Bài 13: ĐẠI VIỆT THỜI TRẦN (1226-1400)

I. NHẬN BIẾT

Câu 1: Nhà Trần được thành lập trong hoàn cảnh lịch sử như thế nào?

Trả lời:

- Hoàn cảnh lịch sử nhà Trần được thành lập:

+ Vào cuối thế kỉ XII, vua quan nhà Lý chỉ lo ăn chơi, xây dựng nhà cửa, cung điện tốn kém, không quan tâm đến cuộc sống của nhân dân. Hạn hán, mất mùa, lụt lội xảy ra. Kinh tế sa sút, nhân dân khổ cực, nổi dậy khởi nghĩa nổ ra nhiều nơi. Nhà Lý sụp đổ. 

+ Trong hoàn cảnh đó, thế lực họ Trần đã mạnh lên. Trên cơ sở ủng hộ các vua nhà Lý, dẹp nội loạn. Khi thời cơ đến, họ Trần buộc Lý Huệ Tông phải nhường ngôi cho con gái là Lý Chiêu Hoàng. Sau đó, Lý Chiêu Hoàng kết hôn với Trần Cảnh. Tháng 12-1226, họ Trần buộc Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Nhà Trần được thành lập. 

II. THÔNG HIỂU

Câu 1: Sau khi thành lập nhà Trần đã có hành động gì để tổ chức bộ máy nhà nước?

Trả lời:

- Sau khi thành lập vương triều, nhà Trần ra sức củng cố bộ máy nhà nước, đặt thêm các cơ quan cai trị ở trung ương và địa phương. 

+ Bộ máy quan lại thời Trần được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền gồm ba cấp: triều đình, các đơn vị hành chính trung gian từ lộ đến phủ, huyện, châu và cấp hành chính cơ sở là xã. + Đứng đầu triều đình là vua, thời Trần thực hiện chế độ Thái thượng hoàng. Các chức đại thần văn, võ phản lớn do người họ Trần nắm giữ. 

+ Hệ thống quan lại bên dưới được tổ chức có quy củ và đầy đủ hơn. Nhà Trần đặt thêm một số cơ quan như: Quốc sử viện, Thái y viện, Tôn nhân phủ, và một số chức quan Hà đê sử, Khuyến nông sử, Đòn diễn sứ... 

+ Cả nước được chia thành 12 lộ. 

• Tổ chức bộ máy quan lại và các đơn vị thời Trần được hoàn chỉnh và chặt chẽ hơn thời Lý, chứng tỏ chế độ tập quyền thời Trần được củng cố hơn thời Lý. 

Câu 2: Luật pháp được sửa sang chú trọng, nhà Trần đã ban hành bộ luật mới có tên là gì? Luật pháp nhà Trần được thể hiện như thế nào?

Trả lời:

- Nhà Trần rất quan tâm đến pháp luật: chú trọng sửa sang luật pháp, ban hành bộ luật mới gọi là Quốc triều hình luật.

- Luật pháp nhà Trần:

+ Xác nhận và bảo vệ quyền tư hữu, quy dịnh cụ thể việc mua bán ruộng đất. 

+ Cơ quan luật pháp thời Trần được tăng cường và hoàn thiện hơn. 

+ Nhà Trần đặt cơ quan hình viện để xét xử việc kiện cáo 

+ Vua Trần vẫn để chuông ở thẻm điện Long Trì cho dân kêu oan. Sự cách biệt giữa vua quan và dân chúng chưa sâu sắc.

Câu 3: Trình bày những hiểu biết của em về quân đội thời Trần.

Trả lời:

– Tiếp tục được hoàn thiện, bao gồm quân triều đình, quân các lộ, phủ, quân vương hầu và dân binh các làng xã. 

– Tiếp tục thực hiện chính sách “ngụ binh ư nông” 

+ Đưa quân về địa phương luân phiên cày cấy nhằm giảm bớt gánh nặng về lương thực nuôi quân 

cho triều đình. 

+ Tạo ra mối liên hệ hài hòa quân sự và nông nghiệp; khi cần chuyển hóa từ thời bình sang thời chiến. + Thể hiện tinh thần đoàn kết quân dân, ở đâu có dân thì ở đó có quân.

Câu 4: Kinh tế nhà Trần đã được phục hồi như thế nào trên các lĩnh vực nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp?

