quân Tây Sơn). 

+ Ý đồ của quân Thanh: Sau khi chiếm được thành Thăng Long, Tôn Sĩ Nghị cho quân sĩ tạm nghỉ ngơi để ăn Tết Nguyên đán, dự định sau Tết, ngày mùng 6 tháng giêng sẽ tiếp tục tiến công.

+ Điểm yếu của quân Thanh: 

• Chiếm được thành Thăng Long tương đối dễ dàng nên nảy sinh tâm lí chủ quan, khinh địch. 

• Nghĩa quân đang trong thế phòng ngự tạm thời, binh lính nghỉ ngơi, không tập trung cho chiến tuyến. 

 Nắm bắt được cơ hội này nên vua Quang Trung đã mở cuộc tập kích chiến lược chớp nhoáng, tung toàn bộ lực lượng ra đánh vào lúc quân địch mất tập trung nhất. 

Câu 2: Hãy miêu tả ngắn gọn về một di tích lịch sử hay công trình tưởng niệm có liên quan đến phong trào Tây Sơn mà em biết. 

Trả lời: 

Di tích Gò Đống Đa xây dựng vào năm 1989 nhân kỉ niệm 200 năm chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa, được Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Vào mồng 5 Tết hằng năm, lễ hội kỉ niệm chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa và tưởng nhớ công lao của vị anh hùnh dân tộc Quang Trung được tổ chức tại đây. 

4. VẬN DỤNG CAO (3 câu)

Câu 1: Em hãy viết bài giới thiệu (khoảng 7 – 10 câu) về vị anh hùng dân tộc Quang Trung theo các ý sau:

- Vai trò.

- Điều khiến em ấn tượng nhất về ông. 

- Những con đường, ngôi trường, di tích lịch sử cách mạng mang tên ông.

Trả lời: 

Nguyễn Huệ (1753 – 1792), còn được gọi là Vua Quang Trung. Vua Quang Trung (hay Bắc Bình Vương), là vị hoàng đế thứ hai của nhà Tây Sơn (ở ngôi từ 1788 tới 1792) sau Thái Đức Hoàng đế Nguyễn Nhạc.

Ông là một trong những lãnh đạo chính trị tài giỏi với nhiều cải cách xây dựng đất nước, quân sự xuất sắc trong lịch sử Việt Nam với những trận đánh trong nội chiến và chống ngoại xâm chưa thất bại lần nào. Do có nhiều công lao, Nguyễn Huệ cũng được xem là người anh hùng áo vải của dân tộc Việt Nam.

Ngày nay để tưởng nhớ công lao của ông, nhiều con đường, ngôi trường mang tên ông vẫn mãi luôn tự hào vì được mang tên của người anh hùng dân tộc áo vải kì xuất. 

Câu 2: Nếu được tham gia học tập tại một trong các địa điểm sau: Bảo tàng Quang Trung (Bình Định), di tích Rạch Gầm Xoài Mút (Tiền Giang), di tích Gò Đống Đa (Hà Nội), em chọn địa điểm nào? Vì sao em chọn địa điểm đó?

Trả lời: 

Di tích Gò Đống Đa (Hà Nội).

• Là khu di tích về chiến thắng hào hùng của Nghĩa quân Tây Sơn, đánh đuổi được bè lũ quân Thanh xâm lược. 

• Khu di tích nằm trong lòng Thủ Đô nên thuận tiện cho việc tham gia học tập và tìm hiểu về lịch sử của các em học sinh. 

Câu 3: Em hãy kể một số việc làm của nhân dân ta thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, ghi nhớ công lao to lớn của Nguyễn Huế - Quang Trung đối với lịch sử dân tộc. 

Trả lời: 

Những việc làm của nhân dân ta thể hiện việc ghi nhớ công ơn của Quang Trung – Nguyễn Huệ:

+ Xây dựng Gò Đống Đa để ghi nhớ công ơn, đánh một dấu mốc lịch sử về trận chiến đại thắng quân Thanh. 

+ Tổ chức ngày lễ hội Gò Đống Đa vào ngày mồng 5 Tết Nguyên đán hằng năm. 

+ Luôn nhắc nhở con cháu về những công lao của vua Quang Trung.