Đáp án Lịch sử 10 chân trời Bài 15: Văn minh Đại Việt

CHƯƠNG VI. MỘT SỐ NỀN VĂN MINH TRÊN ĐẤT NƯỚC VIỆT NAM (TRƯỚC NĂM 1858)

BÀI 15. VĂN MINH ĐẠI VIỆT

Câu 1. Trình bày khái niệm văn minh Đại Việt

Trả lời:

Văn minh Đại Việt là những sáng tạo vật chất và tinh thần tiêu biểu trong kỉ nguyên độc lập, tự chủ của quốc gia Đại Việt, kéo dài gần 1 000 năm (từ thế kỉ X đến thế kỉ XIX).

Câu 2. Nêu cơ sở hình thành nền văn minh Đại Việt.

Trả lời:

- Kế thừa nền văn minh Văn Lang- Âu Lạc: Những di sản và truyền thống có từ thời Văn Lang- Âu Lạc tiếp tục được bảo lưu và phát triển.

- Dựa trên nền độc lập, tự chủ của quốc gia Đại Việt: Năm 905, Khúc Thừa Dụ xưng Tiết độ sứ, là chủ An Nam đô hộ phủ. Năm 939, Ngô Quyền chính thức mở ra thời kỳ độc lập tự chủ.

- Tiếp thu có chọn lọc những thành tựu văn minh bên ngoài: văn minh Trung Quốc, văn minh Ấn Độ góp phần làm phong phú nền văn minh Đại Việt.

Câu 3. Nêu quá trình phát triển của văn minh Đại Việt.

Trả lời:

Văn minh Đại Việt phát triển qua nhiều giai đoạn:

- Thế kỉ X: định hình bước đầu dưới các chính quyền họ Khúc, họ Dương và Ngô, Đinh, Tiền Lê.

- Thế kỉ XI – XV: phát triển mạnh mẽ, toàn diện dưới triều đại Lý, Trần, Hồ, Lê Sơ. Thăng Long trở thành trung tâm chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa.

- Thế kỉ XVI – XVII: chịu ảnh hưởng văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ những vẫn mang đậm bản sắc dân tộc.

- Thế kỉ XVII – XIX: nhiều biến động dưới các vương triều Lê Trung Hưng, Tây Sơn và Nguyện. Nội chiến, chia cắt đất quốc gia Đại Việt vào khủng hoảng.

Câu 4. Nêu nét nổi bật về chính trị của quốc gia Đại Việt.

Trả lời:

Quốc gia Đại Việt theo kiểu nhà nước quân chủ trung ương tập quyền với vai trò tối cao thuộc về nhà vua. Mô hình nhà nước từng bước được phát triển từ thế kỷ XI và hoàn thiện, đạt đến đỉnh cao vào thế kỷ XV.

Nhà nước phong kiến Đại Việt đã lãnh đạo thành công nhiều cuộc kháng chiến chống xâm lược, tiêu biểu như: chống Tống (thế kỷ X, XI), chống Mông - Nguyên (thế kỷ XIII)…

Nhà nước phong kiến Đại Việt quan tâm xây dựng pháp luật và ngày càng hoàn thiện hệ thống luật pháp. Một số bộ luật tiêu biểu là: Hình thư (thời Lý); Hình luật (thời Trần); Quốc triều hình luật (thời Lê sơ); Hoàng Việt luật lệ (thời Nguyễn)…

Câu 5. Luật pháp ra đời tác động như thế nào đến sự phát triển xã hội?

Trả lời:

Luật pháp ra đời có tác động rất lớn đến sự phát triển xã hội của nền văn minh Đại Việt:

• Luật pháp giúp xây dựng một hệ thống quy tắc rõ ràng, bảo đảm sự công bằng và trật tự trong xã hội. 

• Luật pháp là một trong những công cụ quan trọng để củng cố quyền lực của vua và triều đình.

• Luật pháp cũng tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển kinh tế. nhờ các quy định về việc xử lý các tranh chấp về tài sản, đất đai...

• Luật pháp không chỉ điều chỉnh hành vi xã hội mà còn tác động đến việc bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa, đạo đức, góp phần tạo nên nền văn hóa đầy tính nhân văn, gắn liền với tinh thần dân tộc và đảm bảo sự phát triển bền vững.

• Luật pháp là công cụ để giải quyết những mâu thuẫn tồn tại trong xã hội, từ việc xử lý tội phạm đến việc điều chỉnh mối quan hệ giữa các tầng lớp xã hội. 

Có thể thấy việc pháp luật ra đời và được thực thi có tác động sâu rộng đến mọi mặt trong xã hội Đại Việt, từ giữ gìn trật tự xã hội, đảm bảo quyền lực nhà nước, đến phát triển kinh tế, giải quyết các mâu thuẫn xã hội.

