Giáo án và PPT Lịch sử và Địa lí 4 kết nối Bài 11: Sông Hồng và văn minh sông Hồng

BÀI 11: SÔNG HỒNG VÀ VĂN MINH SÔNG HỒNG

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận sau và trả lời câu hỏi:

Mô tả những gì quan sát được trong bức ảnh.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Vị trí và tên gọi song Hồng

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Xác định vị trí và giới thiệu hệ thống sông Hồng trên bản đồ.

• Kể một số tên gọi khác của sông Hồng.

Sản phẩm dự kiến:

- Đồng bằng sông Hồng trải rộng từ vĩ độ 21°34´B (huyện Lập Thạch) tới vùng bãi bồi khoảng 19°5´B (huyện Kim Sơn), từ 105°17´Đ (huyện Ba Vì) đến 107°7´Đ (trên đảo Cát Bà). Phía bắc và đông bắc là Vùng Đông Bắc (Việt Nam), phía tây và tây nam là vùng Tây Bắc, phía đông là vịnh Bắc Bộ và phía nam vùng Bắc Trung Bộ. Đồng bằng thấp dần từ Tây Bắc xuống Đông Nam.

- Các dân tộc ở những vùng khác nhau của Việt Nam gọi tên sông Hồng khác nhau, trong mỗi đoạn sông cũng có thể có tên gọi khác nhau. Thời sơ sử, sông Hồng có tên là sông Văn Lang. Vào thời nhà Hán, sông Hồng có tên là sông Diệp Du. Thời Lý Trần và thời thuộc Minh (đầu thế kỷ XV), sông Hồng được gọi là sông Lô. Khúc sông từ Điệp Thôn (xã Tráng Việt, huyện Mê Linh) đến Hải Bối (huyện Đông Anh) được gọi là sông Tráng Việt; từ Hải Bối trở đi gọi là sông Nhị (hoặc Nhị Hà).

Hoạt động 2: Văn minh sông Hồng

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Giới thiệu thành tựu của văn minh sông Hồng qua những hình ảnh dưới đây:

Hình 1

Hình 2

Hình 3

• Câu chuyện Sơn Tinh Thủy Tinh cho biết điều gì về đời sống tinh thần của người Việt cổ?

Sản phẩm dự kiến:

* Thành tựu tiêu biểu của văn minh sông Hồng

- Hình 1. Trống đồng Ngọc Lũ: Đây là hình ảnh trống đồng Ngọc Lũ – một trong những trống đẹp nhất của trống đồng Đông Sơn. Trống có đường kính mặt 79,3 cm, cao 63 cm; được phát hiện khi đắp đê tại xã Như Trác, huyện Nam Xang (nay là huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam) năm 1893. Trống đồng vừa là nhạc cụ sử dụng trong các lễ hội, vừa làm hiệu lệnh sử dụng trong chiến đấu,..

- Hình 2. Lược đồ khu di tích thành Cổ Loa ngày nay: Thành Cổ Loa là kinh đô của nước Âu Lạc, nay thuộc xã Cổ Loa, huyện Đông Anh (thành phố Hà Nội). Thành có ba vòng khép kín là: thành nội, thành trung và thành ngoại. Giữa các vòng thành đều có hào nước. 

- Hình 3. Hoa văn trên trống đồng Ngọc Lũ: Trên trống đồng Ngọc Lũ có nhiều kiểu hoạ tiết, hoa văn phong phú như: hình thuyền; hình người thổi kèn, nhảy múa; hình người giã gạo; hình nhà sàn mái cong... Hoa văn trên trống đồng giúp chúng ta hình dung phần nào về đời sống vật chất và tinh thần khá phong phú của người Việt cổ như: ở nhà sàn, đi lại bằng thuyền, lương thực chính bằng gạo, các sinh hoạt văn hoá như: nhảy múa, thổi kèn,…

