Kênh giáo viên » Giáo án chuyên đề ngữ văn 11 chân trời sáng tạo

Giáo án chuyên đề Ngữ văn 11 chân trời CĐ 2 Phần 1: Bản chất xã hội - văn hoá của ngôn ngữ (P2)

Giáo án giảng dạy theo sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 11 bộ sách chân trời sáng tạo CĐ 2 Phần 1: Bản chất xã hội - văn hoá của ngôn ngữ (P2). Bộ giáo án giúp giáo viên hướng dẫn học sinh mở rộng kiến thức, phát triển năng lực, nâng cao khả năng định hướng nghề nghiệp cho các em sau này. Thao tác tải về rất đơn giản, tài liệu file word có thể chỉnh sửa dễ dàng, mời quý thầy cô tham khảo bài demo.

Hướng dẫn tải giáo án

Xem toàn bộ: Giáo án chuyên đề Ngữ văn 11 chân trời sáng tạo đủ cả năm

Hoạt động 3: Khái quát về bản chất xã hội – văn hóa của ngôn ngữ

Mục tiêu: Hs hiểu được bản chất xã hội văn hóa của ngôn ngữ
Nội dung: Qua tìm hiểu ngữ liệu tham khảo đưa ra được kết luận
Sản phẩm học tập: Câu trả lời của HS liên quan đến bài học
Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Khái quát về bản chất xã hội – văn hóa của ngôn ngữ

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV đặt câu hỏi để HS có thể suy nghĩ trả lời:

+ Bản chất xã hội của ngôn ngữ được thể hiện như thế nào?

+ Bản chất văn hóa của ngôn ngữ được quy ước ra sao?

- HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm thảo luận để trả lời câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện nhóm lên trả lời câu hỏi

- Các nhóm khác lắng nghe nhận xét và bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ: Khái quát về bản chất xã hội – văn hóa của ngôn ngữ

a. Bản chất xã hội của ngôn ngữ

+ Ngôn ngữ chỉ được hình thành và phát triển trong xã hội loài người. Không có ngôn ngữ nào tách rời khỏi cộng đồng và không một người nào khi mới sinh ra sống tách rời khỏi cộng đồng mà vẫn có khả năng ngôn ngữ.

+ Ngôn ngữ không có tính chất di truyền. Đứa trẻ sinh ra mang những đặc điểm di truyền của thế hệ trước như màu da, màu mắt, màu tóc… nhưng không được di truyền khả năng ngôn ngữ. Đứa trẻ không phải tự nhiên biết nói mà chỉ có thể có ngôn ngữ trong quá trình học hỏi tiếp thu từ những người xung quanh.

+ Ngôn ngữ được hình thành do quy ước của cả cộng đồng và tồn tại do nhu cầu giao tiếp của con người. Đây là một thiết chế bắt buộc, không ai có thể tùy ý thay đổi theo sở thích riêng của mình và bắt mọi người phải tuân theo. Ngôn ngữ không phải là hiện tượng của cá nhân

+ Ngôn ngữ là một hiện tượng đặc biệt. Ngôn ngữ của mỗi cộng đồng dân tộc không phải là của riêng một nhà nước, đảng phái, thể chế chính trị, tôn giáo, giai cấp nào. Nó ứng xử bình đẳng với tất cả mọi người trong xã hội

b. Bản chất văn hóa của ngôn ngữ

+ Ngôn ngữ là một bộ phận cấu thành quan trọng của văn hóa. Mỗi hệ thống ngôn ngữ đều mang đậm dấu ấn văn hóa của cộng đồng người bản ngữ. chẳng hạn tiếng Việt có hàng loạt từ ngữ thuộc trường từ vựng lúa gạo như: lúa, thóc, gạo nếp, gạo tẻ,…. Nhưng trong tiếng anh thì các từ ngữ thuộc trường từ vựng này không phong phú như thế.

