Câu hỏi tự luận ngữ văn 10 chân trời sáng tạo Bài 6: Văn bản. Chiếc lá đầu tiên

VĂN BẢN. CHIẾC LÁ ĐẦU TIÊN

( 18 câu)

1.    NHẬN BIẾT ( 6 câu)

Câu 1: Em hãy trình bày hiểu biết của mình về tác giả và tác phẩm “Chiếc lá đầu tiên”

Trả lời:

• a. Tác giả
• b. Tác phẩm

Câu 2: Bài thơ “Chiếc lá đầu tiên” có hoàn cảnh sáng tác khá đặc biệt khi tác giả viết từng khổ một trong những khoảng thời gian khác nhau. Em hãy tìm hiểu thêm về hoàn cảnh sáng tác của bài thơ này?

Trả lời:

+ Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ Chiếc lá đầu tiên được sáng tác vào mùa hè năm 1971, những phải đến hơn 10 năm sau bài thơ mới được hoàn thành. Bài thơ ban đầu có tên là “Trường ơi, chào nhé”.

+ 2 khổ đầu tiên được tác giả viết khi ông bước chân vào cánh cửa đại học, khi đó ông vừa bước qua “tuổi khăn quàng, phấn trắng, nắng vô tâm”.

+ Khổ thơ tiếp theo ông viết khi nhập ngũ. Lúc đó là những cảm xúc đã được chắt lọc qua thời gian cùng nỗi nhớ trường lớp, bạn bè, thầy cô, nhớ về tuổi học trò đầu tiên.

+ Khổ cuối cùng của bài thơ ra đời vào thời điểm sau ngày 30/4/1975 khi đất nước vừa thống nhất, Hoàng Nhuận Cầm trở lại khoa Văn, trường đại học Tổng hợp tiếp tục cuộc đời sinh viên. Trong khoảnh khắc đứng lặng lẽ trên sân trường, ông biết rằng tất cả tuổi thanh xuân đã gửi lại ở trong những cánh rừng lửa đạn, còn trước mắt mình là thế hệ tiếp nối

Câu 3: Em hãy trình bày bố cục bài thơ “Chiếc lá đầu tiên” và nêu nội dung chính từng phần.

Trả lời:

- Bố cục: 3 phần

+ 2 khổ thơ đầu: nỗi nhớ về nhân vật em.

+ 4 khổ thơ tiếp theo: nỗi nhớ về ngôi trường cũ.

+ 2 khổ thơ còn lại: Cảm xúc của nhân vật trữ tình.

Câu 4: Ý nghĩa nhan đề Chiếc lá đầu tiên gợi cho em suy nghĩ gì?

Trả lời:

“ Chiếc lá đầu tiên” là hình ảnh biểu tượng. Nó là hình ảnh tượng trưng cho tình yêu  đầu tiên mới chớm nở, cho cuộc hẹn hò đầu tiên, cho kỉ niệm đầu tiên,...cho những bâng khuâng lạ lẫm đầu tiên của tuổi học trò. Những gì mang tính chất “đầu tiên” thường ban sơ, trong trẻo, vì thế nó sẽ để lại ấn tượng sâu đậm trong ký ức con người.

Câu 5: Em hãy nêu cảm hứng chủ đạo xuyên suốt bài thơ “Chiếc lá đầu tiên”

Trả lời:

Cảm xúc mãnh liệt, xuyên suốt bài thơ là niềm tha thiết nhớ trường lớp, nhớ thầy cô, là tình yêu tuổi học trò trong sáng.

Câu 6: Em hãy trình bày giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài thơ “Chiếc lá đầu tiên”

Trả lời:

• a. Nội dung
• b. Nghệ thuật

Câu 1: Tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho nhân vật em được thể hiện như thế nào qua bài thơ?

Trả lời:

-       Hai câu thơ đầu là dòng hồi ức của tác giả về khoảng thời gian tươi đẹp với nhân vật em.

-       Tác giả dùng câu hỏi nhưng không cần sự hồi đáp như một sự nuối tiếc khe khẽ. “Em thấy không, tất cả đã xa rồi”

=> Câu thơ thể hiện sự tiếc nuối, nỗi nhớ của tác giả về quá khứ tươi đẹp ngày ấy.

