Đáp án Ngữ văn 11 chân trời sáng tạo Bài 6 Thực hành tiếng Việt: Một số hiện tượng phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường: đặc điểm và tác dụng

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

CH1: Tìm hiện tượng đảo trật tự từ ngữ trong các trường hợp sau và phân tích tác dụng của hiện tượng này:

1. Cây bưởi nhà mình đãng trí

Bỏ quên năm ngoái mùa hoa

Năm nay bưởi chừng hối tiếc

Ra hoa nhiều gấp đôi ba

(Trần Lê Văn, Hơi sức của cây)

1. Nhưng trên mặt biển, ùn ùn từ đâu đến - dân chài bảo từ Thủy phủ đùn lên - một đám sương mù dày đặc, mang vị mặn và hơi lạnh thấm thía."

(Bùi Hiển, Chiều sương)

Tham khảo:

1. Hiện tượng đảo trật từ trong câu: từ "mùa hoa" đảo với "năm ngoái". Điều này giúp nhấn mạnh thời gian mà cây bưởi quên nở hoa - năm ngoái. Qua đó cũng giúp câu thơ trở nên sinh động, hấp dẫn và lôi cuốn hơn.
2. Hiện tượng đảo trật tự từ trong câu: "ùn ùn từ đâu đến - dân chài bảo từ Thủy phủ đùn lên - một đám sương mù dày đặc" có câu gốc là "một đám sương mù dày đặc ùn ùn từ đâu đến, dân chài bào từ Thủy phủ đùn lên". Sự đảo trật tự từ này giúp câu trở nên hấp dẫn hơn, làm tăng tính nghệ thuật của văn bản. Nó cũng có thể giúp tạo ra hiệu ứng nổi bật và độc đáo, thu hút sự chú ý của độc giả.

CH2: Chỉ ra hiện tượng mở rộng khả năng kết hợp của từ trong các đoạn trích sau và phân tích tác dụng biểu đạt của những cách diễn đạt này:

1. Nắng đã vàng hanh như phấn bay,

Đã nghe tiếng sếu vọng sông gày.

Trước sân mây trắng về đông lắm,

Em ở xa nhà, em có hay.

(Vũ Quần Phương, Nắng đã hanh)

1. Vào một chiều trung tuần tháng Giêng, chàng trai ấy lang thang trong những ngõ hẻm làng. Chàng đi không mục đích, hồn lặng thấm cái êm ả lắng tự vòm trời trắng hơi biêng biếc như dát bạc, cái êm ả của những cuối ngày thôn dã.

(Bùi Hiển, Chiều sương).

Trả lời:

1. Trong đoạn trích này, ta có thể thấy sự mở rộng khả năng kết hợp của từ để biểu thị ý nghĩa chi tiết. Cụ thể, từ "vàng" và "hanh" được kết hợp để hình thành thành ngữ "vàng hanh" để mô tả màu sắc của ánh nắng. Từ "vọng" và "gày" được kết hợp để hình thành thành ngữ "vọng sông gày" để mô tả một cảnh vật thiên nhiên. Đây là những cách diễn đạt hình ảnh sống động giúp tác giả tạo ra hình ảnh sắc nét trong trí tưởng tượng của người đọc, tăng tính thẩm mỹ và sinh động cho đoạn thơ.
2. Trong đoạn trích này, có hiện tượng mở rộng khả năng kết hợp của từ thông qua việc sử dụng những từ ngữ mô tả hình ảnh cụ thể, ví dụ như “ngõ hẻm”, “hồn lặng thấm”, “êm ái”, “vòm trời trắng hơi biêng biếc như dát bạc”. Những cách diễn đạt này giúp cho độc giả có thể hình dung được cảnh vật và cảm nhận tình trạng tâm trạng của nhân vật chính, từ đó tạo ra một sự chân thực và sâu sắc cho tác phẩm..

CH3: Phân tích hiệu quả của hiện tượng tách biệt trong các trường hợp:

1. Ào một cái, từ trong rừng đâu da bỗng như có tiếng quẫy động của một con vật khổng lồ. Ông Diểu biết là con đầu đàn đã đến. Con khỉ này cũng gớm lắm đây. Nó xuất hiện với một nghi lễ vương chủ. Tự tin đến thô bạo. Ông Diểu mỉm cười và chăm chú nhìn.

(Nguyễn Huy Thiệp, Muối của rừng)

1. Ông Diểu bỗng thấy bị xúc phạm ghê gớm. Tựa như ông bị theo đuổi, bị đòi ăn vạ.

