Đáp án Địa lí 9 kết nối tri thức Bài 17: Vùng Tây Nguyên

BÀI 17. VÙNG TÂY NGUYÊN

MỞ ĐẦU

Tây Nguyên có vị trí địa lí quan trọng về quốc phòng an ninh và có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế. Tây Nguyên có nhiều dân tộc cùng chung sống với bản sắc văn hoá đa dạng, đặc sắc. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng Tây Nguyên có những thế mạnh và hạn chế gì? Ngành kinh tế nào là ngành thế mạnh của vùng?

Hướng dẫn chi tiết:

Vùng Tây Nguyên có nhiều điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đặc biệt, tạo nên những thế mạnh cho phát triển kinh tế của vùng. Dưới đây là một số điểm chi tiết:

Thế mạnh của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên vùng Tây Nguyên:

Địa hình và đất: Với cao nguyên xếp tầng rộng lớn và đất badan màu mỡ, vùng Tây Nguyên có điều kiện thuận lợi cho việc trồng cây công nghiệp như cà phê, cao su, tiêu, sắn, hồ tiêu và các loại cây ăn quả.

Khí hậu: Với khí hậu cận xích đạo, nóng quanh năm, vùng Tây Nguyên thích hợp cho việc phát triển các loại cây công nghiệp. Khí hậu này cũng tạo điều kiện thuận lợi cho việc trồng các loại cây hương liệu và cây thuốc lá.

Sông ngòi: Vùng Tây Nguyên là khu vực thượng nguồn của nhiều hệ thống sông, điều này tạo tiềm năng lớn cho việc phát triển thủy điện. Các dự án thủy điện có thể khai thác tiềm năng này để cung cấp điện và tạo nguồn thu nhập cho vùng.

Rừng: Với diện tích gần 3 triệu ha rừng, Tây Nguyên có tiềm năng phát triển lâm nghiệp. Việc bảo vệ và khai thác bền vững các nguồn tài nguyên rừng có thể mang lại lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường.

Khoáng sản: Vùng Tây Nguyên có trữ lượng lớn khoáng sản, trong đó nổi bật là trữ lượng bô xít. Khoáng sản này tạo cơ sở cho việc phát triển công nghiệp chế biến khoáng sản, đóng góp vào nền kinh tế vùng.

Tuy nhiên, vùng Tây Nguyên cũng đối mặt với một số hạn chế của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên, bao gồm:

Mùa khô kéo dài: Vùng Tây Nguyên có mùa khô kéo dài, gây nguy cơ thiếu nước và cháy rừng nghiêm trọng. Điều này đòi hỏi sự quản lý cẩn thận và các biện pháp phòng ngừa cháy rừng hiệu quả.

Nạn chặt phá rừng và săn bắt động vật hoang dã: Hoạt động chặt phá rừng quá mức và săn bắt động vật hoang dã không bền vững đang gây tổn hại đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học của vùng.

Với các thế mạnh và hạn chế trên, ngành kinh tế thế mạnh của vùng Tây Nguyên bao gồm kinh tế rừng, chế biến nông lâm sản và khai thác chế biến khoáng sản. Các ngành này có tiềm năng phát triển và đóng góp vào tăng trưởng kinh tếCủa vùng Tây Nguyên. Kinh tế rừng bao gồm việc khai thác và chế biến gỗ, sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm gỗ.

1. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 1 và hình 17.1, hãy trình bày đặc điểm vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của vùng Tây Nguyên

Hướng dẫn chi tiết:

- Vùng Tây Nguyên có tổng diện tích hơn 54 nghìn km, chiếm 16,5% diện tích cả nước

- Vùng Tây Nguyên giáp với Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung, Đông Nam Bộ và hai nước Lào và Cam-pu-chia; có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế, chính trị, quốc phòng an ninh

- Vùng có nhiều thuận lợi trong giao thương với các vùng trong nước và đóng vai trò quan trọng trong kết nối với các nước Đông Nam Á lục địa

2. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Câu hỏi: Dựa vào hình 17.1 và thông tin mục 2, hãy trình bày thế mạnh và hạn chế về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng Tây Nguyên.

Hướng dẫn chi tiết:

1. Thế mạnh về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ở Tây Nguyên:

Địa hình và đất: Tây Nguyên có địa hình chủ yếu là các cao nguyên với độ cao khác nhau. Cao nguyên này có bề mặt xếp tầng, tương đối bằng phẳng, và đất badan màu mỡ, thuận lợi cho việc quy hoạch các vùng trồng cây công nghiệp và cây ăn quả, cũng như phát triển lâm nghiệp. Ngoài ra, có khối núi Kon Tum và khối núi cực Nam Trung Bộ, với đất feralit đỏ vàng chủ yếu, thích hợp cho việc trồng cây dược liệu.