Thời gian là một thứ gì đó vô cùng đáng sợ nó nhẹ nhàng, âm thầm nhưng lại kéo theo bao nhiêu kỉ niệm cùng với tình cảm của con người. “Tiếng thở của thời gian” là một phép ẩn dụ nhẹ nhàng không cần số đếm chẳng cần cụ thể bao lâu song nó cũng khiến cho người đọc cảm nhận được sự xa xôi, hoài niệm. Thời gian cũng trở nên lắng đọng cảm xúc tình cảm của con người.

Câu 2: Những hình ảnh “hoa súng tím”, “chùm phượng hồng”, “tiếng ve”…có tác dụng gì để diễn tả cảm xúc của nhà thơ?

Trả lời:

-       Hình ảnh “hoa súng tím”, “cành phượng hồng” và “tiếng ve”…những hình ảnh quen thuộc gắn liền với tuổi học trò được tác giả lồng ghép thật khéo để thể hiện cảm xúc của nhân vật. Hình ảnh hoa súng tím như là sự đọng lại, sự dồn tự để cháy lên một lần cuối của con đường học trò sắp kết thúc. “Chùm phượng hồng” gợi cảm giác bồi hồi, nuối tiếc làm ai đã đánh rơi những phút ban đầu. “Tiếng ve” là âm thanh đặc trưng của mùa hạ, cũng là mùa chia tay của lứa tuổi học trò hồn nhiên

⇨    Tất cả các hình ảnh như “phượng hồng” , “tiếng ve”, “hoa súng tím” được tác giả nhân hóa nhằm thể hiện nỗi nhớ buồn thương da diết, và sự bâng khuâng của chủ thể về một miền ký ức học trò xa xôi.

Câu 3: Việc sử dụng đại từ nhân xưng “ anh”, “một người”, “tôi” là chỉ ai? Việc sử dụng đại từ đó có tác dụng thế nào?

Trả lời:

-       Đại từ nhân xưng “ta”, “tôi” hay “anh” thực chất cũng chính là một mà thôi. Đó là chủ thể trữ tình song nó được đặt tương quan ở nhiều mối quan hệ khác nhau: anh là tương quan với em, tôi tương quan với bạn, ta….Sự thay đổi tinh tế trong việc sử dụng các đại từ nhân xưng đã giúp tác giả bộc lộ cảm xúc của chính mình và nói thay tâm trạng của người khác, nhờ vậy bài thơ dễ dàng chạm đến cảm xúc của nhiều người và tìm được tiếng nói đồng cảm. Khi thì chủ thề là anh vì muốn gửi gắm những nỗi niềm riêng tư với em –mối tình đầu của anh; khi thì chủ thể là tôi vì muốn được chia sẻ những cảm xúc của lòng mình với bạn (tất cả mọi người, trong đó có em). Khi thì chủ thể trữ tình lại là ta trong cuộc trò chuyện cùng hoa mướp, lúc ấy ta vừa là tâm tình với chính mình vừa muốn bộc lộ với những người khác. Cảm xúc trào dâng mãnh liệt vượt qua ranh giới những nỗi niềm riêng.

-       Từ người trong câu thơ “Có lẽ một người đã bắt đầu yêu” có thể hiểu là chỉ chung cho tất cả ai đang có những rung động đầu đời, những cũng có thể hiểu chính là anh, tôi, ta hay nói cách khác là chủ thể trữ tình.  “Người” ấy đang khám phá, dự đoán cảm xúc tình yêu mới chớm nở của chính mình, của người khác được thể hiện qua cụm từ “có lẽ”

Câu 4: Nỗi nhớ tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho thầy cô, bạn bè được thể hiện như thế nào?

Trả lời:

Nỗi nhớ của chủ thể trữ tình dành cho trường, lớp cho thầy cô gắn liền với hình ảnh “lớp học” bâng khuâng, “sân trường”, nỗi nhớ ấy khắc khoải da diết, bồn chồn… Mà tác giả đã so sánh như “nhớ về với mẹ”….Nó luôn thường trực và nung nấu trong lòng chủ thể trữ tình

Câu 5: Biện pháp tu từ có tác dụng như thế nào trong việc khắc họa nỗi nhớ của chủ thể trữ tình?

Trả lời:

-       Biện pháp tu từ điệp ngữ, điệp cấu trúc: nhớ; nỗi nhớ; cứ; muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu; những chuyện năm nao, những chuyện năm nào,... sử dụng từ láy “bâng khuâng”, “xôn xao”, “lao xao”….

