Giáo án điện tử Ngữ văn 11 chân trời Bài 6 TH tiếng Việt: Một số hiện tượng phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường

CHÀO CẢ LỚP!

CHÀO MỪNG CÁC EM TỚI BUỔI HỌC NÀY!

KHỞI ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG CẶP ĐÔI

Quan sát đoạn văn dưới đây và nhận xét cách tác giả miêu tả sự vật có gì đặc biệt?

“Tôi đã nhìn say sưa làn mây mùa xuân bay trên Sông Đà, tôi đã xuyên qua đám mây mùa thu mà nhìn xuống dòng nước Sông Đà. Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, chứ nước Sông Đà không xanh màu xanh canh hến của Sông Gâm Sông Lô. Mùa thu nước Sông đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một nguời bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về”.

Bài 6: Sống với biển rừng bao la (truyện ngắn)

Thực hành tiếng Việt

MỘT SỐ HIỆN TƯỢNG PHÁ VỠ NHỮNG NGUYÊN TẮC NGÔN NGỮ THÔNG THƯỜNG

NỘI DUNG BÀI HỌC

Hiện tượng đảo trật tự từ

Hiện tượng mở rộng khả năng kết hợp của từ

Hiện tượng tách biệt

Em hãy trả lời câu hỏi sau:

Trình bày đặc điểm và tác dụng của một số hiện tượng phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường.

1. 1. Hiện tượng đảo trật tự từ

Đảo trật tự từ ngữ so với trật tự từ ngữ thông thường được dùng với mục đích nhấn mạnh, tăng sức biểu cảm cho sự diễn đạt.

Ví dụ: Cây bưởi sau nhà ngan ngát hương đưa.

• Trật tự thông thường: “hương đưa ngan ngát”
• Đảo trật tự từ: “ngan ngát hương đưa”

Đảo trật tự từ giúp câu văn giàu sức biểu cảm và giàu nhạc tính hơn.

2. 2. Hiện tượng mở rộng khả năng kết hợp của từ

Từ ngữ        +       Khả năng kết hợp mới

= Những kết hợp từ vô cùng độc đáo, nhằm tăng hiệu quả diễn đạt.

Ví dụ: Đàn cò áo trắng

           Khiêng nắng

           Qua sông

“Nắng” được hình dung như một vật thể có hình dạng, khối lượng, có thể khiêng được.

“Khiêng nắng” là cách kết hợp phá vỡ quy tắc thông thường, tạo ấn tượng cho người đọc.

3. 3. Hiện tượng tách biệt

Tách biệt

Là hiện tượng tách các thành phần câu thành những câu độc lập với dụng ý nhất mạnh hoặc bộc lộ cảm xúc.

Ví dụ: Đã có năm nhà nhận bán. Tiền họ đã nhận ngay từ bây giờ. Nhưng vừa mới lúc nãy đây, họ đến bảo không bán thóc nữa, mà lại bỏ tiền. Mà trả có hai mươi. Thế có giết người ta không! Bây giờ tôi đang chết dở đây.

Nhấn mạnh sự việc “trả có hai mươi” nhằm bộc lộ cảm xúc bối rối, lo lắng của nhân vật.

LUYỆN TẬP

Nhiệm vụ:

Luyện tập về một số hiện tượng phá vỡ những nguyên tắc ngôn ngữ thông thường

Hoàn thành các bài tập trong SGK tr.23

Bài tập 1 SGK tr.23

Tìm hiện tượng đảo trật tự từ ngữ trong các trường hợp sau và phân tích tác dụng của hiện tượng này:

1. Cây bưởi nhà mình đãng trí

Bỏ quên năm ngoái mùa hoa

Năm nay bưởi chừng hối tiếc

Ra hoa nhiều gấp đôi ba

(Trần Lê Văn, Hơi sức của cây)

1. Nhưng trên mặt biển, ùn ùn từ đầu đến – dân chài bảo từ Thuỷ phủ đùn lên – một đám sương mù dày đặc, mang vị mặn và hơi lạnh thấm thía.

