Câu hỏi tự luận Lịch sử 7 kết nối tri thức Ôn tập Chương 5: Đại Việt thời Lý – Trần – Hồ (1009 – 1407) (P1)

ÔN TẬP CHƯƠNG 5. ĐẠI VIỆT THỜI LÝ - TRẦN - HỒ (1009-1407) (PHẦN 1)

Câu 1: Trình bày sự thành lập của nhà Lý.

Trả lời:

- Năm 1005, Lê Hoàn mất, Lê Long Đĩnh lên ngôi. Cuối năm 1009, nhà Tiền Lê suy vong, Lý Công Uẩn được các nhà sư và các đại thần tôn lên làm vua, lập ra nhà Lý.

- Năm 1010, Lý Công Uẩn đặt niên hiệu là Thuận Thiên và quyết định dời đô về Đại La (Hà Nội), đổi tên thành là Thăng Long.

- Năm 1054, vua Lý Thánh Tông đổi lại tên nước thành Đại Việt, khẳng định thêm một bước sự vươn lên của đất nước. Đại Việt trở thành quốc hiệu của nước ta suốt từ đây cho đến cuối thế kỉ XVIII.

- Vua nắm mọi quyền hành. Giúp vua có các đại thần, các quan văn, vô.

- Triều đình trung ương được tổ chức khá hoàn chỉnh, cả nước được chia thành 24 lộ. Dưới lộ phủ là huyện, hương, xã.

Câu 2: Hãy cho biết ba chủ trương lớn được nhà nước ta ban hành khi kháng chiến bùng nổ?

Trả lời:

- Có ba chủ trương lớn được ban hành:

+ Hạ lệnh cho các tù trưởng dân tộc ít người ở gần biên giới bố trí quân đánh chặn để kiềm chế, tiêu hao sinh lực địch khi chúng vừa tiến sang.

+ Bố trí lực lượng thủy binh mạnh đóng ở vùng ven biển Đông Bắc để chặn thủy binh địch, phá vỡ kế hoạch phối hợp thủy – bộ của chúng.

+ Xây dựng phòng tuyến kiên cố bên bờ Nam sông Như Nguyệt và bố trí bộ binh đóng giữ, không cho chúng tiến xuống phía nam để vào thành Thăng Long.

Câu 3: Nhà Trần được thành lập trong hoàn cảnh lịch sử như thế nào?

Trả lời:

- Hoàn cảnh lịch sử nhà Trần được thành lập:

+ Vào cuối thế kỉ XII, vua quan nhà Lý chỉ lo ăn chơi, xây dựng nhà cửa, cung điện tốn kém, không quan tâm đến cuộc sống của nhân dân. Hạn hán, mất mùa, lũ lụt xảy ra. Kinh tế sa sút, nhân dân khổ cực, nổi dậy khởi nghĩa nổ ra nhiều nơi. Nhà Lý sụp đổ.

+ Trong hoàn cảnh đó, thế lực họ Trần đã mạnh lên. Trên cơ sở ủng hộ các vua nhà Lý, dẹp nội loạn. Khi thời cơ đến, họ Trần buộc Lý Huệ Tông phải nhường ngôi cho con gái là Lý Chiêu Hoàng. Sau đó, Lý Chiêu Hoàng kết hôn với Trần Cảnh. Tháng 12-1226, họ Trần buộc Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Nhà Trần được thành lập.

Câu 4: Trình bày âm mưu xâm lược Đại Việt của Mông Cổ.

Trả lời:

- Âm mưu xâm lược Đại Việt của Mông Cổ:

+ Đầu thế kỉ XIII, nhà nước phong kiến Mông Cổ được thành lập, vua Mông Cổ đem quân xâm lược các nước xung quanh.

+ Năm 1257, Mông Cổ quyết định mở cuộc tiến công vào nước Nam Tống (ở phía nam Trung Quốc), nhằm xâm lược toàn bộ Trung Quốc.