+ Vì ngôn ngữ là bộ phận cấu thành quan trọng của văn hóa nên muốn sử dụng một ngôn ngữ, chúng ta không chỉ cần biết ngữ âm, từ vựng ngữ pháp mà còn phải nắm thật vững dấu ấn văn hóa được thể hiện trong ngôn ngữ đó nữa. Giữ gìn và phát triển một ngôn ngữ cũng chính là góp phần giữ gìn và phát triển một nền văn hóa.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG
Mục tiêu: Củng cố lại kiến thức về bản chất văn hóa – xã hội của ngôn ngữ
Nội dung: Sử dụng SGK, kiến thức đã học để trả lời các câu hỏi liên quan
Sản phẩm học tập: Bài làm của HS
Tổ chức thực hiện

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Bài tập 1 – SGK trang 43

Cho các từ sau: lúa, thóc, cơm, cơm nếp, xôi, tấm, cám.

Giải thích sự khác biệt về ý nghĩa giữa các từ trên. Cho ví dụ minh họa.
Tìm ít nhất năm thành ngữ có chứa các từ trên và đặt câu có sử dụng các thành ngữ ấy.
Thảo luận với bạn trong nhóm về sự phong phú của các từ ngữ chỉ lúa gạo và các món ăn từ lúa gạo trong tiếng Việt, sau đó chia sẻ ý kiến với các nhóm khác.

Bài tập 2 – SGK trang 43

Tìm thêm những từ ngữ thuộc các trường từ vựng sau:

Địa hình sông nước: sông, suối….
Phương tiện trên sông nước: thuyền, bè

Bài tập 3 – SGK trang 43

Trong tiếng Việt có nhiều cách diễn đạt mang dấu ấn sông nước như: Mặt trời lặn, chìm đắm trong suy tư, bơi giữa dòng đời… hãy tìm thêm những cách diễn đạt tương tự.

Bài tập 4 – SGK trang 43

Theo bạn những ngữ liệu đã tìm được ở bài tập 2-3 có điểm gì chung? Những từ ngữ cách diễn đạt này có mối liên hệ gì với văn hóa Việt?

Bài tập 5 – SGK trang 43

Hoàn thành bảng sau để biết được ý nghĩa của các con vật trong văn hóa Việt qua các thành ngữ

Thành ngữ tiếng Việt	Ý nghĩa của thành ngữ	Con vật	Ý nghĩa của con vật trong văn hóa Việt
Miệng hùm gan thỏ	Tỏ ra bạo dạn nhưng thực chất hèn kém	Hùm, thỏ	- Hùm: mạnh bạo, hùng hổ - Thỏ: nhút nhát.
To như con voi
Làm thân trâu ngựa
Mèo khen mèo dài đuôi
Ngựa non háu đá
Khẩu Phật tâm xà
Cú đội lốt công
Gan thỏ đế
Cháy nhà ra mặt chuột
Rồng đến nhà tôm

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ

HS tiếp nhận nhiệm vụ học tập

Bước 3: HS báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

GV có thể dành thời gian khoảng 7-10’ để HS trình bày ý tưởng rồi viết trên lớp hoặc ở nhà

Bước 4: Đánh giá kết quả thực nhiệm vụ học tập

GV chữa bài tập nhận xét và chuẩn bị kiến thức
Gợi ý:

Bài tập 1:

HS giải thích nghĩa của các từ để giải thích sự khác biệt về ý nghĩa giữa các từ này. Ví dụ:

+ Lúa: cây lương thực, thân cỏ rỗng, hoa lưỡng tính, không có bao hoa, quả có vỏ trấu bao ngoài

+ Thóc: là hạt lúa còn nguyên của vỏ trấu.

Nếu “lúa” có thể dùng để chỉ “cây lúa” hoặc “hạt lúa” thì “thóc” chỉ dùng để chỉ “hạt” không thể dùng “thóc” để chỉ “cây”
Xôi và cơm nếp đều là những món ăn được nấu từ gạo nếp, nhưng nếu xôi được làm chín bằng hơi nước thì cơm nếp được nấu trực tiếp trong nước.

b.Thành ngữ tìm được bao gồm có:

+ Cơm no áo ấm

+ Cơm tẻ mẹ ruột

+ Cơm áo gạo tiền

+ Ăn cháo đái bát

+ Cơm hàng cháo chợ

+ Nên cơm nên cháo

+ Đâm bị thóc chọc bị gạo

+ Ăn mày đòi ăn xôi gấc

+ No xôi chán chè

+ Chuột sa hũ nếp

+ Có nếp có tẻ

…

Chia lớp thành các nhóm nhỏ yêu cầu HS thảo luận về sự phong phú của từ ngữ chỉ lúa gạo và các món ăn từ lúa gạo trong tiếng Việt sau đó chia sẻ ý kiến của mình trước lớp.

