Giáo án và PPT Ngữ văn 10 chân trời Bài 6: Chiếc lá đầu tiên (Hoàng Nhuận Cầm)

VĂN BẢN 1: CHIẾC LÁ ĐẦU TIÊN

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em hãy chia sẻ những kỉ niệm đáng nhớ nhất của em về mái trường THCS mà mình từng theo học.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Hãy trình bày hiểu biết của em về tác giả Hoàng Nhuận Cầm và tác phẩm Chiếc lá đầu tiên.

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả

a. Cuộc đời – sự nghiệp

- Hoàng Nhuận Cầm sinh 1952 mất 2021 quê quán Hà Nội.

- Ông được mệnh danh là nhà thơ của học sinh, sinh viên bởi có nhiều tác phẩm viết về kỉ niệm của tuổi trẻ, tình yêu với giọng điệu trẻ trung, sôi nổi.

- Ngoài việc làm thơ, ông còn viết kịch bản phim, tham gia đóng phim

b. Tác phẩm

- Hoàng Nhuận Cầm có 1 số tập thơ nổi tiếng như: Xúc xắc mùa thu ( 1992), Hò hẹn mãi cuối cùng em cũng đến (2007).

- Trong đó, tác phẩm Chiếc lá đầu tiên được in trong tập Xúc xắc mùa thu NXB hội Nhà văn xuất bản năm 1992.

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

Nhiệm vụ 1: Bố cục và thể thơ

GV đưa ra câu hỏi:

+ Xác định thể thơ cùng phương thức biểu cảm chính của tác phẩm Chiếc lá đầu tiên

+ Bài thơ Chiếc lá đầu tiên gồm có mấy phần? Ý nghĩa từng phần?

+ Ý nghĩa nhan đề Chiếc lá đầu tiên gợi cho em suy nghĩ gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Thể thơ: tự do

- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm

- Bố cục:

+ 2 khổ thơ đầu: nỗi nhớ về nhân vật em.

+ 4 khổ thơ tiếp theo: nỗi nhớ về ngôi trường cũ.

+ 2 khổ thơ còn lại: Cảm xúc của nhân vật trữ tình.

- Ý nghĩa nhan đề tác phẩm

“ Chiếc lá đầu tiên” là hình ảnh biểu tượng. Nó là hình ảnh tượng trưng cho tình yêu  đầu tiên mới chớm nở, cho cuộc hẹn hò đầu tiên, cho kỉ niệm đầu tiên,...cho những bâng khuâng lạ lẫm đầu tiên của tuổi học trò. Những gì mang tính chất “đầu tiên” thường ban sơ, trong trẻo, vì thế nó sẽ để lại ấn tượng sâu đậm trong kí ức con người.

Nhìn chung hình ảnh đầu tiên sẽ gợi cho người đọc những sự trong sáng, ngây thơ cũng những xúc cảm khó quên.

Nhiệm vụ 2: Cảm hứng chủ đạo của bài thơ

GV đưa ra câu hỏi: Cảm hứng chủ đạo của tác phẩm là gì?

Sản phẩm dự kiến:

Cảm xúc mãnh liệt, xuyên suốt bài thơ là niềm tha thiết nhớ trường lớp, nhớ thầy cô, là tình yêu tuổi học trò trong sáng. 

Nhiệm vụ 3: Tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho nhân vật em

GV đưa ra câu hỏi:

+ Tình cảm của chủ thể trữ tình dành cho nhân vật em được thể hiện như thế nào?

+ Những hình ảnh “hoa súng tím”, “chùm phượng hồng”, “tiếng ve”…có tác dụng gì để diễn tả cảm xúc của nhà thơ?

+ Việc sử dụng đại từ nhân xưng “ anh”, “một người”, “tôi” là chỉ ai? Việc sử dụng đại từ đó có tác dụng thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Hai câu thơ đầu là dòng hồi ức của tác giả về khoảng thời gian tươi đẹp với nhân vật em.

- Tác giả dùng câu hỏi nhưng không cần sự hồi đáp như một sự nuối tiếc khe khẽ. “Em thấy không, tất cả đã xa rồi”

=> Câu thơ thể hiện sự tiếc nuối, nỗi nhớ của tác giả về quá khứ tươi đẹp ngày ấy.

Thời gian là một thứ gì đó vô cùng đáng sợ nó nhẹ nhàng, âm thầm nhưng lại kéo theo bao nhiêu kỉ niệm cùng với tình cảm của con người. “Tiếng thở của thời gian” là một phép ẩn dụ nhẹ nhàng không cần số đếm chẳng cần cụ thể bao lâu song nó cũng khiến cho người đọc cảm nhận được sự xa xôi, hoài niệm. Thời gian cũng trở nên lắng đọng cảm xúc tình cảm của con người.