+ Để đạt được tham vọng đó, vua Mông Cổ sai tướng Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy hơn 3 vạn quân xâm lược Đại Việt, rồi từ Đại Việt đánh lên phía nam Trung Quốc, thực hiện kế hoạch “gọng kìm” tiêu diệt Nam Tống và xâm lược Đại Việt...

Câu 5: Trình bày những biểu hiện thể hiện sự suy yếu dẫn đến sự sụp đổ của nhà Trần?

Trả lời:

- Nửa sau thế kỉ XIV, nhà Trần suy yếu và không còn đủ khả năng quản lí đất nước:

+ Tầng lớp quý tộc có xu hướng ăn chơi, hưởng lạc.

+ Nhà Trần không quan tâm đến sản xuất nông nghiệp, làm thủy lợi. Đói kém, mất mùa liên tiếp xảy ra làm cho nhân dân bất bình.

+ Nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì nổ ra ở nhiều nơi, tiêu biểu là khởi nghĩa của nhà sư Phạm Sư Ôn ở Hà Nội.

=> Những biểu hiện thể hiện sự suy yếu dẫn đến sụp đổ của nhà Trần.

Câu 6: Viết một đoạn văn ngắn (7-10 câu) giới thiệu về thành tựu văn hoá, giáo dục tiêu biểu thời Lý.

Trả lời:

Gợi ý: Giới thiệu về chùa Một Cột.

• Chùa Một Cột còn có tên khác là chùa Diên Hựu hoặc Liên Hoa Đài, sở hữu cấu trúc kiến trúc độc đáo với một cấu trúc hình vuông nằm trên một cột đá. Chùa bắt đầu xây dựng vào tháng Mười (âm lịch), năm 1049 dưới thời vua Lý Thái Tông. Năm 1105, vua Lý Nhân Tông cải tạo và mở rộng chùa để trở thành một quần thể kiến trúc rộng lớn ứng với hồ Linh Chiểu và thêm vào một tòa sen mạ vàng trên đỉnh cột. Bên trong tòa sen là ngôi đền màu tím với hình ảnh chim thần ở mái nhà. Ngoài ra còn có một bức tượng mạ vàng của Đức Phật Quán Thế Âm. Chùa nổi trên mặt hồ là nhờ vào một hệ thống những thanh gỗ tạo thành cấu trúc rắn chắc hỗ trợ, trông giống như một bông hoa sen mọc thẳng lên từ hồ.

Câu 7: Trình bày âm mưu xâm lược nước ta của nhà Tống.

Trả lời:

- Giữa thế kỉ XI, nhà Tống ở Trung Quốc lâm vào một tình thế hết sức khó khăn:

+ Phía bắc thì hai nước Liêu, Hạ thường xuyên đánh phá.

+ Trong nước thì xảy ra đói kém liên miên, nhân dân cực khổ, bất bình. Để cứu vãn tình thế, vua Tống quyết định xâm lược Đại Việt.

- Để đánh Đại Việt, nhà Tống xúi giục vua Chăm-pa đánh từ phía nam, còn ở phía bắc Đại Việt nhà Tống ngăn cản nhân dân hai nước buôn bán, đi lại, dụ dỗ các tù trưởng dân tộc ít người.

⇒ Nhà Tống âm mưu xâm lược nước ta

Câu 8: Sau khi thành lập nhà Trần đã có hành động gì để tổ chức bộ máy nhà nước?

Trả lời:

- Sau khi thành lập vương triều, nhà Trần ra sức củng cố bộ máy nhà nước, đặt thêm các cơ quan cai trị ở trung ương và địa phương.

+ Bộ máy quan lại thời Trần được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền gồm ba cấp: triều đình, các đơn vị hành chính trung gian từ lộ đến phủ, huyện, châu và cấp hành chính cơ sở là xã. + Đứng đầu triều đình là vua, thời Trần thực hiện chế độ Thái thượng hoàng. Các chức đại thần văn, võ phản lớn do người họ Trần nắm giữ.

