Giáo án chuyên đề lịch sử 12 chân trời sáng tạo

Phương đình Nhà thờ chính tòa Phát Diệm (huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS cả lớp thành 5 nhóm.

- GV giao nhiệm vụ cho các nhóm thực hiện trước ở nhà như sau: Khai thác thông tin trong SGK và sưu tầm thêm tư liệu trên sách, báo, internet về một số tín ngưỡng ở Việt Nam.

+ Nhóm 1: Tìm hiểu về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.

+ Nhóm 2: Tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương.

+ Nhóm 3: Tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Mẫu.

+ Nhóm 4: Tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Thành Hoàng.

+ Nhóm 5: Tìm hiểu về tín ngưỡng thờ anh hùng dân tộc.

- GV dẫn dắt kết hợp trình chiếu hình ảnh:

+ Hệ thống tín ngưỡng ở Việt Nam vô cùng phong phú: tín ngưỡng sùng bái tự nhiên, tín ngưỡng phồn thực, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ Mẫu, thờ Thành hoàng, tín ngưỡng thờ các anh hùng,…

Lễ hội Mường Đòn, huyện Thạch Thành (Thanh Hóa)

Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong văn hóa của người Việt

Tín ngưỡng thờ Mẫu là Di sản của nhân loại

Tín ngưỡng thờ Thành Hoàng

Người dân Nam Bộ thờ anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực

+ Tín ngưỡng dân gian của người Việt Nam là tín ngưỡng đa thần, dựa trên quan niệm vạn vật hữu linh. Hình thức thực hành tín ngưỡng gắn với hệ thống thần thoại, truyền thuyết, thần tích, nhân vật lịch sử, các di tích đền miếu, nghi lễ, phong tục, lễ hội,…tạo thành một hệ thống văn hóa tinh thần có sức sống bền vững trong lịch sử dựng nước, giữ nước của dân tộc.

- GV nêu nhiệm vụ cụ thể cho Nhóm 1:

Khai thác Hình 1.2, thông tin mục 2a SGK tr.6, 7 và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

- GV cung cấp thêm một số tư liệu về tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2.1).

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, liên hệ, vận dụng và trả lời câu hỏi: Chia sẻ việc thực hành, trải nghiệm thờ cúng tổ tiên ở gia đình em. 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin trong mục, tư liệu do GV cung cấp, hoàn thành Phiếu học tập số 1 và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện Nhóm 1 trình bày về những nét chính của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên theo Phiếu học tập số 1.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS chia sẻ việc thực hành, trải nghiệm thờ cúng tổ tiên ở gia đình em.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và hoàn chỉnh Phiếu học tập số 1.

- GV kết luận về những nét chính của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên: Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên đã trở thành một tập tục văn hóa truyền thống, có vai trò vị trí hết sức đặc biệt trong đời sống tinh thần của dân tộc Việt Nam hiện nay. Trong bối cảnh mở cửa hội nhập, việc bảo lưu và phát huy tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên đã và đang là một trong các thành tố tạo nên bản sắc văn hóa Việt Nam.

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Một số tín ngưỡng ở Việt Nam

a. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên

Kết quả Phiếu học tập số 1 đính kèm phía dưới Hoạt động 2.1.

TƯ LIỆU VỀ TÍN NGƯỠNG THỜ CÚNG TỔ TIÊN

Tư liệu 1: “Bao nhiêu dòng dõi con cháu trong một họ, lập chung một nhà thờ thủy tổ, gọi là mỗ tộc (Nguyễn Tộc, Trần Tộc,…) từ đường. Nhà thờ ấy chỉ thờ riêng một thủy tổ, và khi tế tự thì lấy các tổ tông biệt chi, biệt phái mà phối hưởng. Có họ không có nhà thờ thì xây một cái bàn lộ thiên, dựng bia đá ghi tên thụy hiệu các tổ tiên để khi tế tự thì ra tại đó mà tế. Có họ khi làm nhà thờ để cho chi trưởng nam đời đời giữ hương hỏa,…”.

https://www.youtube.com/watch?v=OPa1geszeas

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt:

+ Ngoài phạm vi gia đình, dòng họ, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên còn mở rộng trong làng xã (thờ tổ làng, tổ nghề) và cả nước (thờ Quốc tổ Hùng Vương).

+ Trong tâm thức người Việt Nam, các vua Hùng được coi là biểu tượng, vị tổ dựng nước của dân tộc.