⇨    Diễn tả ấn tượng sâu đậm về những kỉ niệm tuổi học trò, sự tuôn trào của cảm xúc lúc lắng đọng, lúc chơi vơi, đồng thời tạo nhạc điệu da diết, xao xuyến cho bài thơ.

-       Việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ thứ 5:

“- Có một nàng Bạch Tuyết các bạn ơi

Với lại bảy chú lùn rất quấy!”

“- Mười chú chứ, nhìn xem, trong lớp ấy”

-       Trích dẫn trực tiếp lời đùa cợt tinh nghịch của bạn học nhằm làm sống động không khí tươi vui của tuổi học trò qua cái nhìn của chủ thể trữ tình

-       Giúp người đọc hình dung ra một khung cảnh lớp học vui nhộn, hồn nhiên. Nơi ấy có “nàng Bạch Tuyết” – chính là cô giáo và “những chú lùn rất quấy” là những cậu học sinh tinh nghịch, nhí nhảnh.

   Đan xen các mẩu đối thoại mang yếu tố tự sự vào mạch trữ tình, kết hợp biểu cảm gián tiếp với cảm xúc trực tiếp khiến cho lời thơ trở nên đa dạng, linh hoạt, âm vang nhiều giọng nói, kỉ niệm càng được khơi sâu, tươi tắn và đáng nhớ hơn.

3.    VẬN DỤNG ( 6 câu)

Câu 1: Hình ảnh mái tóc hiện lên 2 lần trong bài thơ “Chiếc lá đầu tiên” có liên hệ gì với nhau không?

Trả lời:

Hình ảnh mái tóc xuất hiện 2 lần trong bài. Lần đầu trong câu thơ “Trên trán thầy tóc chớ bạc thêm” và lần thứ 2 “Thôi hết thời bím tóc trắng ngủ quên”. Mái tóc của thầy bạc màu thời gian, chở theo biết bao nhiêu chuyến học trò. “bím tóc trắng ngủ quên” là mái tóc của lũ học trò ngây thơ, hồn nhiên. Một mái đầu bạc màu thời gian và một mái đầu biểu trưng cho sự kế tiếp. Tưởng chừng không có sự liên quan nhưng nó lại có sự kết nối kế tiếp từ thế hệ này đến thế hệ khác.

Câu 2: Chủ thể trữ tình đã thể hiện tình cảm như thế nào  trong 2 khổ cuối của bài thơ “Chiếc lá đầu tiên”

Trả lời:

Cảm xúc chủ đạo chủ thể trữ tình thể hiện ở 2 khổ thơ cuối đó là sự ngậm ngùi, nuối tiếc về một thời đã qua. Hình ảnh “bím tóc ngủ quên”, “quả ngọt”, “hoa mướp”, “cây bàng hẹn hò”… chứa đựng cả một miền kí ức gắn với tuổi học trò của chủ thể trữ tình. Những hình ảnh tưởng chừng đơn giản, bình dị nhưng chứa đựng biết bao nhiêu nỗi niềm hoài niệm của nhà thơ.

Câu 3: Theo em, hình ảnh chiếc lá buổi đầu tiên hiện lên ở cuối bài có ý nghĩa gì?

Trả lời:

Chiếc lá đầu tiên là hình ảnh có tính biểu tượng. Đó có thể là hình ảnh tượng trưng cho tình yêu đầu tiên mới chớm nở, cho cuộc hẹn hò đầu tiên, cho kỉ niệm đầu tiên, buổi học, năm học đầu tiên, cho những xao xuyến, bâng khuâng lạ lẫm đầu tiên của tuổi học trò. Những gì có tính chất “đầu tiên” thường ban sơ, ngây ngô, trong trẻo, vì vậy chúng rất đẹp và để lại ấn tượng sâu đậm trong ký ức con người. Vì vậy, cho dù được hiểu với nghĩa nào thì hình ảnh “đầu tiên” đều gợi lên sự trong sáng, thơ ngây và những cảm xúc khó quên

Câu 4: Em hãy phân tích mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình được thể hiện trong bài thơ "Chiếc lá đầu tiên"

Trả lời:

Xuyên suốt bài thơ là lời tự tình của một người lính trẻ vừa rời ghế nhà trường, trên đường ra trận với nỗi nhớ về những kỷ niệm tuổi học trò. Như vậy, xuất phát từ tứ thơ chiếc lá đầu tiên – chiếc lá bàng của buổi hẹn hò đầu tiên giữa hai người, bài thơ ngỡ như chủ yếu viết về tình yêu lứa đôi và nỗi nhớ của họ lại bỗng nhiên trở thành kỉ niệm đầy ắp về tuổi học trò và mái trường thân yêu.