+ Hệ thống quan lại bên dưới được tổ chức có quy củ và đầy đủ hơn. Nhà Trần đặt thêm một số cơ quan như: Quốc sử viện, Thái y viện, Tôn nhân phủ, và một số chức quan Hà đê sử, Khuyến nông sử, Đòn diễn sứ...

+ Cả nước được chia thành 12 lộ.

⇒ Tổ chức bộ máy quan lại và các đơn vị thời Trần được hoàn chỉnh và chặt chẽ hơn thời Lý, chứng tỏ chế độ tập quyền thời Trần được củng cố hơn thời Lý.

Câu 9: Ai là người đã nói: “Đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo”? Câu nói đó được nói trong hoàn cảnh cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nào?

Trả lời:

- “Đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo” là câu nói của thái sư Trần Thủ Độ

- Câu nói đó được nói sau trận Bình Lệ Nguyên của cuộc kháng chiến chống quân Mông Cổ vua Trần Thái Tông tỏ ý lo lắng và hỏi ý kiến Thái sư Trần Thủ Độ, Trần Thủ Độ đã trả lời: “Đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo”.

Câu 10: Nhà Hồ được thành lập trong hoàn cảnh như thế nào?

Trả lời:

• Hoàn cảnh thành lập nhà Hồ

- Nửa sau thế kỉ XIV, nhà Trần suy yếu và không còn đủ khả năng quản lí đất nước:

+ Tầng lớp quý tộc có xu hướng ăn chơi, hưởng lạc.

+ Nhà Trần không quan tâm đến sản xuất nông nghiệp, làm thủy lợi. Đói kém, mất mùa liên tiếp xảy ra làm cho nhân dân bất bình.

+ Nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì nổ ra ở nhiều nơi, tiêu biểu là khởi nghĩa của nhà sư Phạm Sư Ôn ở Hà Nội.

- Nhân cơ hội đó, những cuộc tấn công của Chăm-pa ra Thăng Long càng làm cho triều Trần thêm rệu rã.

- Trong bối cảnh đó, Hồ Quý Ly dần thâu tóm quyền lực. Năm 1397, ông ép vua Trần dời đô vào Thanh Hóa.

- Năm 1400, Hồ Quý Ly buộc vua Trần nhường ngôi, lập ra triều Hồ, đặt tên nước là Đại Ngu (niềm vui lớn).

Câu 11: Lập bảng hệ thống (hoặc sơ đồ tư duy) thể hiện những nét chính về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá thời Lý.

Trả lời:

Câu 12: Trình bày những nguyên nhân nào khiến các cuộc tiến công vượt sông Như Nguyệt của quân Tống đều bị quân ta đẩy lùi?

Trả lời:

- Quân nhà Lý đã xây dựng được tuyến phòng thủ rất vững chắc dọc theo bờ Nam sông Như Nguyệt.

- Sức mạnh của quân Tống bị giảm sút vì quân thủy và quân bộ của chúng không liên kết với nhau.

- Lý Thường Kiệt tài tình đã có cách đánh giặc độc đáo đẩy giặc vào thế bị động và mở cuộc tổng tiến công khi có thời cơ.

– Lý Thường Kiệt đã biết cách động viên tinh thần chiến đấu của quân ta và làm khiếp đảo tinh thần quân địch với bài thơ Nam quốc sơn hà.

Câu 13: Trình bày những hiểu biết của em về quân đội thời Trần.

Trả lời:

– Tiếp tục được hoàn thiện, bao gồm quân triều đình, quân các lộ, phủ, quân vương hầu và dân binh các làng xã.

– Tiếp tục thực hiện chính sách “ngụ binh ư nông”

+ Đưa quân về địa phương luân phiên cày cấy nhằm giảm bớt gánh nặng về lương thực nuôi quân

cho triều đình.

+ Tạo ra mối liên hệ hài hòa quân sự và nông nghiệp; khi cần chuyển hóa từ thời bình sang thời chiến. + Thể hiện tinh thần đoàn kết quân dân, ở đâu có dân thì ở đó có quân.

