Giáo án và PPT Lịch sử 7 chân trời Bài 15: Công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước thời Lý (1009 – 1225)

BÀI 15: CÔNG CUỘC XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ ĐẤT NƯỚC 

ĐẤT NƯỚC THỜI LÝ (1009 – 1225)

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV tổ chức cho HS chơi trò chơi Chiếc hộp âm nhạc: GV sử dụng các bài hát, cho HS nghe nhạc đoán tên, HS nào đoán đúng tên bài hát nhanh nhất và đúng nhất sẽ thắng:

+ Bài 1: 

https://www.nhaccuatui.com/bai-hat/ly-thuong-kiet-ngo-nguyen-tran-tam-tho-hoang-quan.62J2jU0bdq.html

+ Bài 2:  

https://www.nhaccuatui.com/bai-hat/sam-vang-dong-nhu-nguyet-chuong-duc-luong-chi-cuong.CV5LNKl4SQ.html

+ Bài 3: 

https://lyric.tkaraoke.com/22858/rong_tien_oi_xin_giu_ven_son_ha.html

 - GV nêu vấn đề: Những bài hát trên đề cập đến nhân vật lịch sử nào thời Lý?

- GV hỏi HS một số hiểu biết cá nhân của các em về nhân vật lịch sử này (qua sách, báo, truyện, internet,…)

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu sự thành lập nhà Lý

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, đọc thông tin văn bản lịch sử (tư liệu 15.2) trả lời câu hỏi: 

+ Cho biết nhà Lý được thành lập trong hoàn cảnh nào?

+ Giải thích vì sao Lý Công Uẩn quyết định dời đô từ Hoa Lư về thành Đại La. Đánh giá ý nghĩa của sự kiện này. 

- GV gợi ý cho HS giải thích nguyên nhân bằng câu hỏi phụ: Làm rõ từ đặc điểm về vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên của Đại La thuận lợi như thế nào cho phát triển đất nước?

Sản phẩm dự kiến:

- Hoàn cảnh thành lập:

+ Hoàn cảnh cụ thể: Triểu Tiên kết thúc, Lý Công Uẩn là người có tài thao lược.

+ Sự xuất hiện của các nhân vật lịch sử có uy tín: các tăng quan và đại thần trong triều đã suy tôn Lý Công Uẩn lên ngôi vua).

- Nguyên nhân Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư ra thành Đại La (Thăng Long): 

Chính quyền đủ mạnh mới dời đô từ nơi địa thế thuận lợi cho phòng thủ: Hoa Lư đến nơi đồng bằng: Đại La thuận lợi cho phát triển mọi mặt: chính trị - văn hóa, hành chính, quân sự, kinh tế.

- Ý nghĩa:

+ Địa thể của thành Đại La rất thuận lợi về giao thông và phát triển kinh tế; thể hiện quyết định sáng suốt của vua Lý Thái Tổ, mở ra vận hội mới cho sự phát triển quốc gia; người Việt không phải sống phòng thủ mà đã đủ lớn mạnh để lập đô ở đổng bằng, mở ra cơ hội phát triển,.

+ Thực tế cho thấy tài năng của một vị vua có tầm nhìn xa trông rộng: suốt hơn 10 thế kỉ, Thăng Long (Hà Nội) thực sự trở thành "Kinh đô, nơi định đô bậc nhất của kinh sư muôn đời", tạo nên sự phát triển cho Thăng Long - Hà Nội, như hình ảnh rồng bay lên bầu trời xanh, tượng trưng cho sự phát triển của Đại Việt.

Hoạt động 2. Tìm hiểu tình hình chính trị

- GV yêu cầu HS thảo luận theo cặp đôi đọc thông tin mục 2 kết hợp với mục "Em có biết" trong SGK gạch chân, tô đậm vào những từ khóa để thuận lợi cho việc tìm kiếm, khai thác thông tin: Nhà Lý đã làm gì để củng cố chế độ quân chủ? 