(Bùi Hiển, Chiều sương)

Đáp án

1. Cây bưởi nhà mình đãng trí

Bỏ quên năm ngoái mùa hoa

Năm nay bưởi chừng hối tiếc

Ra hoa nhiều gấp đôi ba

Trật tự thông thường: “Bỏ quên mùa hoa năm ngoái”

Tác dụng: Làm cho cách diễn đạt giàu sức biểu cảm hơn, đồng thời cũng giàu nhạc tính hơn.

1. Nhưng trên mặt biển, ùn ùn từ đầu đến – dân chài bảo từ Thuỷ phủ đùn lên – một đám sương mù dày đặc, mang vị mặn và hơi lạnh thấm thía.

Trật tự thông thường: “một đám sương mù dày đặc, mang vị mặn và hơi lạnh thấm thía từ đâu ùn ùn đến – dân chài bảo từ Thuỷ phủ đùn lên”

Tác dụng:

• Nhấn mạnh sự xuất hiện đột ngột, dữ dội và không biết từ đâu đến của đám sương mù dày đặc.
• Cách diễn đạt này làm tăng sức biểu cảm cho câu văn.

Bài tập 2 SGK tr.23

Chỉ ra hiện tượng mở rộng khả năng kết hợp của từ trong các đoạn trích sau và phân tích tác dụng biểu đạt của những cách diễn đạt này:

1. Nắng đã vàng hanh như phấn bay,

Đã nghe tiếng sếu vọng sông gày.

Trước sân mây trắng về đông lắm,

Em ở xa nhà, em có hay.

(Vũ Quần Phương, Nắng đã hanh rồi)

1. Vào một chiều trung tuần tháng Giêng, chàng trai ấy lang thang trong những ngõ hẻm làng. Chàng đi không mục đích, hồn lặng thấm cái êm ả lắng tự vòm trời trắng hơi biêng biếc như dát bạc, cái êm ả của những cuối ngày thôn dã.

(Bùi Hiển, Chiều sương)

Đáp án

1. Nắng đã vàng hanh như phấn bay,

Đã nghe tiếng sếu vọng sông gày.

Trước sân mây trắng về đông lắm,

Em ở xa nhà, em có hay.

Hiện tượng mở rộng khả năng kết hợp của từ: “sông gày”, “mây trắng về đông lắm”. (Sông và mây được hình dung như con người)

Tác dụng:

• Tạo ra hình ảnh thơ độc đáo, mới lạ.
• Gây ấn tượng và khơi gợi cảm xúc cho người đọc.

1. b. Vào một chiều trung tuần tháng Giêng, chàng trai ấy lang thang trong những ngõ hẻm làng. Chàng đi không mục đích, hồn lặng thấm cái êm ả lắng tự vòm trời trắng hơi biêng biếc như dát bạc, cái êm ả của những cuối ngày thôn dã.

Cách kết hợp phá vỡ quy tắc kết hợp từ thông thường: “hơi biêng biếc”.

Từ láy “biêng biếc” không thể kết hợp được với những từ ngữ chỉ mức độ như: hơi, rất, quá…

• Trong ngữ cảnh này, “hơi biêng biếc” rất hoà hợp với “vòm trời trắng” và “cái êm ả” của không gian.

Bài tập 3 SGK tr.23

Phân tích hiệu quả của hiện tượng tách biệt trong các trường hợp sau:

1. Ào một cái, từ trong rừng dâu da bỗng như có tiếng quẫy động của một con vật khổng lồ. Ông Diểu biết là con đầu đàn đã đến. Con khỉ này cũng gớm lắm đây. Nó xuất hiện với một nghi lễ vương chủ. Tự tin đến thô bạo. Ông Diểu mỉm cười và chăm chú nhìn.

(Nguyễn Huy Thiệp, Muối của rừng)

1. Ông Diểu bỗng thấy bị xúc phạm ghê gớm. Tựa như ông bị theo dõi, bị đòi ăn vạ.

(Nguyễn Huy Thiệp, Muối của rừng)

Đáp án