Đáp án Lịch sử 10 chân trời sáng tạo Bài 13: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á cổ - trung đại

BÀI 13. CƠ SỞ HÌNH THÀNH VĂN MINH ĐÔNG NAM Á CỔ- TRUNG ĐẠI

I. Cơ sở tự nhiên

1. Vị trí địa lí

Câu 1: Dựa vào Lược đồ trong Hình 13.1, em hãy xác định vị trí địa lí của khu vực Đông Nam Á. Vị trí đó có những đặc điểm gì?

Trả lời:

- Vị trí địa lí của khu vực Đông Nam Á: 

• Là khu vực có diện tích khoảng 45 triệu km2, nằm ở phía đông nam châu Á. 
• Ngày nay, gồm các nước Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia, Thái Lan, Mi-an-ma, Ma-lai-xi-a, Xing-ga-po, In-đô-nê-xi-a, Phi-lip-pin, Bru-nây, Đông-ti-mo.

- Đặc điểm của vị trí ở khu vực Đông Nam Á:

• Là giao điểm của các đường giao thông quốc tế từ bắc xuống nam, từ đông sang tây, là cầu nối giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương.
• Địa điểm này thuận lợi cho việc phát triển các mối quan hệ, giao lưu kinh tế quốc tế giữa các nước và khu vực.

2. Điều kiện tự nhiên, khí hậu

Câu 1: Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đối với sự hình thành văn minh Đông Nam Á?

Trả lời:

Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đối với sự hình thành văn minh Đông Nam Á:

- Điều kiện tự nhiên:

• Gồm hai bộ phận: ĐNA lục địa và ĐNA hải đảo. 
• ĐNA lục địa: bị chia cắt bởi các dãy núi, giữa các dãy núi là các thung lũng rộng, màu mỡ, có hệ thống sông ngòi dày đặc như sông Mê Công, sông Hồng, sông Mê Nam,....lưu lượng nước lớn, hàm lượng phù sa cao, tạo nên những vùng đồng bằng rộng lớn. 
• ĐNA hải đảo: tập trung nhiều đảo lớn và đồi núi. Một số đồng bằng có thêm các khoáng chất.
• Đại bộ phận ĐNA nằm trong vùng khí hậu nóng ẩm. 
• Gió mùa kèm theo mưa nhiệt đới đã cung cấp đủ nước cho sinh hoạt và sản xuất của con người. 

- Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên:

• Hình thành nền văn minh nông nghiệp lúa nước trước khi tiếp xúc với văn minh Trung Hoa - Ấn Độ. 
• Từ xa xưa người dân đã biết thuần dưỡng trâu bò, chế tác nông cụ, xây dựng hệ thống thủy lợi để phục vụ sản xuất. 
• Sớm phát triển các hoạt động khai thác biển và buôn bán bằng đường biển, giao thông biển giúp các nước trong khu vực, nối Đông Nam Á với các tuyến đường biển quốc tế Cư dân Đông Nam Á 

II. Cơ sở xã hội

1. Cư dân tộc người

Câu 1: Em hãy nêu đặc trưng cơ bản về nguồn gốc của cư dân Đông Nam Á. 

Trả lời:

Đặc trưng cơ bản về nguồn gốc của cư dân Đông Nam Á:

• Cư dân thuộc tiểu chủng ĐNA, mang đặc điểm của cả hai đại chủng tộc là Môn-gô-lô-ít da vàng và Ô-xtra-lô-ít da ngăm đen. 
• Có nhiều dân tộc khác nhau, tạo nên sự đa dạng về sắc tộc. 
• Các dân tộc vẫn có nhiều nét gần gũi, tương đồng trên nền tảng văn hóa bản địa ĐNA. 
• Cộng đồng dân cư sống gắn kết trên cơ sở gia đình, dòng họ và làng xã. 

2. Tổ chức xã hội

Câu 1: Hãy chứng minh tổ chức xã hội ở ĐNA vừa mang tính bản đia, vừa mang tính tiếp biến các giá trị bên ngoài. 

Trả lời:

Tổ chức xã hội ở ĐNA vừa mang tính bản đia, vừa mang tính tiếp biến các giá trị bên ngoài:

 - Xã hội ĐNA thời cổ mang tính liên kết cộng đồng chặt chẽ. Các thiết chế làng bản tuy khác nhau về hình thức nhưng có lịch sử lâu đời và có sức sống mạnh mẽ. 

