BÀI 6

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: BIỆN PHÁP TU TỪ NÓI MỈA

Câu hỏi 1: Gạch chân những từ ngữ thê biện pháp tu từ nói mia trong các đoạn văn sau (trích từ truyện “Vi Hành ” - Nguyễn Ái Quốc):

Hướng dẫn chi tiết:

1. Tôi nhớ chuyện vua Thuấn, vì muốn đích thân tai nghe mắt thấy dân có bằng lòng mình không, nên cải trang làm dân cày đi dò la khắp xứ. […] Bên cạnh những bậc cải trang vĩ đại ấy muốn đi sâu vào cuộc sống của nhân dân, ngày nay còn có những ông hoàng, ông chúa, để tiện việc riêng và vì lí do không cao thượng bằng, cũng “vi hành” đấy. 
2. Tôi không được rõ ý đồ của nhà “vi hành” của chúng ta ra sao. Phải chăng là ngài không muốn biết dân Pháp, dưới quyền ngự trị của bạn ngài là A-lếch-xăng Đệ nhất, có được sung sướng, có được uống nhiều rượu và được hút thuốc phiện bằng dân Nam dưới quyền ngự trị của ngài, được không? 
3. Cô không thể tưởng tượng được cảnh đón tiếp tốt đẹp người ta dành cho chúng tôi ở đây. Quần chúng cứ là tự phát mà biểu lộ nhiệt tình khi vừa thoáng thấy một đồng bào ta. Những tiếng “Hắn đấy!” hay “Xem hắn kìa!” là những lời chào mừng kín đáo và kính trọng mà chúng tôi thường gặp dọc đường. 
4. Ngày nay, cứ mỗi lần ra khỏi cửa, thật tôi không sao che giấu nỗi niềm tự hào được là một người An Nam và sự kiêu hãnh được có một vị hoàng đế.

Câu hỏi 2: Tìm và phân tích tác dụng của biện pháp nói mia trong những câu ca dao dưới đây:

1. Chồng người vác giáo săn beo

Chồng em vác đũa săn mèo khắp mâm.

1. Đồn rằng cha mẹ anh hiền

Cắn cơm không vỡ, cắn tiên vỡ tư.

1. Lợ anh khéo liệu khéo lo,

Bán một con bò, mua cái ễnh ương.

Đem về thả ở gầm giường,

Nó kêu ì ọp, lại thương con bò.

đ) Làm trai cho đáng nên trai

Một trăm đám cỗ chẳng sai đám nào.

Hướng dẫn chi tiết:

1. “Chồng người vác giáo săn heo

Chồng em vác đĩa săn mèo khắp mâm”

- Câu ca dao so sánh hai người chồng để nêu lên sự khác biệt giữa họ. Người chồng vác giáo săn heo, biểu tượng cho sự chăm chỉ và nỗ lực kiếm tiền để lo cho gia đình. Trái lại, người chồng vác đĩa săn mèo, cho thấy sự lười biếng và thiếu trách nhiệm trong việc nuôi dưỡng gia đình. Câu ca dao này nhấn mạnh rằng sự chăm chỉ và trách nhiệm là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng một mái ấm gia đình hạnh phúc.

1. “Đồn rằng cha mẹ anh hiền

Cắm cơm không vỡ, cắn tiền vỡ tư”

- Câu ca dao ý nói cha mẹ anh là người ghê gớm. Nghe người ngoài nói thì họ cho rằng mẹ anh hiền nhưng thực tế thì không phải như vậy. “Hiền” chỉ là vỏ bọc bên ngoài của “cha mẹ” anh. 

1. “Vợ anh khéo liệu khéo lo,

Bán một con bò, mua cái ễnh ương

Đem về thả ở gậm giường

Nó kêu ì ọp, lại thương con bò”

- Câu ca dao thể hiện ý chê bai, mỉa mai những kẻ vụng suy, tính quẫn, không biết cách làm ăn đồng thời khuyên chúng ta hãy lên kế hoạch, sắp xếp 1 cách thật hợp lý mọi việc làm của mình để tránh gây ra những lãng phí hoặc những sự việc không cần thiết. 