- Hình ảnh “hoa súng tím”, “cành phượng hồng” và “tiếng ve”…những hình ảnh quen thuộc gắn liền với tuổi học trò được tác giả lồng ghép thật khéo để thể hiện cảm xúc của nhân vật. Hình ảnh hoa súng tím như là sự đọng lại, sự dồn tự để cháy lên một lần cuối của con đường học trò sắp kết thúc. “Chùm phượng hồng” gợi cảm giác bồi hồi, nuối tiếc làm ai đã đánh rơi những phút ban đầu. “Tiếng ve” là âm thanh đặc trưng của mùa hạ, cũng là mùa chia tay của lứa tuổi học trò hồn nhiên

=> Tất cả các hình ảnh như “phượng hồng” , “tiếng ve”, “hoa súng tím” được tác giả nhân hóa nhằm thể hiện nỗi nhớ buồn thương da diết, và sự bâng khuâng của chủ thể về một miền ký ức học trò xa xôi.

- Đại từ nhân xưng “ta”, “tôi” hay “anh” thực chất cũng chính là một mà thôi. Đó là chủ thể trữ tình song nó được đặt tương quan ở nhiều mối quan hệ khác nhau: anh là tương quan với em, tôi tương quan với bạn, ta….Sự thay đổi tinh tế trong việc sử dụng các đại từ nhân xưng đã giúp tác giả bộc lộ cảm xúc của chính mình và nói thay tâm trạng của người khác, nhờ vậy bài thơ dễ dàng chạm đến cảm xúc của nhiều người và tìm được tiếng nói đồng cảm. Khi thì chủ thề là anh vì muốn gửi gắm những nỗi niềm riêng tư với em –mối tình đầu của anh; khi thì chủ thể là tôi vì muốn được chia sẻ những cảm xúc của lòng mình với bạn (tất cả mọi người, trong đó có em). Khi thì chủ thể trữ tình lại là ta trong cuộc trò chuyện cùng hoa mướp, lúc ấy ta vừa là tâm tình với chính mình vừa muốn bộc lộ với những người khác. Cảm xúc trào dâng mãnh liệt vượt qua ranh giới những nỗi niềm riêng.

- Từ người trong câu thơ “Có lẽ một người đã bắt đầu yêu” có thể hiểu là chỉ chung cho tất cả ai đang có những rung động đầu đời, nhưng cũng có thể hiểu chính là anh, tôi, ta hay nói cách khác là chủ thể trữ tình.  “Người” ấy đang khám phá, dự đoán cảm xúc tình yêu mới chớm nở của chính mình, của người khác được thể hiện qua cụm từ “có lẽ”.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Tác giả của văn bản Chiếc lá đầu tiên là ai?

A. Hoàng Trung Thông

B. Hoàng Nhuận Cầm

C. Hoàng Cầm

D. Hoàng Phủ Ngọc Tường

Câu 2: Ý nào sau đây KHÔNG ĐÚNG khi nói về bài thơ Chiếc lá đầu tiên.

A. Bài thơ được tác giả Hoàng Nhuận Cầm viết trong 5 năm.

B. Bài thơ viết về tình yêu và nỗi nhớ tuổi học trò.

C. Bài thơ ban đầu có tên là “Trường ơi, chào nhé”

D. Bài thơ đã được phổ nhạc với tên “Tất cả đã xa rồi”

Câu 3: Nội dung của hai dòng thơ đầu là gì?

A. Nỗi nhớ về lớp học, thầy cô, bạn bè.

B. Hai câu thơ là sự tiếc nuối, nỗi nhớ của tác giả về quá khứ tươi đẹp ngày xưa.

C. Nỗi nhớ khung cảnh xung quanh trường.

D. Lời bày tỏ tình yêu.

Câu 4: Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì?

A. Tình yêu tuổi học trò.

B. Nỗi nhớ da diết về những kí ức của một thời học trò đã qua.

C. Nỗi nhớ về mái trường và thầy cô.

D. Nỗi nhớ về không khí ngày chia tay.

Câu 5: Những loài hoa nào được tác giả nhắc đến khi nhớ về những kỉ niệm tuổi học trò?

A. Hoa súng, hoa phượng, hoa mận, hoa mướp.

B. Hoa sen, hoa phượng, hoa mơ, hoa mướp.

C. Hoa súng, hoa phượng, hoa mơ, hoa mướp.

D. Hoa súng, hoa lan, hoa mơ, hoa mướp.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Liệt kê một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình. Từ đó, nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.

Câu 2. Hãy sử dụng một trong những cách sau đây: ngâm thơ, đọc diễn cảm, hoạt cảnh sân khấu hóa, vẽ tranh, phổ nhạc,... để thể hiện cách cảm nhận của mình về bài thơ.