Đáp án Lịch sử 10 chân trời Bài 13: Văn minh Chăm-pa

CHƯƠNG VI. MỘT SỐ NỀN VĂN MINH TRÊN ĐẤT NƯỚC VIỆT NAM (TRƯỚC NĂM 1858)

BÀI 13. VĂN MINH VĂN CHĂM – PA

Câu 1. Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm – pa?

Trả lời:

Địa hình Chăm-pa phía Tây là dãy Trường Sơn, phía Đông là biển đảo, xen kẽ là dải đồng bằng nhỏ, hẹp, dọc ven biển, bị chi cắt bởi các con sông ngắn và những núi, đèo hiểm trở. Khí hậu khô nóng, đất đai cằn cỗi.

Tác động:

+ Khó khăn: thường xuyên phải hứng chịu những trận bão lụt.

+ Thuận lợi: thiên nhiên cũng ưu đãi cho dân cư ở đây khá nhiều nguồn lợi: lâm thổ sản, các mỏ khoáng sản và nhiều vịnh, cảng tốt.

Câu 2. Điều kiện dân cư và xã hội có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm-pa?

Trả lời:

Về dân cư: Cư dân Chăm cổ gồm các bộ tộc thuộc ngữ hệ Nam Đảo, có chế độ mẫu hệ với vai trò chủ đạo của phụ nữ trong gia đình. Điều này tạo nên một nền văn hóa độc đáo, có bản sắc riêng.

Về xã hội:

Khoảng thế kỉ I TCN, họ xây dựng nên nền văn hóa Sa Huỳnh – một nền văn hóa mang đậm dấu ấn biển, dựa trên kỹ thuật đúc đồng và sắt.

Cấu trúc xã hội dạng liên minh các cụm làng, đứng đầu là thủ lĩnh, là nền tảng để phát triển thành nhà nước Chăm-pa sau này.

=> Như vậy, sự đa dạng tộc người, cấu trúc xã hội liên minh chặt chẽ, cùng văn hóa bản địa riêng chính là điều kiện quan trọng thúc đẩy sự hình thành và phát triển của nền văn minh Chăm-pa.

Câu 3. Nêu ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đến văn minh Chăm – pa.

Trả lời:

Văn minh Ấn Độ đã có ảnh hưởng sâu sắc đến văn minh Chăm, ví dụ như:

Tôn giáo:

• Người Chăm tiếp nhận Ấn Độ giáo và Phật giáo, tôn thờ các vị thần như Shiva, Vishnu, và Bà-la-môn giáo trở thành tôn giáo chính thống trong nhiều giai đoạn.

• Các nghi lễ tôn giáo, thờ cúng và tổ chức xã hội theo kiểu Ấn Độ được du nhập và phát triển mạnh mẽ.

Chữ viết: Chăm-pa tiếp nhận chữ Phạn (Sanskrit) từ Ấn Độ và sáng tạo ra chữ Chăm cổ, dùng để ghi chép văn bản tôn giáo, bia ký và văn học.

Kiến trúc – điêu khắc:

• Ảnh hưởng rõ nét trong hệ thống tháp Chăm (như thánh địa Mỹ Sơn), với lối kiến trúc tháp bằng gạch nung, chạm khắc hình thần linh, vũ nữ, linh vật theo phong cách Ấn Độ.

• Nghệ thuật điêu khắc đá của Chăm-pa mang đậm phong cách Ấn Độ nhưng vẫn có sự sáng tạo riêng của người Chăm.

Văn hóa – xã hội: Các yếu tố như tổ chức xã hội theo mô hình nhà nước quân chủ, nghi lễ, phong tục cưới hỏi, tín ngưỡng... cũng chịu ảnh hưởng của Ấn Độ.

Câu 4. Trình bày sự ra đời của Nhà nước Chăm – pa cổ đại.

Trả lời:

Năm 192, dưới sự lãnh đạo của Khu Liên, người Chăm đã giành được độc lập từ tay nhà Hán và thành lập nên Nhà nước Lâm Ấp, chính là tiền thân của Nhà nước Chăm-pa.

Bộ máy nhà nước Chăm-pa được tổ chức theo mô hình chuyên chế cổ đại phương Đông, đứng đầu là vua, theo chế độ cha truyền con nối. Dưới vua có hai đại thần phụ trách quan văn và quan võ. Cấp địa phương được quản lý bởi hệ thống quan lại theo các châu – huyện – làng.

Câu 5. Nêu các hoạt động kinh tế chính trị của cư dân Chăm – pa.

Trả lời:

- Nông nghiệp trồng lúa nước, mỗi năm 2 vụ, sử dụng công cụ bằng sắt, dùng trâu bò kéo cày, biết làm ruộng bậc thang, sáng tạo xe guồng nước.

- Sản xuất các mặt hàng thủ công (đồ gốm, trang sức, dụng cụ sản xuất) 

- Khai thác các nguồn lợi tự nhiên trên rừng, khai thác lâm thổ sản (trầm hương, ngà voi, sừng tê,...)

