Giáo án chuyên đề Ngữ văn 11 kết nối CĐ 2 Phần 2: Sự phát triển của ngôn ngữ trong đời sống xã hội

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu sự phát triển của tiếng Việt

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

-       GV đặt câu hỏi để HS có thể suy nghĩ trả lời:

+ Các từ ngữ mới trong tiếng việt được hình thành theo những phương thức chủ yếu nào?

+ Sự phát triển của Tiếng Việt hiện nay được thúc đẩy bởi những nhân tố nào?

+ Theo bạn khi nào thì một ngôn ngữ không phát triển nữa?

-       HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-   Các nhóm thảo luận để trả lời câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện  nhóm lên trả lời câu hỏi

- Các nhóm khác lắng nghe nhận xét và bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Những yếu tố mới của tiếng Việt

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

-       GV đặt câu hỏi để HS có thể suy nghĩ trả lời:

+ Trong các bộ phận cấu thành cơ bản của ngôn ngữ bộ phần nào dễ biến đổi nhất? Vì sao?

+ Bạn hiểu thế nào về “tính mới” của một yếu tố ngôn ngữ?

+ Các yếu tố mới của tiếng Việt đương đại có thể được phân loại theo những tiêu chí nào?

+ Các yếu tố ngôn ngữ mới có ảnh hưởng như thế nào đối với tiếng Việt?

-       HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-   Các nhóm thảo luận để trả lời câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện  nhóm lên trả lời câu hỏi

- Các nhóm khác lắng nghe nhận xét và bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 3: Đọc văn bản Về nguyên tắc vay mượn từ ngữ và thực hiện nhiệm vụ

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

-       GV dành thời gian cho HS đọc nghiên cứu văn bản Về nguyên tắc vay mượn từ ngữ để trả lời câu hỏi:

+ Hãy tìm hiểu thêm những từ gốc Hán thuộc các nhóm a,b, c mà tác giả bài viết đã nêu?

+ Bạn có đồng ý với nguyên tắc chỉ mượn “những chữ ta không có sẵn và khó dịch đúng” không? Vì sao?

+ Nêu một số ví dụ vay mượn từ ngữ của các ngôn ngữ châu Âu mà bạn cho là rất cần thiết hoặc không cần thiết?

-       HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-   Các nhóm thảo luận để trả lời câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện  nhóm lên trả lời câu hỏi

- Các nhóm khác lắng nghe nhận xét và bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

1. Tìm hiểu sự phát triển của Tiếng Việt

- Các từ ngữ mới trong tiếng Việt được hình thành theo hai phương thức chủ yếu: Cấu tạo nên những từ ngữ mới dựa trên các yếu tố vốn có trong hệ thống và vay mượn từ ngữ của những ngôn ngữ khác.

- Những nhân tố thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của tiếng Việt hiện nay gồm có: sự phát triển nhanh chóng của đất nước ở tất cả các mặt của đời sống và ứng dụng ngày càng rộng rãi công nghệ và truyền thông.

- Mọi sự vật đều không ngừng vận động trong không gian và thời gian. Ngôn ngữ cũng vậy chỉ khi ngôn ngữ không còn được dùng để giao tiếp hằng ngày tức biến thành một tử ngữ thì nó mới không thể phát triển nữa.

2. Những yếu tố mới của tiếng Việt

a. Khái niệm yếu tố mới của ngôn ngữ

- Trong các bộ phận cấu thành cơ bản của ngôn ngữ như ( ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp) từ vựng là bộ phận dễ biến đổi nhất vì từ vựng bao gồm các đơn vị như từ ngữ được dùng để biểu hiện các sự vật, hoạt động, đặc điểm…. trong đời sống. Khi đời sống biến đổi ( sự vật, hoạt động, đặc điểm… mới xuất hiện hoặc đã cũ và bị mất đi) thì từ vựng cũng biến đổi theo. Còn ngữ âm ( âm thanh của ngôn ngữ) và ngữ pháp thì không có mối quan hệ với đời sống theo cách trực tiếp như vậy.

- “Tính mới” của một yếu tố ngôn ngữ  có tính chất tương đối. Trong giới hạn tương đối  đó, từ ngữ nào xuất hiện càng gần đây thì càng được coi là điển hình cho tính mới, ngược lại từ ngữ nào xuất hiện cách đây càng lâu thì tính mới sẽ giảm dần hoặc không được coi là mới nữa.

Cần lưu ý là không phải bất kì từ ngữ nào mới xuất hiện trong một văn bản cũng đều được coi là yếu tố mới của tiếng Việt. CHẳng hạn một số sáng tác văn học người viết dùng từ ngữ hoàn toàn chưa có trong tiếng Việt, ví dụ: xổng thoát, oằn đạp, bấu riết….. tuy vậy những từ này chỉ xuất hiện trong cách dùng của một từ duy nhất nó là hiện tượng “bột phát” có tính cá nhân chưa được dùng dù chỉ trong một nhóm xã hội nhỏ.

b. Phân loại các yếu tố mới của Tiếng Việt

- Các yếu tố mới của tiếng Việt đương đại có thể được phân loại theo những tiêu chí cơ bản như: nguồn gốc thì có thể phân biệt yếu tố mới được  tạo ra từ những yếu tố có sẵn của tiếng Việt với yếu tố mới vay mượn từ ngôn ngữ khác; dựa vào pham vi sử dụng thì có thể phân biệt yếu tố mới trong ngôn ngữ khoa học, ngôn ngữ thương mại, ngôn ngữ báo chí, ngôn ngữ hành chính, ngôn ngữ đời sống….