Khí hậu: Tây Nguyên có tính chất cận xích đạo, phân hoá rõ rệt thành mùa mưa và mùa khô. Khí hậu này thuận lợi cho sự phát triển của cây trồng nhiệt đới, và mùa khô kéo dài cung cấp điều kiện thuận lợi cho việc phơi và sấy nông sản. Ngoài ra, khu vực này cũng có một số vùng khí hậu mát mẻ, thích hợp để trồng cây cận nhiệt và phát triển du lịch.

Nguồn nước: Tây Nguyên là nơi bắt nguồn của nhiều con sông, và sông chảy qua các bậc địa hình tạo tiềm năng thuỷ điện lớn. Các hồ tự nhiên và nhân tạo có khả năng tích trữ nước và điều tiết dòng chảy, cung cấp nước trong mùa khô. Nguồn nước ngầm cũng khá phong phú và đóng vai trò quan trọng đối với sinh hoạt và sản xuất, đặc biệt là trong mùa khô.

Sinh vật: Tây Nguyên có tài nguyên rừng phong phú, với lượng trữ lượng lớn và đa dạng sinh học cao. Khu vực này có nhiều loại gỗ quý và hệ động vật hoang dã phong phú, bao gồm nhiều loài quý hiếm mang ý nghĩa lớn về mặt khoa học và kinh tế.

Khoáng sản: Khoáng sản quan trọng nhất của vùng là bô-xít, với trữ lượng lớn nhất trong cả nước.

Cảnh quan thiên nhiên: Tây Nguyên có cảnh quan thiên nhiên độc đáo và hùng vĩ, đặc biệt khi kết hợp với các khu bảo tồn và vườn quốc gia. Điều này tạo ra thế mạnh để phát triển du lịch sinh thái trong khu vực.

1. Hạn chế về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ở Duyên hải Nam Trung Bộ:

Mùa khô kéo dài: Mùa khô kéo dài ở khu vực này gây nguy cơ thiếu nước cho sản xuất, sinh hoạt và gia tăng nguy cơ cháy rừng.

Nước ngầm: Nước ngầm nằm sâu và có xu hướng suy giảm về trữ lượng, gây khó khăn cho việc khai thác và sử dụng nước ngầm.

Suy thoái đất: Đất ở khu vực này đang gặp tình trạng suy thoái, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng cây trồng. Suy thoái đất có thể là kết quả của sự xói mòn đất, sử dụng không bền vững của đất và các hoạt động như đồng cỏ và khai thác gỗ.

3. DÂN CƯ, VĂN HOÁ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 3, hãy :

- Nhận xét đặc điểm dân cư ở Tây Nguyên.

- Trình bày đặc điểm văn hoá nổi bật của các dân tộc Tây Nguyên.

Hướng dẫn chi tiết:

Tây Nguyên là một vùng địa lý và văn hóa đặc biệt ở Việt Nam. Dưới đây là những đặc điểm về dân cư và văn hoá nổi bật của các dân tộc ở Tây Nguyên:

Đặc điểm dân cư:

Số dân: Năm 2021, Tây Nguyên có khoảng 6 triệu người, tăng trưởng dân số tự nhiên ở vùng này cao hơn mức trung bình cả nước, đạt 1,25%. Tuy nhiên, vẫn là một trong những vùng thưa dân nhất của Việt Nam.

Phân bố dân cư: Dân cư tại Tây Nguyên chủ yếu sống ở nông thôn, với các hình thức kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, trồng cây công nghiệp và chăn nuôi.

Đặc điểm văn hoá:

Đa dạng dân tộc: Tây Nguyên là vùng địa bàn có nhiều thành phần dân tộc nhất của Việt Nam. Các dân tộc chính bao gồm Ê-đê, Ba na, Gia-rai, Cơ-ho, Kinh, H'Mông và nhiều dân tộc khác. Mỗi dân tộc đều có đặc điểm văn hoá riêng biệt, góp phần tạo nên sự đa dạng và phong phú của văn hoá Tây Nguyên.

Di sản vật thể và phi vật thể: Tây Nguyên có nhiều di sản vật thể và phi vật thể đặc trưng. Ví dụ, Không gian văn hoá Cồng chiêng Tây Nguyên là một di sản văn hóa quan trọng được UNESCO công nhận. Các lễ hội truyền thống như Đua Voi, Cơm Mới cũng là những nét đặc sắc của văn hoá Tây Nguyên.

Kiến trúc đặc trưng: Kiến trúc truyền thống của Tây Nguyên thể hiện qua những ngôi nhà Rông và nhà Dài. Những ngôi nhà này không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng, mà còn là nơi diễn ra các lễ hội và lưu giữ giá trị văn hoá truyền thống.