- Ngoài ra họ còn trồng cây ăn quả (cau, dừa, mít)

- Người Chăm-pa cũng buôn bán với nhân dân các quận ở Giao Châu, Trung Quốc và Ấn Độ.

- Đi biển

Câu 6. Nêu những nét chính về đời sống vật chất của cư dân Chăm – pa.

Trả lời:

- Cư dân Chăm-pa trồng lúa, các loại cây hoa màu và bông vải. Ở những thế kỉ đầu Công nguyên, người Chăm đã đã trồng được các loại lúa ngắn ngày, có khả năng chịu khô hạn.

 - Thủ công nghiệp phát triển rất đa dạng với các nghề gạch, gốm, luyện kim, chế tạo thủy tinh, đóng thuyền.

 - Người Chăm giỏi nghề buôn bán bằng đường biển, thương cảng Đại Chăm, Cù lao Chàm, Thị Nại đóng vai trò quan trọng trên con đường mậu dịch biển quốc tế. 

 - Sống quây quần trong những nếp nhà xây bằng gỗ hoặc gạch nung.

 - Trang phục chính của nam gồm quần, ngoài quấn váy, áo cánh xếp chéo, cài dây phía bên hông cùng khăn đội đầu. Phụ nữ mặc quần bên trong áo dài, đầu đội khăn. 

 - Bữa ăn hằng ngày của cư dân thường là cơm, rau và cá.

Câu 7. Nêu một số thành tựu tiêu biểu về đời sống tinh thần của văn minh Chăm – pa.

Trả lời:

Tín ngưỡng, tôn giáo: Cư dân Chăm-pa thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng phồn thực, vật hữu linh. Ấn Độ giáo trở thành tôn giáo chính từ thế kỉ III, Phật giáo phát triển ở thế kỉ IX–X, Hồi giáo du nhập hình thành cộng đồng Chăm Bà-ni.

Phong tục, tập quán: Chịu ảnh hưởng của chế độ mẫu hệ; tập tục tang ma phân chia theo tuổi, đẳng cấp, nguyên nhân cái chết.

Chữ viết: Sáng tạo chữ Chăm cổ trên cơ sở chữ Phạn Ấn Độ, sau hơn 1000 năm cải tiến thành chữ A-kha Thơ-ra.

Văn học: Phong phú với sử thi, truyền thuyết, ca dao... chịu ảnh hưởng tư tưởng Bà La Môn giáo, Hồi giáo. Văn học viết gồm trường ca, gia huấn ca, thơ triết lí, thơ trữ tình.

Nghệ thuật:

• Kiến trúc, điêu khắc: Xây dựng đền tháp (Mỹ Sơn, Pô Na-ga...), điêu khắc tượng tròn, chạm nổi rất tinh xảo.

• Âm nhạc: Phát triển nhiều loại nhạc cụ độc đáo, có múa tôn giáo, múa tập thể, múa bóng...

Câu 8. Dựa vào kiến thức trong bài và Hình 13.5, em hãy cho biết nét độc đáo của kiến trúc, điêu khắc Chăm – pa.

Trả lời:

Kiến trúc: Đền tháp làm bằng gạch, xây dựng nhiều tầng nhưng không dùng vữa, mà ghép khít tự nhiên. Kiến trúc có đỉnh nhọn vươn lên cao, tạo cảm giác uy nghi.

Điêu khắc: 

• Qua quan sát hình 13.5 có thể thấy tượng vũ nữ Apsara có dáng người mềm mại, uyển chuyển rất sinh động, thể hiện sự khéo léo và nét tinh tế trong nghệ thuật điêu khắc của người Chăm – pa .

• Qua bức tượng cũng có thể thấy, điêu khắc Chăm-pa thường mang tính tôn giáo, vừa thần bí vừa tinh tế, sử dụng nhiều đường cong và hình khối tròn. Tượng thường chạm khắc trực tiếp lên tường đền hoặc làm tượng tròn, thể hiện nhân vật trong tư thế uyển chuyển, có hồn.

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG 

Câu 1. Lập bảng thống kê các thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm – pa theo gợi ý sau vào vở: 

Trả lời:

Câu 2. Sưu tầm một di sản văn minh Chăm – pa và cho biết cảm nhận của em về di sản đó.

Trả lời:

Thánh địa Mỹ Sơn (thuộc tỉnh Quảng Nam) – được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới năm 1999.

Thánh địa Mỹ Sơn là một quần thể đền tháp cổ được xây dựng bằng gạch với kiến trúc độc đáo, tinh xảo. Mỗi chi tiết đều thể hiện sự tài hoa, khéo léo và tín ngưỡng của người Chăm xưa. Em rất ấn tượng với cách họ xây dựng các công trình kiên cố mà không cần vật liệu liên kết, cùng với đó là nghệ thuật điêu khắc giàu tính nghệ thuật và tôn giáo. Đây là minh chứng cho sự phát triển rực rỡ của văn minh Chăm-pa, thể hiện sức sáng tạo và bản sắc văn hóa riêng biệt.