+ Những từ ngữ mới đã “nhập” và hệ thống tiếng Việt

·      Đây là những từ ngữ mới nhưng đã được phổ biến rộng rĩ và có thể coi là một bộ phận của từ vựng tiếng Việt. xét về phương diện nào đó thì những từ ngữ này không còn thực sự mới vì đã quen thuộc với đông đảo người dân. Một trong những cơ sở để nhận biết một từ ngữ đã “nhập” vào hệ thống là “được đưa vào từ điển”.

·      Có những từ ngữ tuy đã được dùng khá phổ biến nhưng có thể vẫn chưa xuất hiện trong nhiều từ điển như: thương mại điện tử, kinh tế số, dữ liệu lớn, tin tặc, sốt giá, đa phương hóa, gói cước….

·      Thuộc nhóm các từ ngữ mới được dùng phổ biến cần phải kể thêm các từ viết tắt chỉ một số khái niệm như: CPI, BOT, COVID-19….

·      Những từ ngữ chỉ mới được dùng trong lời nói của một số nhóm xã hội chưa được nhập vào hệ thống tiếng Việt. Đây là những từ ngữ chưa được đông đảo người Việt chấp nhận chưa hề thấy trong bất kì cuốn từ điển nào. Chúng đặt ra nhiều vấn đề phức tạp cần có cách tiếp cận thỏa đáng để vừa tạo cơ hội cho ngôn ngữ phát triển nhờ tiếp nhận được những yếu tố tích cực vừa đảm bảo ngôn ngữ tránh những tác động tiêu cực giữ gìn được sự trong sáng chặt chẽ vốn có của nó.

·      Những từ vốn được sử dụng khá hẹp trong một số nhóm xã hội nhưng đang có xu hướng được phổ biến, không chỉ được giới trẻ sử dụng mà còn được nhiều người lớn tuổi chấp nhận; một số từ vay mượn tiếng nước ngoài nguyên cả âm, chữ viết lẫn nghĩa…..

·      Một số cách dùng ngôn ngữ xuất hiện trong giao tiếp của một bộ phận xã hội mà chủ yếu là giới trẻ.

c.Tác động của yếu tố ngôn ngữ đối với tiếng Việt

-       Các yếu tố ngôn ngữ mới vừa có tác động tích cực vừa có tác động tiêu cực đến tiếng Việt.

+ Tác động tích cực: Làm cho vốn từ trở nên phong phú giúp ngôn ngữ phát triển khả năng biểu đạt đáp ứng nhu cầu giao tiếp của nhiều tầng lớp nhân dân trong xã hội. Ngay cả những yếu tố mới chỉ mới đang tồn tại trong lời nói của một số cá nhân hay nhóm người chưa được đông đảo người Việt chấp nhận thì xét trên một số phương diện, cũng có tác động tích cực vì chúng đáp ứng được nhu cầu của một số cá nhân hay nhóm người sử dụng.

+ Tác động tiêu cực: Làm tổn hại đến tình chặt chẽ, hệ thống của ngôn ngữ và có thể gây trở ngại cho giao tiếp; tạo nên thói quen xấu cho người dùng nhất là giới trẻ chỉ dùng theo trào lưu mà không hiểu đầy đủ nghĩa của những từ ngữ mình dùng, dễ dãi trong việc sử dụng ngôn từ, dẫn đến tình trạng sử dụng ngôn ngữ xô bồ, pha tạp, làm mất đi vẻ đẹp và sự tinh tế của tiếng Việt.

3. Đọc văn bản Về nguyên tắc vay mượn từ ngữ và thực hiện nhiệm vụ

- Những từ gốc Hán thuộc các nhóm a, b, c mà tác giả bài viết đã nêu:

+ Nhóm a: cao cấp, trung ương, quê hương, âm nhạc, ẩm thực…

+ Nhóm b: phu nhân- vợ, nhi đồng – trẻ em, mĩ nữ - người đẹp, phi trường – sân bay.

+ Nhóm c: tim - tâm; dao – đao, thâm-sâu, cốt – xương, tồn – còn, hiến – cho, tống – đưa, tế - cúng.

-       HS có thể tự do phát biểu suy nghĩ của mình ủng hộ hoặc không đồng tình.

-       Bài viết của Hoàng Văn Hành tập trung bàn về vấn đề vay mượn từ gốc Hán nhưng qua đó giúp HS có thể nắm được những nguyên tắc vay mượn từ ngữ nói chung. Từ đó HS có thể tự đánh giá từ ngữ mượn từ các ngôn ngư châu Âu được coi là cần thiết như: internet, marketing, COVID-19….