* Đời sống của người Việt cổ

- Câu chuyện Sơn Tinh, Thủy Tinh không chỉ là một huyền thoại nổi tiếng trong văn hóa dân gian Việt Nam mà còn phản ánh nhiều khía cạnh quan trọng về đời sống tinh thần và thế giới quan của người Việt cổ:

+ Câu chuyện Sơn Tinh, Thủy Tinh thể hiện sự tín ngưỡng của người Việt cổ vào các lực lượng siêu nhiên và thiên nhiên. Sơn Tinh và Thủy Tinh đại diện cho các yếu tố tự nhiên quan trọng như núi non và nước. Qua cuộc chiến giữa hai nhân vật này, câu chuyện phản ánh sự tin tưởng vào các thần linh và sự ảnh hưởng của chúng đối với cuộc sống con người. Điều này cho thấy người Việt cổ rất coi trọng các yếu tố thiên nhiên và thần thoại trong đời sống tinh thần của họ.

+ Sơn Tinh và Thủy Tinh không chỉ là các nhân vật thần thoại mà còn biểu trưng cho các quyền lực chính trị và xã hội. Cuộc thi để giành được công chúa Mị Nương không chỉ là một cuộc thi về sức mạnh mà còn thể hiện khát vọng về quyền lực và vị trí trong xã hội. Điều này phản ánh rõ ràng khát vọng quyền lực và địa vị trong xã hội phong kiến của người Việt cổ.

+ Sơn Tinh, vị thần của núi non, đại diện cho sự bảo vệ và cân bằng của thiên nhiên. Thủy Tinh, đại diện cho nước, thể hiện sức mạnh và khả năng gây ra thiên tai. Câu chuyện nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tôn trọng và duy trì sự cân bằng giữa các yếu tố thiên nhiên, cũng như sự cần thiết phải bảo vệ môi trường tự nhiên khỏi các thảm họa.

+Cuộc chiến giữa Sơn Tinh và Thủy Tinh cũng thể hiện tinh thần cần cù và sáng tạo của người Việt cổ. Sơn Tinh với khả năng ứng biến và khôn ngoan trong việc xử lý các thử thách của Thủy Tinh cho thấy phẩm chất của một người lãnh đạo biết sử dụng trí tuệ và sự sáng tạo để vượt qua khó khăn.

…

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học, GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Sông Hồng bắt nguồn từ đâu?

A. Tây Bắc Việt Nam

B. Đông Bắc Việt Nam

C. Trung Quốc

D. Miền Trung Việt Nam

 Câu 2: Khu di tích khảo cổ nào nổi tiếng nhất liên quan đến nền văn minh sông Hồng?

A. Di tích Đồng Đậu

B. Di tích Hòa Bình

C. Di tích Đông Sơn

D. Di tích Lạng Sơn

 Câu 3: Thành tựu nổi bật nhất của văn minh sông Hồng trong lĩnh vực công cụ sản xuất là gì?

A. Sử dụng công cụ bằng đá

B. Sử dụng công cụ bằng sắt

C. Sử dụng công cụ bằng đồng thau

D. Sử dụng công cụ bằng gốm

 Câu 4: Đặc điểm nào của văn minh sông Hồng thể hiện sự phát triển trong ngành thủ công mỹ nghệ?

A. Sử dụng đồng trong chế tác trang sức

B. Tinh xảo trong sản xuất đồ gốm

C. Sản xuất vải dệt từ sợi tự nhiên

D. Xây dựng công trình kiến trúc lớn

Câu 5: Những gì đặc trưng cho nền văn hóa Đông Sơn so với các nền văn hóa khác ở khu vực Đông Nam Á?

A. Sản xuất trống đồng và các công cụ bằng đồng

B. Sử dụng chữ viết từ sớm

C. Phát minh ra máy cày

D. Sử dụng công cụ bằng đá mài

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Những nghề sản xuất chính của người Việt cổ là gì?

Câu 2: Em hãy đề xuất một số biện pháp để góp phần gìn giữ và phát huy giá trị của sông Hồng.