BÀI 8

ĐỌC: BÀI THƠ CỦA MỘT NGƯỜI YÊU NƯỚC MÌNH

CHUẨN BỊ

Câu hỏi 1:  Đọc trước văn bản Bài thơ của một người yêu nước mình; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Trần Vàng Sao và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm.

Hướng dẫn chi tiết:

• Tác giả Trần Vàng Sao: 

+ Trần Vàng Sao tên thật là Nguyễn Đính, sinh năm 1941 ở Thừa Thiên Huế. 

+ Bút danh: Nguyễn Thiết, Lê Văn Sắc, Trần Sao.

+ Học vấn: Năm 1961, ông thi đỗ tú tài rồi vào Đại học Huế.

+ Giải thưởng: Ngày 12 tháng 11 năm 2021, tập thơ Bài thơ của một người yêu nước mình được trao thưởng Giải thưởng sách Quốc gia 2021.

- Trong sáng tác của Trần Vàng Sao luôn xuất hiện những bóng hình của con người, sự vật bé nhỏ có mảnh đời khốn khổ ở nơi làng quê.

- Thơ của Trần Vàng Sao mang theo điệu nói tựa như chính tác giả nói lên thành thơ chứ không còn là chắp bút viết nên những câu thơ. Là người con xứ Huế thân thương, thế nên mỗi khi lời thơ cất lên, mang theo giọng điệu huế gốc, đặc biệt, cuốn hút những cũng vẫn hết sức tự nhiên.

- Một số tác phẩm của ông: Hồi ký Tôi bị bắt (1976), Bài thơ của một người yêu nước mình (19-12-1967), Người đàn ông 43 tuổi nói về mình (1984), Buổi trưa giữa đường tôi ngồi núp mưa (1990)

-Hoàn cảnh ra đời tác phẩm: 

+ “Bài thơ của một người yêu nước mình” được sáng tác vào tháng 12-1967 khi ông đang ở trên chiến khu đầu nguồn sông Hương.

+ Là một bài thơ điển hình cho phong cách thơ Trần Vàng Sao, đánh dấu một lối đi riêng trong hành trình nghệ thuật chung của nhiều thế hệ nhà thơ trưởng thành từ những năm kháng chiến chống Mỹ.

+ Bài thơ này đã được nhiều thế hệ người Việt đọc, chép, lưu truyền cho nhau, được in trong rất nhiều sách và tuyển thơ, và được chọn là 100 bài thơ xuất sắc nhất Việt Nam thế kỷ 20.

Câu hỏi 2: Nhan đề của bài thơ gợi cho em những suy nghĩ gì trước khi đọc?

Hướng dẫn chi tiết:

   Tựa đề của bài thơ thể hiện một sự chân thành và xúc động về lòng yêu nước. Mặc dù đề tài về đất nước không còn mới mẻ, đặc biệt là trong thơ ca kháng chiến, khi mà cuộc chiến tranh đang diễn ra gay gắt, và vận mệnh của dân tộc đang dần hình thành từng giờ phút. Tuy nhiên, Trần Vàng Sao vẫn mang đến một cách diễn đạt mới mẻ, độc đáo về vấn đề này, khiến cho nội dung dường như trở nên mới mẻ và sâu sắc hơn.

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Chú ý đối tượng mà nhân vật trữ tình hướng tới.

Hướng dẫn chi tiết:

“Tôi yêu nước mình như thế”, tình yêu nước gắn liền với ký ức tuổi thơ ở miền quê nghèo dân dã mà tươi vui, gắn với âm thanh của bầy chim sẻ thơ ngây, hình ảnh cánh đồng ngập tràn hoa bưởi hoa ngâu và bông nứa trắng, ướp trong mùi hương nồng dịu của thóc khô sau mùa gặt. Và trong cõi thâm u nhất của khu vườn tuổi thơ tuơi đẹp đó, dần hiện lên bóng dáng thân thương nhất: Mẹ. Đó là người mẹ của chủ thể trữ tình “goá bụa khi mới 50”, nhưng là điển hình cho bao người mẹ Việt tảo tần “áo rách” và thương con vô bờ bến, thầm lặng hy sinh nhận gánh nỗi đau riêng mình “đêm nào cũng khóc”. Đó là người mẹ cần lao chung số phận buồn cùng đất nước oằn mình trong chiến tranh, khổ nghèo, mất mát, chia ly.