Câu 14: Nhà Trần đã chuẩn bị và tiến hành kháng chiến quân Mông Cổ như thế nào? Hãy nêu kết cục của cuộc kháng chiến.   

Trả lời:

- Nhà Trần đã chuẩn bị và tiến hành kháng chiến quân Mông Cổ:

+ Nắm được âm mưu của quân Mông Cổ, nhà Trần đã tiến hành chuẩn bị mọi mặt cho cuộc kháng chiến: đề ra kế hoạch đối phó, tăng cường phòng thủ biên giới, chuẩn bị lực lượng và vũ khí, kêu gọi nhân dân, luyện tập quân sự để sẵn sàng chống giặc.

+ Đầu năm 1258, 3 vạn quân Mông Cổ do Ngột Lương Hợp Thai chỉ huy, từ Vân Nam tiến vào Đại Việt.

+ Lúc này, vua Trần Thái Tông trực tiếp chỉ huy trận đánh ở Bình Lệ Nguyên (Vĩnh Phúc). Trước thế giặc mạnh, quân ta tạm rút quân khỏi kinh thành Thăng Long để bảo toàn lực lượng.

+ Sau trận Bình Lệ Nguyên, vua Trần Thái Tông tỏ ý lo lắng và hỏi ý kiến Thái sư Trần Thủ Độ, Trần Thủ Độ đã trả lời: “Đầu tôi chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo”

+ Khi rút khỏi Thăng Long, nhà Trần đã thi hành kế sách “vườn không nhà trống” nên khi quân Mông Cổ chiếm được Thăng Long chỉ là một tòa thành trống rỗng.

+ Quân Mông Cổ vào Thăng Long, lâm vào cảnh thiếu lương ăn, đi đâu cũng bị nhân dân ta chặn đánh. Trước tình thế bị động, lúng túng của giặc, vua tôi nhà Trần đã mở cuộc phản công, đánh bại chúng ở Đông Bộ Đầu (Hà Nội ngày nay).

+ Quân Mông Cổ thua trận, rút chạy khỏi Thăng Long, đến phủ Quy Hóa (Yên Bái, Lào Cai ngày nay), lại bị dân binh địa phương chặn đánh.

- Kết cục của cuộc kháng chiến: Cuộc kháng chiến lần thứ nhất (1258) kết thúc thắng lợi.

Câu 15: Em có nhận xét gì về cuộc cải cách của Hồ Quý Ly?

Trả lời:

- Nhận xét:

• Tích cực:

- Góp phần củng cố chính quyền trung ương, giảm bớt thế lực tầng lớp quý tộc.

- Tăng cường tiềm lực kinh tế đất nước và phát triển văn hóa dân tộc.

- Làm suy yếu thế lực nhà Trần.

- Tăng nguồn thu nhập cho đất nước.

• Hạn chế: Những cải cách chưa triệt để, chưa phù hợp với tình hình thực tế, nhất là chính sách hạn nó.

Câu 16: So sánh và cho biết tổ chức nhà nước thời Lý có điểm gì khác so với thời Đinh - Tiền Lê. Qua đó chứng tỏ điều gì về tổ chức nhà nước thời Lý?

Trả lời:

=> Tổ chức bộ máy nhà nước ngày càng chặt chẽ, quyền lực của vua càng ngày lớn mạnh.

Câu 17: Chiến thuật “công tâm” được Lý Thường Kiệt sử dụng như thế nào?  

Trả lời:

- Lý Thường Kiệt đã sử dụng chiến thuật “công tâm”: Đánh vào tâm lý của địch, làm cho địch hoang mang đồng thời khích lệ, động viên tinh thần quân sĩ bằng bài thơ Nam quốc sơn hà.