Câu 6. Nêu các thành tựu tiêu biểu về kinh tế của văn minh Đại Việt.

Trả lời:

Nông nghiệp:

• Nông nghiệp lúa nước và văn hóa làng xã tiếp tục là một trong những đặc trưng của văn minh Đại Việt. Các triều đại đều chú trọng phát triển nông nghiệp.

• Công cuộc khai hoang, mở rộng diện tích canh tác được tiến hành thường xuyên. Kĩ thuật thâm canh cây lúa nước có nhiều tiến bộ. 

Thủ công nghiệp:

• Nhiều nghề thủ công phát triển (dệt, gốm sứ, luyện kim).

• Các xưởng thủ công của nhà nước chuyên sản xuất các mặt hàng độc quyền của triều đình: tiền, vũ khí, trang phục,...

• Một số làng nghề chuyên sản xuất các mặt hàng thủ công có trình độ cao.

Thương nghiệp: Bắt đầu từ thời Tiền Lê (thế kỉ X), các triều đại đều cho các loại tiền kim loại riêng.

Câu 7. Nêu những thành tựu về tư tưởng, tôn giáo của văn minh Đại Việt.

Trả lời:

- Tư tưởng yêu nước, thương dân: phát triển theo hai xu hướng dân tộc và thân dân.

 + Dân tộc: đề cao trung quân ái quốc, đoàn kết toàn dân tộc trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đề cao sức mạnh toàn dân đánh giặc.

 + Nhân dân: gần dân, yêu dân. Vua quan cùng nhân dân quan tâm đến mùa màng, sản xuất, chiến đấu và bảo vệ Tổ quốc. 

- Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và tổ tiên:

+ Tiếp tục phát triển qua việc xây dựng lăng miếu, đền đài thờ tổ tiên, các vị anh hùng dân tộc, các vị tổ nghề,....

+ Tạo nên tinh thần cởi mở, hòa đồng tôn giáo của người Việt.

+ Sẵn sàng tiếp thu ảnh hưởng các tôn giáo từ Ấn Độ, Trung Hoa, kể cả phương Tây trên cơ sở hòa nhập với tín ngưỡng cổ truyền, tạo nên một nếp sống văn hóa rất nhân văn.

- Tôn giáo:

 + Phật giáo: 

• Phát triển mạnh trong buổi đầu độc lập và trở thành quốc giáo thời Lý Trần. Dưới thời vua Lý Thánh Tông, Thiền phái Thảo Đường được sáng lập. Sang thời Trần, thiền phái Trúc Lâm Yên Tử ra đời.

• Từ thế kỉ XV, Phật giáo mất vai trò quốc giáo, song vẫn có sự phát triển mạnh mẽ, đồng hành cùng dân tộc trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.

 + Đạo giáo: phổ biến trong dân gian và được các triều đại phong kiến trong dân gian coi trọng, có vị trí nhất định trong xã hội. 

 + Nho giáo: 

• Dần phát triển cùng với sự phát triển của giáo dục và thi cử, góp phần to lớn trong việc đào tạo đội ngũ tri thức. 

• Từ thế kỉ XV, Nho giáo giữ vị trí độc tôn, là hệ tư tưởng của giai cấp thống trị để xây dựng nhà nước quân chủ trung ương tập quyền. 

=> Các tín ngưỡng và tôn giáo Đại Việt có sự hòa đồng, ảnh hưởng sâu đậm đến đời sống tinh thần của nhân dân. 

Câu 8. Nêu những thành tựu tiêu biểu về giáo dục, chữ viết, văn học của nền văn minh Đại Việt.

Trả lời:

Trong quá trình hình thành và phát triển, văn minh Đại Việt đã đạt được nhiều thành tựu tiêu biểu về giáo dục, chữ viết, văn học:

Về giáo dục của Đại Việt:

• Hệ thống giáo dục được mở rộng, chủ yếu nhằm đào tạo đội ngũ quan lại cho bộ máy chính quyền. Năm, 1070, nhà Lý cho dựng Văn Miếu. Năm 1075, triều đình mở khoa thi đầu tiên để tuyển chọn nhân tài. Năm 1076, vua Lý cho mở Quốc Tử Giám để dạy học cho hoàng tử, công chúa. Từ thời Trần, triều đình lập Quốc học viện cho con em quan lại học tập. Từ thời Lê sơ, con em bình dân học giỏi cũng được đi học, đi thi; hệ thống trường học mở rộng trên cả nước.

• Về phương thức thi cử, tuyển chọn quan lại, nhà nước chính quy hóa việc thi cử để tuyển chọn người tài, thể lệ thi cử được quy định chặt chẽ, các kì thi được tổ chức chính quy.

Về chữ viết:

• Chữ Hán là văn tự chính thức, được sử dụng trong các văn bản hành chính nhà nước, trong giáo dục và khoa cử Đại Việt.

