Đáp án Lịch sử 12 chân trời sáng tạo Bài 2: Trật tự thế giới trong chiến tranh lạnh

BÀI 2. TRẬT TỰ THẾ GIỚI TRONG CHIẾN TRANH LẠNH

1. SỰ HÌNH THÀNH VÀ TỒN TẠI CỦA TRẬT TỰ HAI CỰC I- AN- TA

Câu hỏi: Trình bày quá trình hình thành Trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Hướng dẫn chi tiết:

Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai đang đi vào giai đoạn kết thúc, và các nước Đồng minh đối diện với nhiều vấn đề quan trọng và cấp bách.

Các vấn đề quan trọng và cấp bách mà các nước Đồng minh phải đối mặt bao gồm:

Đánh bại hoàn toàn chủ nghĩa phát xít: Mục tiêu chính của các nước Đồng minh là tiêu diệt hoàn toàn chủ nghĩa phát xít ở Đức và chủ nghĩa quân phiệt ở Nhật.

Tổ chức lại thế giới sau chiến tranh: Các nước Đồng minh nhận thấy cần thiết phải tái cấu trúc và xây dựng lại thế giới sau chiến tranh để đảm bảo hòa bình và phục hồi kinh tế.

Phân chia quyền lợi giữa các nước thắng trận: Vấn đề phân chia quyền lợi và ảnh hưởng sau chiến tranh là một vấn đề quan trọng. Trong ngữ cảnh này, Hội nghị I-an-ta diễn ra từ ngày 4 đến ngày 11 tháng 2 năm 1945 đã đưa ra nhiều quyết định quan trọng.

Hội nghị I-an-ta giữa ba cường quốc Liên Xô, Mỹ và Anh đã đưa ra các quyết định quan trọng như sau:

Thống nhất mục tiêu chung trong việc tiêu diệt chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật.

Thành lập tổ chức Liên hiệp quốc nhằm duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

Thoả thuận về việc phân chia phạm vi ảnh hưởng giữa các nước lớn, đặc biệt là giữa Liên Xô và Mỹ ở châu Âu và châu Á sau chiến tranh.

Những quyết định này cùng những thoả thuận sau đó tại Hội nghị Pốtxđam vào tháng 7 năm 1945 đã tạo ra một khuôn khổ cho một trật tự thế giới mới, thường được gọi là "Trật tự thế giới hai cực I-an-ta". Trật tự thế giới hai cực I-an-ta hình thành đã chia thế giới thành hai cực đối lập: cực Liên Xô và cực Mỹ.

Câu hỏi: Trình bày quá trình tồn tại Trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Hướng dẫn chi tiết:

Trật tự thế giới hai cực I-an-ta tồn tại hơn bốn thập kỉ, gắn liền với sự căng thẳng của cuộc Chiến tranh lạnh giữa hai cực Mỹ – Liên Xô.

- Giai đoạn từ năm 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX: giai đoạn xác lập và phát triển của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta, hình thành hai hệ thống xã hội đối lập nhau về hệ tư tưởng, chính trị, quân sự,...

+ Về kinh tế: Mỹ thực hiện Kế hoạch Mác-san nhằm viện trợ cho các nước Tây Âu khôi phục kinh tế; Liên Xô và các nước Đông Âu thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV), nhằm tăng cường sự hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau.

+ Về quân sự: năm 1949, Mỹ và các nước tư bản phương Tây thành lập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO); năm 1955, Liên Xô và các nước Đông Âu thành lập Tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va.

+ Trong thời kỳ Chiến tranh lạnh đã diễn ra nhiều cuộc chiến tranh cục bộ và xung đột: chiến tranh xâm lược Đông Dương của Pháp (1945- 1954), chiến tranh Triều Tiên (1950- 1953), ...

- Giai đoạn từ đầu những năm 70 của thế kỉ XX đến năm 1991: giai đoạn Trật tự thế giới hai cực I-an-ta suy yếu và đi đến sụp đổ.

+ Đầu những năm 70 của thế kỉ XX, xu thế hoà hoãn giữa hai bên cũng tiếp tục phát triển.

+ Từ nửa sau thập kỷ 80 của thế kỉ XX, Liên Xô và Mỹ đẩy mạnh đối thoại, bình thường hóa quan hệ.