- GV đặt thêm câu hỏi gợi mở: Việc vua Lý Thái Tông cho dựng điện Long Trì, đúc chuông, để "dân có gì oan ức thì đánh chuông" tâu lên vua có hạ thấp "quân chủ" của vua?

Sản phẩm dự kiến:

- Những biện pháp củng cố chế độ quân chủ:

+ Củng cố quyền lục của vua, củng cố chính quyền từ trung ương đến địa phương.

+ Ban hành luật Hình thư.

+ Tổ chức quân đội chặt chẽ theo chế độ "ngụ binh ư nông".

+ Tổ chức Hội thề Đồng Cổ.

Hoạt động 3. Tìm hiểu cuộc kháng chiến chống Tống (1075 – 1077)

GV nêu vấn đề với HS cả lớp: Cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý (1075 – 1077) có những nét độc đáo gì?

Sản phẩm dự kiến:

a) Chủ động tiến công phòng vệ

- Nguyên nhân:

Từ giữa TK XI, nhà Tống gặp phải những khó khăn chồng chất nên muốn gây chiến với Đại Việt để giải quyết tình trạng khủng hoảng trong nước.

- Diễn biến: Dưới sự chỉ huy của Lý Thường Kiệt: hơn 10 vạn quân thủy – bộ, chia làm hai đạo tấn công vào đất Tống vào tháng 10 – 1975.

- Kết quả:

+ Hạ thành Ung Châu – căn cứ mạnh nhất của  quân Tống.

+ Phá bỏ kho lương thực của chúng.

b) Phòng vệ tích cực và chuyển sang phản công: Trận chiến trên phòng tuyến sông Như Nguyệt

- Hoàn cảnh: Sau khi rút quân về nước, Lý Thường Kiệt gấp rút xây dựng phòng tuyến bên bờ sông Như Nguyệt.

- Diễn biến:

+ 1/1077, khoảng 10 vạn quân Tống tiến vào Thăng Long bị chặn lại ở bờ bắc sông Như Nguyệt. Quân Tống nhiều lần dùng bè lớn tấn công nhưng không thành. 

+ Cuối năm 1077, Lý Thường Kiệt cho quân vượt sông lúc nửa đêm, tấn công thăng vào doanh trại giặc.

- Kết quả:

+ Quân Tống "mưới phần chết đến năm, sáu", hoang mang, tuyệt vọng.

+ Lý Thường Kiệt chủ động giảng hòa.

+ Quân Tống rút về nước từ bỏ ý định xâm lược Đại Việt.

è Đánh giá những nét độc đáo của cuộc kháng chiến chống Tống: 

- Nghệ thuật “Tiên phát chế nhân”. 

- Phòng thủ để tiến công. 

- Thuật “Tâm công” (Tấn công vào lòng người).

- Thực hiện phản công đúng lúc.

- Chủ động kết thúc chiến tranh. 

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS luyện tập làm bài

Câu 1. Những vị tướng dân tộc thiểu số tiêu biểu, có đóng góp lớn trong cuộc kháng chiến chống Tống (1075-1077) là 

A. Hà Bổng, Hà Trương.

B. Tông Đản, Thân Cảnh Phúc.

C. Hoài Trung Hầu, Dương Cảnh Thông.

D. Hà Thiện Lãm, Dương Tự Minh.

Câu 2. Cách thức kết thúc chiến tranh bằng con đường hòa bình của Lý Thường Kiệt không mang lại ý nghĩa nào sau đây?

A. Để đảm bảo mối quan hệ hòa hiếu giữa hai nước.

B. Thể hiện thiện chí hòa bình, tinh thần nhân đạo của Đại Việt.

C. Nhanh chóng kết thúc chiến tranh, hạn chế thương vong.

D. Nâng cao vị thế của nhà Lý đối với nhà Tống.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: B

Câu 2: D

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Giữa lúc quân Tống đang rơi vào tình thế khó khăn, tuyệt vọng, Lý Thường Kiệt đã có hành động gì?

Câu 2: Nhà Lý luôn kiên quyết giữ vững nguyên tắc gì trong khi duy trì mối bang giao với các nước láng giềng?