(Nguyễn Huy Thiệp, Muối của rừng)

Trả lời:

1. Trong đoạn văn trên trên, hiện tượng tách biệt được áp dụng để tạo ra sự căng thẳng và hồi hộp cho người đọc. Bằng cách miêu tả âm thanh và cảm giác của con vật khổng lồ, tác giả đã tạo ra một cảnh tượng đáng sợ và bí ẩn. Sau đó, khi tác giả giới thiệu con khỉ và mô tả sự tự tin của nó, hiện tượng tách biệt lại được áp dụng để tạo ra sự tương phản giữa hai nhân vật, tạo ra một căn bản của câu chuyện. Việc sử dụng hiện tượng tách biệt trong trường hợp này giúp cho câu chuyện trở nên sinh động và gay cấn hơn, đồng thời giúp người đọc tập trung hơn vào sự kiện quan trọng của câu chuyện.
2. Trong đoạn văn trên, hiện tượng tách biệt giữa các vế trong một câu. Câu sau như bổ trợ, làm rõ thêm nội dung cho câu trước. Hiện tượng tách biệt sẽ giúp ông diểu có thể giữ được tính bình tĩnh và tránh được những hành động phản ứng quá mức. Tách biệt sẽ giúp ông diểu tách ra khỏi cảm xúc của mình và nghĩ suy về cách giải quyết vấn đề một cách chủ động hơn.

CH4: Nhận xét về sự độc đáo của những kết hợp từ được in đậm trong đoạn thơ sau:

Chiều mộng hòa thơ trên nhánh duyên,

Cây me ríu rít cặp chim chuyền.

Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá,

Thu đến - nơi nơi động tiếng huyền.

(Xuân Diệu, Thơ duyên)

Tham khảo:

Những kết hợp từ được in đậm trong đoạn thơ mang đến sự tươi mới và độc đáo cho đoạn thơ, tạo nên một bức tranh về không gian và thời gian đầy màu sắc và cảm xúc.

+ Từ "nhánh duyên" thể hiện tình cảm ngọt ngào, lãng mạn.

+ Từ "đổ trời xanh ngọc qua muôn lá" mô tả một khung cảnh đẹp, thanh bình, khi mà lá cây mọc um tùm tạo nên một khung cảnh rực rỡ và sống động.

Những từ được in đậm diễn tả rất chân thật về sự dịu dàng, thanh tịnh của mùa thu, và cho ta thấy tình cảm sâu sắc của tác giả đối với cảnh thiên nhiên, đó là tình yêu thiên nhiên sâu sắc, tâm hồn tinh tế, lãng mạn với thiên nhiên.

CH1: Viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của bạn về vai trò thiên nhiên đối với đời sống con người.

Tham khảo:

     Thiên nhiên có vai trò vô cùng to lớn và quan trọng đối với con người. Thật vậy, nhờ những điều kiện tài nguyên thiên nhiên trên trái đất mà con người có thể tạo dựng được cuộc sống và tồn tại cho đến tận ngày nay. Đầu tiên, thiên nhiên và môi trường sống cung cấp cho toàn thể con người không gian sống và tồn tại. Những mảnh đất được con người khai thác để làm nhà ở, nương rẫy để sinh hoạt và làm ăn. Nhờ đất đai mà con người có không gian và nơi trú ngụ cho chính mình và làm nền tảng cho cuộc sống từ hàng trăm triệu năm nay. Thứ hai, thiên nhiên và môi trường sống cung cấp cho con người những điều kiện sống và tài nguyên thiên nhiên phục vụ cho đời sống và hoạt động kinh tế và làm ăn của con người. Bên cạnh những điều kiện thiết yếu như: nước, không khí, đất đai, cây cối,.., thì những nguồn tài nguyên thiên nhiên: như vàng, dầu mỏ, dầu khí, khí đốt,.... chính là cơ sở cho những hoạt động khai thác tài nguyên và chế biến thành những sản phẩm tinh phục vụ cho mọi mặt đời sống. Cuối cùng, thiên nhiên cung cấp cho con người nền tảng của một cộng đồng và xã hội, đất nước. Trên không gian sống, những quốc gia, dân tộc được hình thành và ràng buộc với nhau về những mối liên hệ với nhau. Những nguồn tài nguyên thiên nhiên cũng là vấn đề chính trị của nhiều nước được quan tâm trong 1 khu vực: tranh chấp, kinh doanh, thương mại,..., Bên cạnh đó, thiên nhiên cũng có những tác động tiêu cực tới con người như: bão lũ, lũ lụt,.... Nhưng những thiên tai đó nguyên nhân phần lớn vẫn là do những hoạt động tiêu cực của con người gây ra. Tóm lại, thiên nhiên có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự tồn tại và phát triển của đời sống của con người.