Câu hỏi 2: Chú ý những hình ảnh, từ ngữ khắc họa hình ảnh mẹ.

Hướng dẫn chi tiết:

   Hình ảnh mẹ “thức khuya dậy sớm”, dáng hình mẹ “năm nay ngoài năm mươi tuổi”, sự vất vả và cô đơn của mẹ khi “chồng chết đã mười mấy năm”, dẫu vậy nhưng mẹ vẫn “tần tảo” và mẹ luôn “thương” các con của mình. Vì cuộc sống khó khăn, gia cảnh vẫn còn nợ nần đã khiến mẹ “không vui” vì thế mà mẹ “ít khi cười” và mỗi khi mẹ “ngồi một mình”, mẹ thường “hay khóc” vì thương con. 

Câu hỏi 3: Hãy hình dung về hình ảnh đất nước trong cảm nhận của nhân vật trữ tình.

Hướng dẫn chi tiết:

Trong bức tranh tư liệu về Việt Nam, tác giả biểu hiện tình yêu sâu sắc đối với đất nước, như một tình cảm không giới hạn, chân thành và dày vò. Mẹ của tác giả đốt củi dưới rặng cây, trong khi cha làm nghề cá trên biển, hình ảnh của họ là biểu tượng của sự kiên cường, của những người nông dân và ngư dân, với sự gắn kết, lo lắng cho cuộc sống bằng đất và biển. Chính với những công việc đơn giản như vậy, tác giả đã trưởng thành trên mảnh đất đầy tình thương của làng quê và gia đình. Nuôi lớn từ lúc khởi đầu, đất nước này là nơi mà nền văn minh đã được hình thành và phát triển trong hàng ngàn năm. Với bốn ngàn năm lịch sử, Việt Nam đã trải qua nhiều thăng trầm, mỗi mảnh đất mang theo nhiều câu chuyện, cả nỗi đau và niềm vui. Tâm hồn dường như nối liền với truyền thuyết Âu Cơ, một tình yêu kiên cường và sự hi sinh để thúc đẩy sự phồn thịnh. Mỗi lời nói của người Việt đều thể hiện tinh thần của Thánh Gióng, sức mạnh và sự can đảm để vượt qua mọi khó khăn. Tình yêu và tự hào về đất nước được thể hiện qua hình ảnh sống động của cuộc sống hàng ngày, tạo nên vẻ đẹp và ý nghĩa đặc biệt cho đất nước. 

Câu hỏi 4:Liên hệ kiến thức lịch sử để hiểu điều tác giả mong muốn.

Hướng dẫn chi tiết:

Đất nước khi ấy vẫn đang trong cuộc chiến tranh, nghèo đói và đồng bào ta từ Bắc vào Nam đều đang chờ một ngày đất nước dành được thắng lợi, nhân dân được sống trong hòa bình nơi mà chiến tranh không còn nữa, tạo ra sự đoàn kết giữa 2 miền. Bằng những câu thơ đầy tình cảm, hình ảnh thơ giản dị, tác giả muốn người đọc thấy được tình yêu đất nước trong ông, mượn lời thơ để tuyên truyền đến bạn đọc lòng yêu nước, nét đẹp trong cuộc kháng chiến, sự đấu tranh để giành lại độc lập thống nhất cho dân tộc và sự biết ơn về những người anh hùng quả cảm đã hi sinh thân mình để bảo vệ đất nước và hòa bình như ngày nay. 