Nhạc cụ đặc trưng: Văn hoá Tây Nguyên còn có nhiều loại nhạc cụ độc đáo như cồng, chiêng, đàn đá, đàn t'rưng, tù và nhiều nhạc cụ khác. Những âm thanh của những nhạc cụ này tạo nên những giai điệu độc đáo và thú vị trong âm nhạc dân tộc Tây Nguyên.

Sự phát triển và đa dạng: Văn hoá Tây Nguyên ngày càng đa dạng do việc tiếp thu các yếu tố văn hoá mới và đồng thời bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp. Sự giao thoa và giao lưu văn hoá giữa các dân tộc trong vùng cũng tạo nên một bức tranh văn hoá phong phú và độc đáo.

4. CÁC NGÀNH KINH TẾ THẾ MẠNH

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục a và hình 17.2, hãy:

- Trình bày sự phát triển và phân bố của ngành trồng cây công nghiệp lâu năm ở Tây Nguyên

- Trình bày sự phát triển và phân bố của ngành trồng cây ăn quả ở Tây Nguyên.

Hướng dẫn chi tiết:

- Sự phát triển và phân bố của ngành trồng cây công nghiệp lâu năm:

+ Là vùng chuyên canh cây công nghiệp lâu năm lớn của cả nước

+ Năm 2021, diện tích cây công nghiệp lâu năm của Tây Nguyên chiếm hơn 40% tổng diện tích cây công nghiệp lâu năm của cả nước.

+ Các cây công nghiệp lâu năm chính của vùng là cà phê, hồ tiêu, điều, cao su

+ Cà phê là cây trồng chủ lực trong đó cà phê đứng đầu cả nước về diện tích và sản lượng, được trồng nhiều ở Đắk Lắk, Đắk Nông và Gia Lai. Cao su và điều có diện tích và sản lượng đứng thứ hai cả nước, được trồng nhiều nhất ở Gia Lai, điều trồng nhiều nhất ở Đắk Lắk

- Sự phát triển và phân bố của ngành trồng cây ăn quả:

+ Là vùng trồng cây ăn quả lớn, các loại cây tiêu biểu là: sầu riêng, bơ, chôm chôm, mít,... phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu

+ Cây ăn quả được trồng chủ yếu tại: Buôn Ma Thuật, Lâm Đồng, Pleiku,...

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục b và hình 17.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bố của ngành lâm nghiệp ở Tây Nguyên

Hướng dẫn chi tiết:

- Tây Nguyên có điều kiện thuận lợi để phát triển lâm nghiệp

- Vùng chủ yếu là hoạt động khai thác gỗ, trồng rừng đang được đẩy mạnh, sản lượng gỗ khai thác tăng lên hằng năm, gỗ được khai thác phục vụ cho xuất khẩu là chủ yếu

- Các lâm sản khác như măng, dược liệu,... cũng được khai thác nhiều để góp phần tạo thêm sinh kế cho người dân vùng rừng

- Đắk Lắk là tỉnh khai thác nhiều gỗ nhất vùng, chiếm 50,3% sản lượng gỗ toàn vùng. Diện tích rừng trồng mới nhiều nhất tại Gia Lai chiếm 42,1% diện tích rừng trồng mới toàn vùng

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục c và hình 17.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bố của ngành sản xuất điện ở Tây Nguyên.

Hướng dẫn chi tiết:

- Tây Nguyên có nhiều tiềm năng để phát triển công nghiệp sản xuất điện

- Ngành sản xuất điện có vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế của vùng. Sản lượng điện sản xuất năm 2021 của Tây Nguyên chiếm 10,3% tổng sản lượng điện cả nước

- Cơ cấu ngành sản xuất điện đa dạng, có cả thuỷ điện, điện gió, điện mặt trời:

+ Hệ thống sông Sê San có nhà máy thuỷ điện laly, Sê San 3, Sê San 4,..; hệ thống sông Srêpôk có nhà máy thuỷ điện Srêpôk 3, Buôn Kuốp,..; hệ thống sông Đồng Nai có các nhà máy thuỷ điện Đồng Nai 3, Đồng Nai 4,...

+ Các nhà máy điện gió lớn là Ea Nam, Ia Pết – Đắk Đoa 1, 2,...

+ Điện mặt trời có ở các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục d và hình 17.2, hãy trình bày sự phát triển và phân bố của ngành du lịch ở Tây Nguyên.

Hướng dẫn chi tiết:

- Du lịch là ngành thế mạnh của vùng Tây Nguyên và ngày càng phát triển bởi lợi thế về cảnh quan thiên nhiên, văn hoá đặc sắc

- Vùng tập trung phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch văn hoá, du lịch cộng đồng, du lịch nghỉ dưỡng....