1. “Làm trai cho đáng nên trai

Một trăm mâm cỗ chẳng sai đám nào”

- Câu ca dao châm biếm thói tham ăn và sự ưa thích tụ tập ăn nhậu của những người con trai thiếu ý chí, không chịu làm việc mà chỉ muốn hưởng thụ. Đồng thời, nó cũng phê phán thói trọng nam khinh nữ của xã hội cổ đại, khiến cho người con trai luôn được ưu ái, coi như ông hoàng trong gia đình, trong khi người phụ nữ thì phải chịu đựng nhiều vất vả và thiệt thòi.

Câu hỏi 3: Tìm trong truyện cười hoặc thơ châm biếm ba ví dụ về biện pháp tu từ nói mỉa.

Hướng dẫn chi tiết:

• Bài thơ “Chữ nho” của tác giả Tú Xương

“Nào có nghĩa gì cái chữ nho

Ông nghè ông cống cũng nằm co

Chi bằng đi học làm thầy phán

Tối rượu sâm banh, sáng sữa bò”

• Truyện cười “Ngạo mạn” 

Có người thư sinh nọ quen thói ba hoa khoác lác, từng nói với bạn mình rằng:

 - "Từ cổ chí kim, thánh nhân chính là những người khó tìm nhất. Năm xưa kể từ lúc Bàn Cổ vương khai thiên lập địa, vạn vật sống trên đời không ai có thể so với ngài. Cho nên ngài được tính là người thứ nhất".

Nói xong câu này, thư sinh giơ lên 1 ngón tay để xác nhận.

"Sau đó là tới Khổng Tử, người am hiểu thi thư lễ nhạc, được mệnh danh là thầy của vạn nhà, không ai dám bất kính. Ngài được tính là người thứ hai." – thư sinh lại giơ thêm một ngón tay, tỏ ý đang đếm.

Thư sinh nói tiếp:

"Từ sau hai người này, không còn có ai đủ khiến tôi cảm thấy nể phục…".

Thế nhưng chỉ sau vài giây chần chừ, người này lại hớn hở quay sang khẳng định với bạn mình:

"Anh thấy tôi nói có đúng không? Bậc thánh nhân trên đời quả nhiên rất ít, tính cả tôi mới có đúng 3 người".

Câu hỏi 4: Viết một đoạn văn (khoảng 10 – 15 dòng) trình bày suy nghĩ của em về tác dụng biện pháp nói mỉa trong truyện ngắn “Vi hành” của Nguyễn Ái Quốc.

Hướng dẫn chi tiết:

   Trong truyện ngắn "Vi Hành" của Nguyễn Ái Quốc, biện pháp nói mỉa được sử dụng để phản ánh một cách rõ ràng những bất công, xã hội hư cấu và bóng tối mà nhân vật chính nhìn thấy xung quanh. Sự mỉa mai không chỉ là một cách để giải tỏa cảm xúc phẫn nộ, mà còn là một cách để bày tỏ sự phê phán sâu sắc đối với sự bất công và tham vọng độc ác của những kẻ thù của nhân vật. Phương tiện này không chỉ giúp nhân vật thể hiện quan điểm của mình một cách sắc bén, mà còn góp phần làm nổi bật sự tinh tế và thông minh trong cách ứng xử của họ.

Tuy nhiên, qua việc sử dụng biện pháp nói mỉa, chúng ta cũng thấy được sự tự tưởng tượng và nhạy bén của tác giả trong việc xây dựng câu chuyện và nhân vật. Điều này chứng tỏ rằng trong mỗi lời mỉa mai đều ẩn chứa một thông điệp sâu sắc và ý nghĩa mà đôi khi chỉ có những người tinh tế mới có thể hiểu được