+ Liệt kê thêm các từ ngữ chỉ lúa gạo và các món ăn từ lúa gạo trong tiếng Việt

+ Chia sẻ ý kiến về sự phong phú của các từ ngữ chỉ lúa gạo và các món ăn từ lúa gạo trong tiếng Việt.

=>Giải thích vì sao các từ chỉ lúa gạo và các món ăn từ lúa gạo lại phong phú như thế.

Bài tập 2:

Địa hình sông nước: Sông, suối, kênh, rạch, ao, hồ, đìa, đầm, phá…
Phương tiện trên sông nước: thuyền, bè, tàu, tắc ráng, xuồng ba lá, phà, ghê, đò, thuyền thúng, thuyền độc mộc, thuyền rồng….

Bài tập 3:

Một số cách diễn đạt tương tự: nói năng trôi chảy, làn sóng nhập cư, ánh nhìn đắm đuôi, ngụp lặn trong mớ hồ sơ, đắm chìm trong tiếng nhạc.

Bài tập 4:

Những ngữ liệu đã tìm được ở bài tập 2-3 đều có chung điểm là mang dấu ấn sông nước. Những từ ngữ cách diễn đạt này có mối liên hệ chặt chẽ với văn hóa Việt. Nước ta có mạng lưới sông ngòi dày đặc phân bố rộng khắp trên cả nước, lại có đường bờ biển dài nên văn hóa Việt mang dấu ấn sông nước điều này phản ánh rất rõ trong ngôn ngữ qua nhóm từ ngữ địa hình sông nước, phương tiện sông nước cách diễn đạt mang dấu ấn sông nước trong bài 2-3.

Bài tập 5:

Thành ngữ tiếng Việt	Ý nghĩa của thành ngữ	Con vật	Ý nghĩa của con vật trong văn hóa Việt
Miệng hùm gan thỏ	Tỏ ra bạo dạn nhưng thực chất hèn kém	Hùm, thỏ	- Hùm: mạnh bạo, hùng hổ - Thỏ: nhút nhát.
To như con voi	Có vóc dáng to lớn	voi	Voi: to lớn
Làm thân trâu ngựa	Phải quỵ lụy, hầu hạ, cung phụng làm nô lệ cho người khác	Trâu, ngựa	Trâu- ngựa: thân phận thấp hèn
Mèo khen mèo dài đuôi	Tự mình khen mình, tự đề cao mình	mèo	Mèo: kẻ tự khen mình, tự đề cao mình
Ngựa non háu đá	Trẻ tuổi, thường ngạo mạn, kiêu căng, hung hăng và bất chấp, thích đối đầu mà không biết lượng sức mình	Ngựa (non)	Ngựa (non): người trẻ tuổi ngạo mạn, kiêu căng
Khẩu Phật tâm xà	Miệng nói lời từ bi ra vẻ đức độ thương người như Phật nhưng trong lòng nham hiểm	Rắn ( xà)	Rắn: nham hiểm, thâm độc
Cú đội lốt công	Mượn cái vẻ đẹp bề ngoài để che giấu bản chất xấu xí bên trong nhằm bịp bợm lừa dối người khác, ví như chim cú xấu xí mượn hình thức của chim công để người ta lầm tưởng về vẻ đẹp của nó	Cú, công	-cú: xấu -công: đẹp
Gan thỏ đế	Nhút nhát, luôn run sợ, hãi hùng, ví như tính nhát gan của loài thỏ đế	Thỏ đế	Thỏ đế: nhút nhát
Cháy nhà ra mặt chuột	Do có sự biến, sự việc xảy ra mà phơi bày, lộ tẩy sự thật vốn có, không còn che đậy, giấu giếm được nữa	Chuột	Chuột: bản chất xấu xa
Rồng đến nhà tôm	Người cao quý, sang trọng đến thăm kẻ hèn mọn ( cách nói khiêm ngường để tỏ thái độ tôn trọng, hiếu khách)	Rồng, tôm	- Rồng: người cao quý - Tôm: kẻ hèn mọn