Câu 5: Nỗi nhớ trường cũ của nhân vật trữ tình được lồng ghép với những tình cảm trong sáng dành cho nhân vật "em". Em có cảm nhận như thế nào về những kỉ niệm tuổi học trò mà nhân vật trữ tình muốn gửi gắm qua bài thơ?

Trả lời:

Nỗi nhớ trường cũ của nhân vật trữ tình được lồng ghép với những tình cảm trong sáng dành cho nhân vật "em".  Hoa súng, cánh ve, phượng hồng đều là những sự vật gợi nhắc đến mùa hè và tuổi học trò. Dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình đang trôi về mùa hè năm ấy, mùa hè đầu tiên anh biết yêu. Hai câu thơ như dâng đầy nỗi nhớ da diết và sự tiếc nuối của tác giả về những năm tháng của quá khứ đã trôi theo dòng chảy của thời gian. Bên cạnh đó, khi đọc những vần thơ này, người đọc cũng cảm nhận được sự đồng cảm và bất giác nhớ lại những kỉ niệm đã qua của bản thân.

Câu 6: Thay vì để hình ảnh "Chiếc lá buổi đầu tiên" lặp đi lặp lại trong tác phẩm, hình ảnh này chỉ xuất hiện khi kết thúc bài thơ. Theo em, dụng ý của tác giả là gì? Em hãy phân tích hình ảnh ẩn dụ "Chiếc lá buổi đầu tiên" trong bài thơ.

Trả lời:

Hình ảnh “Chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ:

●        Hình ảnh “chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ là một hình ảnh mang tính tượng trưng.

●        Đó là tình yêu đầu, là tuổi học trò, là quãng thời gian đẹp đẽ và cũng là một con người khác của tác giả – một người của thời ngây ngô, trong sáng

4.    VẬN DỤNG CAO ( 1 câu)

Câu 1: Em hãy viết một bài văn phân tích tác phẩm “Chiếc lá đầu tiên”

Trả lời:

"Thơ là tiếng lòng" (Diệp Tiếp) và nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm đã thể hiện tiếng lòng mình một cách đầy tinh tế qua bài "Chiếc lá đầu tiên". Đọc bài thơ, độc giả được trở về với miền kí ức xa xôi của một thời cắp sách tới trường. Tác phẩm là niềm nhớ thương da diết của tác giả về kỉ niệm dưới mái trường mến yêu.

Tác phẩm được sáng tác vào năm 1971 nhưng phải đến mười năm sau mới hoàn thiện. Nhà thơ đã từng chia sẻ rằng: "Có bài thơ tôi viết rất nhanh. Ví dụ bài "Sông Thương tóc dài" tôi viết trong vòng 5 phút trên vỏ bao thuốc lá, riêng bài "Chiếc lá buổi đầu tiên" tôi viết trong 10 năm. Bài thơ ban đầu có tên là "Trường ơi, chào nhé". Khổ đầu tiên được viết vào năm đầu tiên tôi vào đại học, khi vừa mới bước qua "tuổi khăn quàng, phấn trắng, nắng vô tâm". Mặc dù bài thơ được viết trong những thời điểm khác nhau nhưng vẫn thể hiện được đầy đủ, trọn vẹn cảm xúc nhớ thương của tác giả. Xuất phát từ tứ thơ chiếc lá đầu tiên, tác giả muốn bày tỏ tình yêu đối với thầy cô, mái trường. Nỗi nhớ da diết về tuổi học trò đã qua là cảm hứng xuyên suốt, chủ đạo của tác phẩm. Nhan đề "Chiếc lá đầu tiên" là hình ảnh mang tính biểu tượng. Đó có thể là hình ảnh tượng trưng cho sự bắt đầu của một tình yêu chớm nở, cho những kỉ niệm đầu tiên. Bởi hình ảnh lúc ban đầu sẽ để lại cho con người những kỉ niệm, dấu ấn khó phai.