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Trong cảm nhận của nhân vật trữ tình, đất nước hiện ra qua những hình ảnh nào? Đặc điểm chung của những hình ảnh ấy là gì?

Hướng dẫn chi tiết:

- Trong cảm nhận của nhà thơ, hình ảnh đất nước được hiện lên vô cùng giản dị, gần gũi tuy “nhà dột phên không ngăn nổi gió” nhưng “vẫn yêu nhau trong từng hơi thở”.

- Đất nước còn gắn liền với những hình ảnh thân thương gần gũi của thiên nhiên, con người: như yêu cây cỏ ở trong vườn/ như yêu mẹ tôi chịu khó chịu thương/ nuôi tôi thành người hôm nay.

- Đất nước gắn liền với những nét văn hóa đẹp đẽ: âm nhạc dân gian (mái đẩy, vọng cổ), tục lệ thờ cúng ông Táo của người dân.

- Những hình ảnh đó là những hình ảnh quen thuộc, bình dị, đời thường, gắn liền với cuộc sống của nhân dân, là biểu trưng, bản sắc trong nét đẹp văn hóa của một đất nước, là truyền thống, phong tục của dân tộc Việt Nam. Nó không quá xa vời, cao siêu mà trở nên vô cùng gần gũi với con người. 

Câu hỏi 2: Những từ ngữ, dòng thơ, câu thơ nào thể hiện trực tiếp tình cảm, cảm xúc của nhân vật trữ tình với đất nước? Phân tích ý nghĩa của dòng thơ có tính chất như một điệp khúc trong văn bản.

Hướng dẫn chi tiết:

+ Câu thơ thể hiện tình yêu nước của tác giả: “Tôi yêu đất nước này như thế”, “Vẫn yêu nhau trong từng hơi thở”, “Lòng vẫn thương cây nhớ cội hoài” 

+ Nhân vật trữ tình yêu đất nước “như yêu cây cỏ ở trong vườn”, “như yêu mẹ tôi chịu khó chịu thương”

+ Điệp khúc: 

Tôi yêu đất nước này như thế

Tôi yêu đất nước này áo rách

Tôi yêu đất nước này lầm than

Tôi yêu đất nước này chân thật.

Mỗi điệp khúc là một luận điểm, một nội hàm khác nhau khi nhà thơ lặng ngẫm về tình yêu nước của chính mình. Bài thơ dẫn dắt người đọc đi qua từng không gian - thời gian, từng trạng thái tình cảm và hoài niệm đẹp.

Câu hỏi 3: Hãy tìm các biểu hiện về giọng điệu của nhân vật trữ tình trong Bài thơ của một người yêu nước mình. Qua đó, em có suy nghĩ gì về tình cảm, thái độ của nhân vật trữ tình đối với đất nước?

Hướng dẫn chi tiết:

  Giọng điệu rạng rỡ kết hợp với tiếng hót của bầy chim sẻ trẻ trung, cùng với hình ảnh của cánh đồng phủ đầy hoa bưởi và hoa ngâu, cùng với bông nứa trắng, thấm đẫm trong hương thơm dịu của thóc khô sau mùa gặt.

  Sự trầm ngâm trong giọng điệu hiện lên khi đề cập đến những khó khăn, vất vả mà người mẹ phải chịu đựng trong cuộc sống.

  Giọng điệu tự hào vang vọng về truyền thống lịch sử, đồng thời thể hiện sự quyết tâm mạnh mẽ, khẳng định ý chí đạt được độc lập và thống nhất cho dân tộc.

  Trong việc đọc bài thơ, ta nhận thấy nhân vật trữ tình đầy lòng yêu nước, sâu sắc và nồng nàn. Đối với ông ta, chỉ khi con người biết tôn trọng, yêu quý những điều gần gũi xung quanh, họ mới có thể trở thành những công dân yêu nước. Tình yêu quê hương chỉ thực sự mạnh mẽ, khiến cho con người có sức mạnh để chiến đấu và hy sinh, khi nó liên kết với những điều thân thuộc như cha mẹ, người yêu, và quê hương

Câu hỏi 4: Phân tích tác dụng của một biện pháp tu từ được nhà thơ sử dụng trong văn bản trên. 