- GV nêu nhiệm vụ cụ thể cho Nhóm 2:

Khai thác Hình 1.3, mục Em có biết, thông tin mục 2b SGK tr.7, 8 và hoàn thành Sơ đồ tư duy: Trình bày những nét chính của tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt Nam.

- GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu về tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2.2).

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, đọc mục Em có biết SGK tr.8 để nắm được phần lễ, phần hội, các nghi thức chính trong phần lễ của Lễ giỗ Quốc Tổ Hùng Vương.

Lễ rước kiệu

https://www.youtube.com/watch?v=BstQbM32tsc

Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng

https://www.youtube.com/watch?v=lFrs4cfNZqo

- GV yêu cầu HS tiếp tục làm việc theo nhóm, thực hiên nhiệm vụ: Kết nối Internet tìm hiểu về nguồn gốc lễ giỗ Quốc Tổ Hùng Vương.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin trong mục, tư liệu do GV cung cấp, hoàn thành sơ đồ tư duy và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện Nhóm 2 trình bày những nét chính của tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt Nam theo Sơ đồ tư duy.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS giới thiệu về nguồn gốc lễ giỗ Quốc Tổ Hùng Vương:

+ Truyền thuyết kể lại rằng: Kinh Dương Vương sinh một con trai, sau nối ngôi vua cha niên hiệu là Lạc Long Quân. Lạc Long Quân lấy Âu Cơ sinh ra một bọc trăm trứng nở ra một trăm người con là tổ tiên của người Bách Việt. Một hôm vua Lạc Long Quân bảo bà Âu Cơ: "Ta là giống Rồng, nàng là giống Tiên, thủy hỏa khắc nhau, chung hợp thật khó". Vì vậy, năm mươi người con theo mẹ lên núi, năm mươi người con theo cha về miền biển. Lạc Long Quân phong cho con trưởng Hùng Vương nối ngôi, làm vua. Trải qua 18 đời, Hùng Vương thứ 18 đã nhường ngôi cho Thục Phán - An Dương Vương.

+ Để ghi nhớ công ơn của các Vua Hùng có công khai thiên, lập địa, vua Lê Thánh Tông năm 1470 và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng, chọn ngày 11 và 12 tháng 3 âm lịch làm ngày giỗ Tổ Hùng Vương. Đến thời nhà Nguyễn - năm Khải Định thứ 2 chính thức chọn ngày 10 tháng 3 Âm lịch làm ngày giỗ Tổ Hùng Vương để tưởng nhớ các Vua Hùng và nhắc nhở mọi người Việt Nam cùng tưởng nhớ thờ cúng Tổ tiên.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và hoàn chỉnh sơ đồ tư duy.

- GV kết luận về những nét chính của tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt Nam.

- GV chuyển sang nội dung mới.

b. Tín ngưỡng thờ Quốc tổ Hùng Vương

Đính kèm Sơ đồ tư duy phía dưới Hoạt động 2.2. 

TƯ LIỆU VỀ TÍN NGƯỠNG THỜ QUỐC TỔ HÙNG VƯƠNG

Tư liệu 1: “Trước đây, Quốc lễ cúng tế định kì vào mùa thu; năm Khải Định thứ hai (1917), Phú Thọ Tuần phủ Lê Trung Ngọc có tờ tư xin bộ Lễ cho ấn định lấy mùng 10 tháng 3 hằng năm làm ngày quốc tế. Ngày giỗ (11 tháng 3) thì do dân sở tại tự làm tế lễ”.

(Trích văn bia Hùng Vương từ khảo tại Đền Hùng (Phú Thọ), năm 1940)

Tư liệu 2: Ngày 18/2/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh kí Sắc lệnh 22NV/CC, trong đó có nội dung cho phép công chức nghỉ ngày 10 tháng 3 âm lịch hằng năm để tổ chức các hoạt động giỗ Tổ Hùng Vương.

Tư liệu 3: Trong lễ hội Đền Hùng, phần lễ bắt đầu bằng lễ dâng hương tại Đền Thượng. Đồ tế lễ có bánh chưng, bánh giầy để nhắc lại sự tích Lang Liêu, đồng thời ghi nhớ công lao các vua Hùng đã dạy dân trồng lúa; phần hội diễn ra quanh khu vực núi Hùng, gồm các hoạt động biểu diễn, các trò chơi và thi đấu như hát Xoan, đấu vật, bắn nó, thi gói và nấu bánh chưng, giã bánh giầy,…