• Trên cơ sở chữ Hán, chữ Nôm được người Việt sáng tạo và sử dụng rộng rãi từ thế TK XIII.

• Từ đầu TK XVI, cùng với sự du nhập của Công giáo, chữ Quốc ngữ đã xuất hiện và dần hoàn thiện.

Về văn học:

• Phong phú, đa dạng, gồm 2 bộ phận: văn học dân gian, văn học viết.

• Được lưu truyền và bổ sung qua thời gian gồm các thể loại: truyền thuyết, sử thi, cổ tích,...phản ánh đời sống xã hội, đúc kết kinh nghiệm răn dạy.

• Văn học viết sáng tác chủ yếu bằng chữ Hán, Nôm gồm các thể loại: thơ, phú, hịch,...

Câu 9. Nêu những thành tựu về khoa học của văn minh Đại Việt.

Trả lời:

Sử học

• Nhà Trần thành lập Quốc sử viện, nhà Nguyễn thành lập Quốc sử quán.

• Nhiều bộ sử lớn được biên soạn: Đại Việt sử kí, Đại Việt sử kí tục biên, Đại Việt sử kí toàn thư,...

Địa lí học

• Dư địa chí (Nguyễn Trãi, thời Lê sơ)

• Hồng Đức bản đồ sách (thời Lê Thánh Tông)

• Đại Nam nhất thống trí (Quốc sử quán triều Nguyễn).

Toán học

• Các tác phẩm Lập thành toán pháp (Vũ Hữu), Đại thành toán pháp,...

Quân sự

• Nhà Hồ đã chế tạo được súng thần cơ. 

• Nhà Tây Sơn chế tạo được các loại đại pháo, hỏa pháo, các loại chiến thuyền gắn nhiều đại bác. 

• Nhà Nguyễn xây thành quách theo kiến trúc vô-băng với các công trình nổi bật như Kinh thành Huế, thành Hà Nội,....

• Tư tưởng và nghệ thuật quân sự đặc sắc có "tiên phát chế nhân" (Lý Thường Kiệt), "tâm công" (Nguyễn Trãi),...

Y học

• Tuệ Tĩnh viết Nam dược thần hiệu

• Chu Văn An viết Y học yếu giải tập chú di biên,...

Câu 10. Nêu những thành tựu tiêu biểu về nghệ thuật của văn minh Đại Việt.

Trả lời:

Kiến trúc: Các kinh đô: Hoa Lư, Thăng Long, Tây Đô, Huế. Bên cạnh đó là rất nhiều công trình kiến trúc: chùa, tháp, đền, đình, miếu,...được xây dựng ở khắp cả nước.

Điêu khắc: phát triển, đạt đến trình độ cao, thể hiện qua những tác phẩm chạm khắc trên các công trình kiến trúc, điêu khắc tượng.

Tranh dân gian: gồm hai loại chính là tranh thờ và tranh chơi Tết.

Nghệ thuật biểu diễn: rất đa dạng về thể loại, gồm biểu diễn cung đình và biểu diễn dân gian.

Câu 11. Phân tích ý nghĩa của văn minh Đại Việt.

Trả lời:

Thành tựu văn minh Đại Việt đạt được là khẳng định cho tinh thần quật khởi và sức lao động sáng tạo bền bỉ của nhân dân Đại Việt.

Những thành tựu đạt đã chứng minh sự phát triển vượt bậc trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hoá trong các thời kì lịch sử; góp phần quan trọng tạo nên sức mạnh dân tộc, giúp Đại Việt giành thắng lợi trong những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập dân tộc.

Thành tựu của văn minh Đại Việt đạt được trong gần mười thế kỉ là nền tảng để Việt Nam đạt được nhiều thành tựu rực rỡ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tạo dựng bản lĩnh, bản sắc của con người Việt Nam, vượt qua thử thách, vững bước tiến vào kỉ nguyên hội nhập và phát triển mới.

LUYỆN TẬP – VẬN DUNG 

Câu 1. Lập bảng thống kê các thành tựu tiêu biểu của văn minh Đại Việt theo gợi ý sau vào vở: 

Trả lời:

Câu 2. Chọn một thành tựu văn minh Đại Việt tiêu biểu mà em yêu thích để giới thiệu với các bạn trong lớp.

Trả lời:

Chữ Nôm là chữ viết do người Việt sáng tạo ra dựa trên chữ Hán, dùng để ghi âm tiếng Việt. Đây là một thành tựu văn hóa quan trọng thể hiện tinh thần độc lập, sáng tạo và giữ gìn bản sắc dân tộc. Với chữ Nôm, người xưa đã sáng tác ra nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng như Truyện Kiều của Nguyễn Du, Chinh phụ ngâm, Ca dao tục ngữ... Có thể nói, chữ Nôm là biểu tượng của lòng yêu nước và tinh thần sáng tạo không ngừng của cha ông ta.