Hướng dẫn chi tiết:

- Biện pháp tu từ ẩn dụ trong câu thơ “Lòng vẫn thương cây nhớ cội hoài” 

- Tác dụng: 

+Làm cho câu thơ trở nên hay, sinh động, giàu sức biểu cảm 

+“Cây” và “cội” là hình ảnh biểu tượng cho quê hương, đất nước, những điều giản dị mà thân thuộc tác giả sẽ không bao giờ quên

+Qua đó thể hiện được tình yêu nước tha thiết của tác giả. 

Câu hỏi 5: Quan niệm và cách thể hiện tình cảm đối với đất nước của Trần Vàng Sao trong bài thơ trên có gì giống và khác với Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn thơ sau: 

Đất là nơi anh đến trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Hướng dẫn chi tiết:

Cả hai nhà thơ đều thể hiện tình cảm sâu sắc đối với đất nước, nhưng cách họ tận hưởng và biểu hiện tình yêu này lại mang tính đa dạng và phong phú, từ việc trải nghiệm những khoảnh khắc hàng ngày đến những cảm xúc tinh tế và sâu sắc. Tuy nhiên:

• Trong bài thơ của Trần Vàng Sao, hình ảnh của đất và nước được sử dụng để thể hiện tình cảm ôn hòa và gắn bó với quê hương. Ông ta miêu tả việc đi học và tắm trong dòng nước như là những hành động tự nhiên và quen thuộc, thể hiện sự kết nối sâu sắc với đất nước.
• Ngược lại, Nguyễn Khoa Điềm trong bài thơ của mình sử dụng hình ảnh của một chiếc khăn rơi để biểu lộ nỗi nhớ thầm lặng đối với đất nước. Ông ta mô tả vùng quê và cảm xúc như một phần không thể thiếu trong cuộc sống và trải nghiệm cá nhân

Câu hỏi 6:

Chọn và thực hiện một trong các nhiệm vụ sau: 

+ Dựa vào văn bản trên, hãy vẽ một bức tranh về đất nước. 

+ Hãy viết một đoạn/ bài thơ về đất nước với chủ đề “Đất nước tôi” 

+ Viết một đoạn văn (khoảng 10 – 15 dòng) giới thiệu một vẻ đẹp của đất nước trong cảm nhận của nhà thơ Trần Vàng Sao

Hướng dẫn chi tiết:

Câu tục ngữ "Đoàn kết thì sống, chia rẽ thì chết" đã được lịch sử dân tộc chứng minh là một chân lý không thể phủ nhận. Đoàn kết đã trở thành một giá trị quý báu của dân tộc ta từ thời xa xưa cho đến ngày nay. Nó biểu thị sự hợp tác và sự đoàn kết trong việc hướng tới một mục tiêu chung, đem lại lợi ích cho toàn bộ cộng đồng.

Đoàn kết không chỉ là sự tập hợp và hợp tác, mà còn là tinh thần giúp đỡ lẫn nhau, đặc biệt trong những thời điểm khó khăn và gặp hoạn nạn. Nó là việc mọi người đoàn kết thành một thể thống nhất, không thể tách rời, đồng lòng và hỗ trợ nhau để vượt qua khó khăn.

Sức mạnh từ sự đoàn kết có thể giúp chúng ta vượt qua mọi trở ngại, cả về mặt vật chất và tinh thần, mang lại kết quả tích cực cho cuộc sống. Đoàn kết là chìa khóa để bảo vệ hòa bình dân tộc và xây dựng một đất nước phồn vinh, hạnh phúc hơn trong tương lai