Giáo án chuyên đề Ngữ văn 11 cánh diều CĐ2 Phần 1: Bản chất xã hội - văn hoá của ngôn ngữ (P2)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Ngôn ngữ là một thành tố của văn hóa

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

-  GV đặt câu hỏi để HS có thể suy nghĩ trả lời:

(1)  Em hiểu thế nào về khái niệm văn hóa?

(2)  Trình bày mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa? Được thể hiện qua những đặc điểm chính nào?

-   HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-   Các nhóm thảo luận để trả lời câu hỏi

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện  nhóm lên trả lời câu hỏi

- Các nhóm khác lắng nghe nhận xét và bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

I. Ngôn ngữ là một thành tố của văn hóa

a. Khái niệm “văn hóa”

- Văn hóa là một hệ thống các giá trị hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội.

- Văn hóa bao gồm có 2 bộ phận là van ư hóa vật thể và văn hóa phi vật thể.

+ Văn hóa vật thể là kết quả hoạt động sáng tạo của con người thể hiện ở các đông cụ lao động, phương tiện giao thông vận tải, truyền thông, nhà cửa hay trang phục….

+ Văn hóa phu vật thể bao gồm các phong tục tập quán, các chuẩn mực xã hội, thẩm mỹ, tôn giáo, kinh nghiệm sống, các tư tư tưởng thể chế xã hội….

ð  Văn hóa của một dân tộc, hiểu theo nghĩa căn bản nhất là toàn bộ những cái qua đó một dân tộc tự biểu hiện mình, tự nhận biết mình và giúp các dân tộc khác nhận biết mình. Bởi vậy văn hóa là nơi thể hiện rõ ràng nhất tinh thần dân tộc, bản sắc dân tộc, đồng thời cũng là nơi thể hiện ý thức và phương thức tiếp nhận những giá trị của các dân tộc khác theo tinh thần cùng tham dụ và chia sẻ.

b. Mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa

- Ngôn ngữ của mỗi dân tộc hình thành và phát triển trong suốt quá trình hình thành và phát triển của dân tộc đó. Vì vậy bản thân ngôn ngữ là một thành tựu phát triển của dân tộc, mặt khác nó phản ánh nhận thức và kết quả hoạt động sáng tạo của cộng đồng dân tộc đó trong quá trình lao động sản xuất chinh phục thiên nhiên tổ chức xã hội.

- Ngôn ngữ là một thành tố của văn hóa, thuộc bộ phận văn hóa phi vật thể. Ngôn ngữ là tấm gương phản chiếu đặc trưng văn hóa tộc người. Điều này thể hiện rõ qua 4 đặc điểm sau:

+ Đặc trưng văn hóa dân tộc người được phản ánh trong từ ngữ. Từ ngưc trong ngôn ngữ nào cũng đều phản ảnh nhận thức cộng đồng, sử dụng ngôn ngữ ấy về các sự vật hiện tượng quen thuộc và ôi trường sống nói chung. NGười Việt sống ở vùng nhiệt đới, rừng núi nhiều sông suối lắm có biển rộng bao la sản vậy trên cạn dưới nước phong phú đa dạng lại làm lúa nước nên các ngôn từ về môi trường sống và môi trường lao động sản xuất rất đa dạng phong phú.

Ví dụ: Về cây lúa và sản phẩm từ cây lúa trong tiếng Anh là rice, tiếng Pháp là riz và tiếng Nga là rix thì tiếng Việt có đến 5 từ: mạ, lúa, thóc, gạo, cơm….

+ Đặc điểm thứ hai thể hiện mối quan hệ giữa ngôn ngữ với văn hóa là nghĩa của từ ngữ và cách sử dụng từ ngữ trong mỗi ngôn ngữ đều phản ánh lối nghĩ riêng của cộng đồng sử dụng ngôn ngữ đó.

Ví dụ: Từ cây với nghĩa gốc là thực vật thân cao đã chuyển nghĩa trong hàng loạt các từ ngữ biểu thị: đồ vật có một chiều cao nhất định cây cột, cây rơm….. ; năng lực kể chuyện ( cây hài, cây văn nghệ,…)

+ Một khía cạnh văn hóa khác được thể hiện qua ngôn ngữ là việc xưng hô. Các ngôn ngữ Ấn – Âu phổ biến như tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Nga chỉ có từ sáu đến tám đại từ xưng hô. Hệ thống đại  từ xưng hô trong những ngôn ngữ này chủ yếu thể hiện những ý nghĩa ngữ pháp khái quát như ngôi và số.

Tiếng Nga và tiếng Pháp có thêm sự phân biệt sắc thái trung tính và sắc thái thân mật trong cách gọi ngôi thứ hai. Trong ngôn ngữ này người ta thường gọi người đối diện bằng từ vous ( tiếng Pháp) hoặc vy ( tiếng Nga)… So với các ngôn ngữ trên thì hệ thống từ xưng hô của tiếng Việt phong phú và phức tạp hơn nhiều. Để xưng hô, người Việt sử dụng các từ ngữ sau:

(1)  Đại từ xưng hô: tôi, tao, tớ, nó, hắn, chúng tôi, chúng ta….

(2)  Danh từ chỉ quan hệ thân thuộc: bố, mẹ, cậu, anh, chị, cô, chú….

(3)  Từ ngũ chỉ chức vụ: thầy, cô, bác sĩ, giáo sư, tiến sĩ….

(4)  Chỉ định từ: đằng ấy, đây, đấy….

+ Một nét văn hóa đặc sắc trong cách xưng hô của người Việt Nam là phương châm xưng khiêm, hô tôn tức là khi tự gọi mình thì tỏ thái độ nhún nhường khiêm tốn, khi gọi người khác thì đề cao để tỏ thái độ trọng thị.