Trả lời: 

- Sự phục hồi kinh tế dưới thời Trần trên các lĩnh vực nông nghiệp, thủ công nghiệp và thương nghiệp: 

• Về nông nghiệp: 

+ Đẩy mạnh khai hoang để mở rộng diện tích canh tác. 

+ Triển khai việc đắp đê phòng lụt dưới sự chỉ dẫn của các quan Hà đê sử. 

+ Tiến hành xây dựng các công trình thủy lợi, nạo vét kênh ngòi, dảm bảo giao thông và tưới tiêu cho ruộng đồng. 

+ Cho phép các tổn thất lập điền trang. 

• Về thủ công nghiệp: 

+ Các xưởng thủ công nhà nước chuyên đúc tiền, chế tạo vũ khí, đóng thuyền chiến,... 

+ Nhà Trần còn trưng dụng các thợ thủ công giỏi để xây dựng các công trình lớn. 

+ Thủ công nghiệp trong nhân dân có nhiều ngành nghề như làm gốm, đúc đồng phát triển. 

+ Tại các làng xã và kinh đô hình thành nhiều làng nghề, phường nghề. Sản phẩm thủ công làm ra rất đa dạng, được trao đổi, buôn bán ở các chợ và kinh thành Thăng Long. 

• Về thương nghiệp: 

+ Chợ mọc ra ngày càng nhiều ở các làng xã. 

+ Thăng Long có 61 phố phường. 

+ Tiền tệ và hệ thống đo lường được thống nhất. 

+ Cửa biển Vân Đồn (Quảng Ninh), Hội Thống (Nghệ An),... trở thành những nơi buôn bán tấp nập, thu hút nhiều thuyền buôn và thương nhân các nước đến trao đổi hàng hóa. 

Câu 5: Lập bảng tóm tắt tình hình chính trị nước Đại Việt dưới thời Trần 

Trả lời:

III. VẬN DỤNG

Câu 1: Nhận xét về tình hình kinh tế dưới thời Trần

Trả lời:

- Tình hình kinh tế dưới thời Trần:

+ Nối tiếp tinh thần của nhà Lý, nhà Trần đã cùng nhân dân đẩy mạnh công cuộc khôi phục và phát triển sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là cùng nhân dân xây dựng một hệ thống đê điều hoàn chỉnh trên phạm vi cả nước. Nông dân được nhà nước quan tâm, tích cực cày cấy, nông nghiệp nhanh chóng phục hồi và phát triển. 

+ Thủ công, thương nghiệp tiếp tục phát triển. Thương nhân nước ngoài đến buôn bán đều đặn tấp nập. Thăng Long trở thành một thành thị phồn thịnh với 61 phường. 

+ Những hoạt động kinh tế của nhà nước và nhân dân thời Trần không chỉ nhằm ổn định và phát triển đất nước mà còn có ý nghĩa chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống ngoại xâm đang đến gần. 

Câu 2: Tóm tắt tình hình xã hội và văn hóa thời Trần.

Trả lời:

Câu 3: Vì sao có sự phân hóa xã hội thời Trần?

Trả lời:

- Thời Trần, xã hội ngày càng phân hóa mạnh mẽ, sự phân biệt đẳng cấp ngày càng sâu sắc, nhất là tầng lớp quý tộc, vương hầu nhà Trần có nhiều đặc quyền, đặc lợi, trong khi đó tầng lớp nông dân, nỗ tì đông đảo nhưng đây là tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội, họ bị lệ thuộc vào tầng lớp quý tộc. 

- Đặc điểm nhà nước thời Trần là nhà nước quân chủ quý tộc.

• Thời Trần có sự phân hóa xã hội 

IV. VẬN DỤNG CAO

Câu 1: Lập bảng thể hiện những thành tựu nổi bật về các mặt: kinh tế, tín ngưỡng – tôn giáo, giáo dục của Đại Việt thời Lý, Trần.

Trả lời:

Câu 2: Trình bày hiểu biết của em về dòng họ Trần?

Trả lời:

Dòng học Trần vốn xuất thân làm nghề đánh cá tại vùng hạ lưu sông Hồng (Thái Bình và Nam Định ngày nay) sau trở nên giàu có và là một thế lựa mạnh. Những người có công lao lớn trong việc thành lập triều Trần là Trần Lý, Trần Thừa, Trần Tự Khánh…