 - Quá trình hình thành nhà nước các quốc gia ĐNA là quá trình diễn biến những giá trị văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ, hình thành thiết chế chính trị và mô hình tổ chức xã hội vừa mang tính bản địa, vừa chịu ảnh hưởng sâu sắc của các thiết chế Ấn Độ, Trung Quốc (ở cả cấp độ mô hình nhà nước đến thiết chế). 

III. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ

1. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc

Câu 1: Văn hóa Trung Quốc có ảnh hưởng như thế nào đến khu vực Đông Nam Á?

Trả lời:

Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc đến khu vực Đông Nam Á: Văn hóa Trung Quốc được cư dân ĐNA tiếp nhận có chọn lọc và sáng tạo với những mức độ khác nhau. 

 - Từ III TCN - II TCN, Trung Quốc thiết lập những tuyến đường buôn bán và bành trướng xuống ĐNA => tạo ra sự tiếp xúc văn hóa cưỡng bức và sau đó là giao thoa văn hóa. 

 - Nho giáo, Đạo giáo được du nhập trở thành một bộ phận trong tư tưởng, văn hóa của cư dân ĐNA. 

 - Quá trình di dân của người Trung Quốc xuống khu vực ĐNA cũng góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa và thành tựu văn minh Trung Hoa vào khu vực này. 

2. Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ

Câu 1: Nêu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến khu vực Đông Nam Á. 

Trả lời:

Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến khu vực Đông Nam Á: 

• Chữ viết của Ấn Độ được một số quốc gia cổ ở ĐNA lấy làm cơ sở để sáng tạo chữ viết riêng. 
• Kiến trúc và điêu khắc Ấn Độ ảnh hưởng sâu sắc đến các nước Mi-an-ma, Thái Lan, Lào, Cam-pu-chia, In-đô-nê-xi-a, Việt Nam. 
• Dù tiếp nhận văn hóa Ấn Độ, cư dân ĐNA vẫn giữ được những nét văn hóa riêng, độc đáo của mình. 

=> Thúc đẩy quá trình phân hóa xã hội, hình thành những nhà nước cổ đại và góp phần không nhỏ vào việc hình thành bản sắc văn hóa ĐNA. 

LUYỆN TẬP

Câu 1: Những cơ sở dân cư và xã hội ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh ĐNA? Nêu ví dụ cụ thể. 

Trả lời:

Ảnh hưởng của cơ sở dân cư và xã hội đến sự hình thành văn minh ĐNA:

- Cư dân tộc người:

• Cư dân thuộc tiểu chủng ĐNA, mang đặc điểm của cả hai đại chủng tộc là Môn-gô-lô-ít da vàng và Ô-xtra-lô-ít da ngăm đen. 
• Tiểu chủng ĐNA gồm 2 nhóm chính là In-đô-nê-diên và Nam Á. 
• Có nhiều dân tộc khác nhau, tạo nên sự đa dạng về sắc tộc. 
• Các dân tộc vẫn có nhiều nét gần gũi, tương đồng trên nền tảng văn hóa bản địa ĐNA. Cộng đồng dân cư sống gắn kết trên cơ sở gia đình, dòng họ và làng xã. 

- Xã hội:  vừa mang tính bản đia, vừa mang tính tiếp biến các giá trị bên ngoài:

• Thời cổ: mang tính liên kết cộng đồng chặt chẽ. 
• Các thiết chế làng bản tuy khác nhau về hình thức nhưng có lịch sử lâu đời và có sức sống mạnh mẽ. 
• Tiếp thu những giá trị văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ, hình thành thiết chế chính trị và mô hình tổ chức xã hội vừa mang tính bản địa, vừa chịu ảnh hưởng sâu sắc của các thiết chế Ấn Độ, Trung Quốc (ở cả cấp độ mô hình nhà nước đến thiết chế). 

* Ví dụ: 

  Làng xã ở Việt Nam là một đơn vị tụ cư truyền thống của người nông dân Việt ở nông thôn, có địa vực, cơ sở hạ tầng, cơ cấu tổ chức, phong tục, tập quán, tâm lý, quan niệm, tính cách và cả “hương âm”, "thổ ngữ" tức "giọng làng" riêng, hoàn chỉnh và tương đối ổn định trong quá trình lịch sử. Đặc biệt, để duy trì trật tự, nền nếp, mỗi làng đều có hương ước, được coi như bộ luật của làng. Đặc điểm của làng xã cổ truyền là tự trị, tự quản. Nhà nước chỉ can thiệp vào làng xã trong việc thu thuế, bắt lính; xử lý những vụ án hình sự, hay những vụ tranh chấp dân sự làng không hòa giải được; can thiệp khi có dịch bệnh lớn…còn lại thuộc quyền tự trị, tự quản của các làng xã.