+ Tháng 12 – 1989, trong cuộc gặp không chính thức giữa Tổng thống Mỹ G. Bu-sơ và Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô M. Goóc-ba-chấp tại đảo Man-ta (Địa Trung Hải), hai bên đã tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh.

+ Sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu cuối những năm 80 của thế kỉ XX và sự tan rã của Liên Xô (1991) đã chấm dứt Trật tự thế giới hai cực l-an-ta.

2. NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC ĐỘNG CỦA SỰ SỤP ĐỔ TRẬT TỰ THẾ GIỚI HAI CỰC I-AN-TA

Câu hỏi: Nêu nguyên nhân sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Hướng dẫn chi tiết:

- Cuộc chạy đua vũ trang kéo dài hơn bốn thập kỉ làm suy giảm thế mạnh của cả Mỹ và Liên Xô, buộc hai bên phải từng bước hạn chế căng thẳng.

- Phong trào giải phóng dân tộc phát triển thắng lợi, các nước thuộc thế giới thứ ba vươn lên, góp phần phá vỡ khuôn khổ trật tự hai cực.

- Sự vươn lên mạnh mẽ của các nước Tây Âu, Nhật Bản,... làm thay đổi cán cân kinh tế thế giới, tạo ra sự cạnh tranh quyết liệt với Mỹ.

- Sự khủng hoảng và những sai lầm trong công cuộc cải tổ đã làm suy giảm sức mạnh, dẫn tới sự sụp đổ về mặt nhà nước của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô.

- Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba diễn ra mạnh mẽ, đòi hỏi các nước phải tập trung sức mạnh để chiếm lĩnh, phát triển kinh tế.

Câu hỏi: Sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đã tác động như thế nào tới tình hình thế giới?

Hướng dẫn chi tiết:

- Sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đã tác động lớn đến tình hình thế giới, đưa đến xu thế phát triển mới trong quan hệ quốc tế. Một trật tự thế giới mới dần được hình thành theo xu thế đa cực.

- Sự tan rã của Liên Xô đã làm thay đổi so sánh tương quan lực lượng trên thế giới với ưu thế tạm thời thuộc về Mỹ. Tuy nhiên, vai trò của các cường quốc khác, các trung tâm kinh tế, các tổ chức quốc tế, khu vực,... ngày càng gia tăng.

- Trật tự thế giới hai cực I-an-ta sụp đổ đã mở ra chiều hướng và điều kiện để giải quyết hòa bình các vụ tranh chấp, xung đột khu vực.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Lập bảng thống kê quá trình hình thành và tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta (theo gợi ý: thời gian, nội dung chính).

Hướng dẫn chi tiết:

Câu 2: Tại sao chạy đua vũ trang là một trong những nguyên nhân quan trọng làm sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta?

Hướng dẫn chi tiết:

+ Chạy đua vũ trang góp phần làm sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta do tạo ra căng thẳng quân sự và đối địch giữa Mỹ và Liên Xô. Sự cạnh tranh quân sự không chỉ tăng nguy cơ xung đột trực tiếp mà còn dồn nén tài nguyên kinh tế và nhân lực vào lĩnh vực quốc phòng, hạn chế phát triển kinh tế và xã hội.

+ Đồng thời, chạy đua vũ trang mở ra cuộc đua vũ trang toàn cầu, tăng cường lo ngại về vũ khí hạt nhân và sự đe dọa về sự tồn vong của loài người.

+ Những yếu tố này đều đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đến sự sụp đổ và dẫn đến sự biến đổi toàn diện trong cấu trúc quan hệ quốc tế.

VẬN DỤNG

Sưu tầm tư liệu và vận dụng những kiến thức đã học, em hãy cho biết sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đã tác động như thế nào đến Việt Nam.

Hướng dẫn chi tiết:

- Sự thay đổi trong cấu trúc quan hệ quốc tế đã mở ra cơ hội cho Việt Nam mở rộng quan hệ đối ngoại và kinh tế với các quốc gia khác.

- Đồng thời, sự sụp đổ này cũng gây ra những biến động trong khu vực, tạo ra căng thẳng và xung đột mới. Việt Nam đã phải thích ứng với những thay đổi này, đồng thời cũng có cơ hội phát triển kinh tế, đầu tư và hợp tác quốc tế.