Câu 18: Nhận xét về tình hình kinh tế dưới thời Trần

Trả lời:

- Tình hình kinh tế dưới thời Trần:

+ Nối tiếp tinh thần của nhà Lý, nhà Trần đã cùng nhân dân đẩy mạnh công cuộc khôi phục và phát triển sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là cùng nhân dân xây dựng một hệ thống đê điều hoàn chỉnh trên phạm vi cả nước. Nông dân được nhà nước quan tâm, tích cực cày cấy, nông nghiệp nhanh chóng phục hồi và phát triển.

+ Thủ công, thương nghiệp tiếp tục phát triển. Thương nhân nước ngoài đến buôn bán đều đặn tấp nập. Thăng Long trở thành một thành thị phồn thịnh với 61 phường.

+ Những hoạt động kinh tế của nhà nước và nhân dân thời Trần không chỉ nhằm ổn định và phát triển đất nước mà còn có ý nghĩa chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống ngoại xâm đang đến gần.

Câu 19: Cuộc kháng chiến lần thứ ba năm 1288 diễn ra như thế nào?

Trả lời:

- Diễn biến cuộc kháng chiến lần thứ ba năm 1288:

+ Khi quân Nguyên tiến vào nước ta, nhà Trần tạm rút về phía nam và giao cho lực lượng phòng thủ phía đông bắc do Trần Khánh Dư phụ trách, làm nhiệm vụ tiêu diệt đoàn thuyền lương của giặc.

- Ô Mã Nhi được giao nhiệm vụ bảo vệ đoàn thuyền lương của Trương Văn Hổ, nhưng cho rằng quân ta không thể ngăn cản được đoàn thuyền lương này nên đã tiến về hội quân ở Vạn Kiếp.

- Trần Khánh Dư đã bố trí một trận địa mai phục và đánh tan đoàn thuyền lương của giặc ở trận Vân Đồn – Cửa Lục (Quảng Ninh).

- Đầu năm 1288, quân Nguyên do Thoát Hoan chỉ huy chiếm Thăng Long nhưng vẫn rơi vào kế sách “vườn không nhà trống” của nhà Trần. Lúc này, Thoát Hoan quyết định kéo quân sang Vạn Kiếp rồi cũng theo đường thủy, bộ về nước.

- Nhà Trần quyết định tổ chức cuộc phản công, bố trí trận địa mai phục tại vùng cửa sông Bạch Đằng dưới sự chỉ huy trực tiếp của Trần Quốc Tuấn.

- Đúng như dự đoán của nhà Trần, tháng 4-1288, đoàn thuyền do Ô Mã Nhi tiến gần đến khu vực sông Bạch Đằng. Theo kế hoạch đã định, trận Bạch Đằng đã diễn ra quyết liệt. Toàn bộ đạo thuyền chiến của giặc do Ô Mã Nhi chỉ huy đã bị tiêu diệt, Ô Mã Nhi bị bắt sống. Cùng lúc đó, đạo bộ binh do Thoát Hoan chỉ huy cũng bị truy đuổi và khó khăn lắm mới về được nước.

- Chiến thắng Bạch Đằng năm 1288 đi vào lịch sử như một kì tích vĩ đại, không chỉ đánh dấu sự thất bại của cuộc xâm lược lần thứ ba của quân Nguyên mà còn chấm dứt hoàn toàn cuộc kháng chiến chống xâm lược Mông – Nguyên của quân dân nhà Trần.

Câu 20: Hãy giải thích vì sao cuộc kháng chiến chống Minh của nhà Hồ thất bại nhanh chóng?

Trả lời:

Cuộc kháng chiến chống Minh của nhà Hồ thất bại nhanh chóng vì:

- Nhà Hồ lên ngôi bằng con đường thoán đoạt (cướp ngôi) nhà Trần do đó gây lên những bất bình rất lớn trong quần chúng nhân dân.

- Không dựa vào nhân dân để chống giặc mà chỉ chiến đấu đơn độc, chỉ biết dựa vào các thành lũy để chống giặc.

- Nhà Hồ còn sử dụng những biện pháp hà khắc, cưỡng chế nhân dân.