  Ngày nay, làng xã cổ truyền đã thay đổi, không còn bao bọc khép kín trong lũy tre làng mà là một đơn vị dân cư mở, mỗi xã là một đơn vị hành chính cấp nhỏ nhất trong hệ thống hành chính bốn cấp hiện nay. Đây là điều kiện để các làng xã phát triển, nhất là phát triển kinh tế hàng hóa, mở rộng làng nghề hay nông nghiệp sạch… để nâng cao đời sống nhân dân.

Câu 2: Phân tích những ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, Ấn Độ đối với văn minh ĐNA. 

Trả lời:

Những ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, Ấn Độ đối với văn minh ĐNA:

- Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc đến khu vực Đông Nam Á:

• Được tiếp nhận có chọn lọc và sáng tạo với những mức độ khác nhau. Thiết lập những tuyến đường buôn bán và bành trướng xuống ĐNA, tạo ra sự tiếp xúc văn hóa cưỡng bức và sau đó là giao thoa văn hóa. 
• Nho giáo, Đạo giáo được du nhập trở thành một bộ phận trong tư tưởng, văn hóa của cư dân ĐNA. 
• Quá trình di dân của người Trung Quốc xuống khu vực ĐNA lan tỏa các giá trị văn hóa và thành tựu văn minh Trung Hoa vào khu vực này. 

- Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến khu vực Đông Nam Á: dù tiếp nhận văn hóa Ấn Độ, cư dân ĐNA vẫn giữ được những nét văn hóa riêng, độc đáo của mình. 

• Văn hóa: Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ thúc đẩy quá trình phân hóa xã hội, hình thành những nhà nước cổ đại và góp phần không nhỏ vào việc hình thành bản sắc văn hóa ĐNA. 
• Chữ viết: một số quốc gia cổ ở ĐNA lấy chữ viết Ấn Độ làm cơ sở để sáng tạo chữ viết riêng. 
• Kiến trúc và điêu khắc: Ấn Độ cũng ảnh hưởng sâu sắc đến các nước Mi-an-ma, Thái Lan, Lào, Cam-pu-chia, In-đô-nê-xi-a, Việt Nam. 

VẬN DỤNG

Câu 1: Em hãy lấy ví dụ cụ thể về ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ ở Việt Nam. 

Trả lời:

Ví dụ cụ thể về ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ ở Việt Nam:

* Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc: 

 Về lịch sử Việt Nam là một dân tộc có một bề dày về mặt văn hóa và lịch sử. Từ thời các triều đại các Vua Hùng cho đến thời kỳ nghìn năm Bắc thuộc, Nước Đại Việt xưa bị ảnh hưởng sâu sắc bởi văn minh văn hóa Trung Hoa.

=> Nhân dân ta tiếp thu, sáng tạo một số phong tục có nguồn gốc từ Trung Quốc như tết Hàn thực, tết Đoan Ngọ, tết Trung thu,... nhưng đã có sự vận dụng cho phù hợp với sinh hoạt văn hoá của người Việt. Tết Hàn thực sang Việt Nam trở thành tết Bánh trôi, bánh chay, tết Đoan ngọ trở thành ngày tết “giết sâu bọ”, tết Trung thu của người Việt Nam dành cho thiếu nhi trong khi ở Trung Quốc dành cho sum họp gia đình,... Đó là nét khác biệt thể hiện sự tiếp thu và Việt hoá văn hoá Trung Quốc của người Việt.

* Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ: 

  Ở Việt Nam người Chăm là dân tộc chịu ảnh hưởng nhiều nhất của nền văn hóa Ấn vì vậy những lễ hội của họ cũng bắt nguồn từ Ấn Độ được thể hiện qua các lễ hội đền tháp như: lễ hội tháp bà Po Nagar vào tháng tư hằng năm.

  Ảnh hưởng từ văn hóa Bà la môn và Ấn Độ giáo cũng được thể hiện trên các công trình điêu khắc ở tháp Chăm Mỹ Sơn, đặc biệt là các mảng điêu khắc vũ nữ Trà Kiệu, tượng Apsara, các động tác múa có ảnh hưởng từ các điệu múa nghi lễ, múa cung đình Ấn Độ đã được bản địa hóa và ở các dòng bia ký bằng chữ Phạn cổ trên các văn bia.