- Các điểm đến nổi tiếng như: Buôn Đôn, hồ Lắk, Lang Biang, Măng Đen, Tà Đùng,...

- Trong vùng đã hình thành các trung tâm du lịch như Đà Lạt, Buôn Ma Thuột,...

5. MỘT SỐ NGÀNH KINH TẾ THẾ MẠNH

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 5, hãy trình bày các vấn đề môi trường trong phát triển kinh tế – xã hội vùng Tây Nguyên.

Hướng dẫn chi tiết:

- Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội,  Tây Nguyên đang phải đối mặt với một số vấn đề về môi trường và suy giảm tài nguyên.

- Môi trường nước ở một số nơi bị ô nhiễm bởi các hoạt động khai thác khoáng sản, sử dụng hoá chất và phân bón trong trồng trọt, hoạt động chăn nuôi gia súc,... - Nguồn nước đang đứng trước tình trạng cạn kiệt vào mùa khô do hạn hán và khai thác quá mức nước ngầm

- Hiện tượng mất rừng và suy thoái rừng, đặc biệt là rừng tự nhiên vẫn đang diễn ra do khai thác gỗ trái phép, chặt phá rừng để phát triển cây công nghiệp.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu hỏi: Dựa vào bảng 17.3, hãy nhận xét sản lượng gỗ khai thác và diện tích rừng trồng mới ở Tây Nguyên giai đoạn 2010 – 2021.

Hướng dẫn chi tiết:

- Trong giai đoạn 2010 – 2021, sản lượng gỗ đã có sự tăng trưởng lớn khi vào năm 2010 có 546,7 nghìn m³ nhưng đến năm 2021 đã tăng lên 753,7 nghìn m³ cho thấy hoạt động khai thác gỗ diễn ra mạnh mẽ của vùng

- Diện tích rừng trồng mới đạt mức 27,4 nghìn ha vào năm 2010 tuy nhiên sau đó đã có sự suy giảm vào năm 2015 khi chỉ đạt 10,2 nghìn ha. Do hoạt động trồng rừng được đẩy mạnh nên đến năm 2021 đã có sự tăng trưởng và đạt 19 nghìn ha

Câu hỏi: Sưu tầm thông tin, hình ảnh về một số nét văn hoá đặc sắc của người dân Tây Nguyên (lễ hội, kiến trúc, nhạc cụ).

Hướng dẫn chi tiết:

Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là một phần quan trọng của văn hóa đặc trưng của khu vực này. Dưới đây là một số điểm nổi bật về văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên và nhạc cụ đặc trưng là đàn đá:

Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên:

Giá trị kiệt tác: Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được coi là nơi chứa đựng những giá trị kiệt tác của nhân loại. Nó đại diện cho văn hoá Tây Nguyên và được sử dụng trong nhiều nghi lễ, tín ngưỡng quan trọng. Cồng chiêng được coi là ngôn ngữ giao tiếp hàng đầu của con người với thần thánh và thế giới siêu nhiên.

Âm thanh đặc trưng: Tiếng cồng chiêng Tây Nguyên hòa nhịp âm vang gợi cho người nghe như thấy được cả không gian săn bắn, không gian làm rẫy, không gian lễ hội... của con người trong vùng. Âm thanh của cồng chiêng mang đậm tính huyền bí và tạo nên một không gian tâm linh đặc biệt.

Đàn đá:

Ý nghĩa tâm linh: Đàn đá, trong tiếng M'nông, được gọi là "goong lu", tức "đá kêu như tiếng cồng", là một trong những loại nhạc cụ cổ nhất của loài người. Nó không chỉ có ý nghĩa văn hóa sâu sắc đối với cộng đồng người dân tộc sinh sống ở Tây Nguyên mà còn được coi là sợi dây kết nối tâm linh giữa Mẹ Trái đất và cộng đồng người M'nông trong vùng Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đắk Nông.

Chế tác và âm thanh: Đàn đá được chế tác từ những thanh đá có kích thước và hình dạng khác nhau. Các thanh đá dài, to thường tạo ra âm thanh trầm, trong khi thanh đá ngắn, nhỏ và mỏng thường tạo ra âm thanh cao. Nhạc cụ này được chơi bằng cách đánh vào thanh đá, tạo ra những âm thanh độc đáo và đặc trưng.

Những điểm đặc trưng về văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên và nhạc cụ đàn đá không chỉ thể hiện sự đa dạng và độc đáo của văn hóa Tây Nguyên, mà còn phản ánh sự kết nối sâu sắc giữa con người với thiên nhiên và tâm linh.