Giáo án dạy thêm văn 8 chân trời bài: Ôn tập thực hành tiếng việt bài 4

K

W

L

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Hiểu biết chung về nghĩa tường minh, nghĩa hàm ẩn của câu và từ ngữ toàn dân, từ ngữ địa phương

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia lớp thành 2 nhóm.

- GV hướng dẫn HS làm việc nhóm, dựa vào kiến thức đã học về nghĩa tường minh – hàm ẩn của câu, từ ngữ toàn dân – từ ngữ địa phương hệ thống lại kiến thức bằng những yêu cầu sau:

- Nhóm 1: Trình bày khái niệm của nghĩa tường minh, nghĩa hàm ẩn của câu. Loại nào thường được sử dụng nhiều hơn trong sáng tác văn chương và đời sống hàng ngày? Lấy ví dụ minh họa.

- Nhóm 2:  Trình bày chức năng và giá trị của từ ngữ toàn dân và từ ngữ địa phương. Lấy ví dụ minh họa.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS đại diện 2 nhóm trình bày các nội dung:

+ Nhóm 1: Trình bày khái niệm của nghĩa tường minh, nghĩa hàm ẩn của câu. Loại nào thường được sử dụng nhiều hơn trong sáng tác văn chương và đời sống hàng ngày? Lấy ví dụ minh họa.

+  Nhóm 2: Trình bày chức năng và giá trị của từ ngữ toàn dân và từ ngữ địa phương. Lấy ví dụ minh họa.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức bài học

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân.

- GV yêu HS trả lời những câu hỏi sau:

+ Tìm câu có chứa hàm ý trong những đoạn hội thoại dưới đây?

(1) - Anh nói nữa đi. – Ông giục.

- Báo cáo hết! – Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ.

 – Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.

(2) Tôi lên tiếng mở đường cho nó:

- Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con” phải nói như vậy.

Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:

- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ.

+ Hãy tìm nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn của câu in đậm trong đoạn văn sau:

Bác sĩ cầm mạch, sẽ cắn môi, nhìn ông già giọng phàn nàn:

- Chậm quá. Đến bây giờ mới tới.

+ Cho đoạn văn sau:

“Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến... Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhắn người thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà. Tôi cũng cười đáp lại cô tôi: - Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.”

(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

Tại sao trong đoạn văn này, có chỗ tác giả dùng từ mẹ, có chỗ lại dùng từ mợ?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhan, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày kết quả thảo luận.

- GV yêu cầu các thành viên còn lại trong lớp lắng nghe, nhận xét (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 3: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, tổng kết, rút ra một số lưu ý khi sử dụng nghĩa hàm ẩn của câu và từ ngữ địa phương.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, rút ra một số lưu ý khi sử dụng nghĩa hàm ẩn của câu và từ ngữ địa phương.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày một số lưu ý khi sử dụng nghĩa hàm ẩn của câu và từ ngữ địa phương.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

1. Hiểu biết chung về nghĩa tường minh, nghĩa hàm ẩn của câu và từ ngữ toàn dân, từ ngữ địa phương

a. Khái niệm nghĩa tường minh, nghĩa hàm ẩn của câu

- Nghĩa tường minh: là phần thông báo được thể hiện trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, là loại nghĩa chúng ta có thể nhận ra trên bề mặt câu chữ.

- Nghĩa hàm ẩn: là phần thông báo không được thể hiện trực tiếp bằng từ ngữ trong câu mà được suy ra từ câu chữ và ngữ cảnh. Đây là loại nghĩa mà người nói, người viết thực sự muốn đề cập đến.

=> Nghĩa hàm ẩn thường được sử dụng trong sáng tác văn chương và trong đời sống hằng ngày.

Ví dụ 1:

“Nhiễu điều phủ lấy giá gương

Người trong một nước phải thương nhau cùng”

=> Nghĩa tường minh:

+ Nhiễu điều: tấm vải đỏ.

+ Giá gương: bàn thờ.

Ý cả câu là tấm vải đỏ được phủ lên bàn thờ. Các mô tả này gắn với khung cảnh hiện ra thể hiện sự uy nghiêm, thiêng liêng.

 => Hàm ý: Câu nói khuyên nhủ chúng ta – những công dân của tổ quốc hãy biết yêu thương, san sẻ, đùm bọc nhau từ những điều nhỏ nhặt nhất. Xây dựng sự đoàn kết, đùm bọc và thương yêu lẫn nhau. Cùng nhau giúp cho đất nước, quê hương của mình phát triển giàu đẹp, văn minh hơn. Chính nhờ sự đoàn kết, đồng lòng mà đất nước mới có được các sức mạnh và giá trị như ngày hôm nay.

Ví dụ 2:

“Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.”

– Nghĩa tường minh:

+ Mực có màu đen, đây là màu đặc trưng của nó. Khi mực tiếp xúc trên các bề mặt đều để lại màu đen khó mà làm sạch. Do đó, thực tế thì để thứ gì gần mực thì sẽ bị mực làm cho đen đi.

+ Ngược lại đèn phát sáng, nó có thể làm sáng cho không gian xung quanh. Ngay cả trong bóng tối, nhờ có ánh đèn mà ta có thể nhìn rõ mọi vật. Như vậy, để thứ gì gần đèn sẽ được ánh sáng chiếu làm cho nó trở nên sáng sủa hơn.

– Hàm ý: Mực trong câu tục ngữ này dùng để sự tối tăm, mù mịt, cái đen tối có thể làm ảnh hưởng đến những thứ tiếp xúc xung quanh nó. Mực tượng trưng cho những điều xấu, những thói quen, đức tính không tốt trong cuộc sống của con người. Nếu gần các thói quen xấu đó, rồi có ngày chúng ta cũng bị tác động, bị ảnh hưởng tiêu cực.

b. Chức năng và giá trị của từ ngữ toàn dân, từ ngữ địa phương

- Từ toàn dân: là từ ngữ được toàn dân biết, chấp nhận và sử dụng rộng rãi trong giao tiếp.

- Từ ngữ địa phương: là từ ngữ chỉ được sử dụng ở một hoặc một số địa phương nhất định.

- Trong các tác phẩm văn chương, điện ảnh, từ ngữ địa phương được dùng như một phương tiện tu từ với mục đích tô đậm màu sắc địa phương và làm cho nhân vật trở nên chân thật hơn, sinh động hơn.

Ví dụ 1:

Bố: Là người Huế đến Hà Nội thì cần phải nhớ một số từ phổ thông để có thể dễ dàng nói chuyện với người ta. Chẳng hạn như, “tê” là “kia”, “răng” là “sao”, “mô” là “đâu”,…

Con: Vâng ạ. Thế bố ơi, nếu bị “tê răng” thì con phải nói là bị “kia sao” ạ?

=> Từ toàn dân: kia, sao, đâu

=> Từ địa phương: tê, răng, mô

Ví dụ 2:

2. Nhắc lại kiến thức bài học

a. Câu có chứa hàm ý trong những đoạn văn

(1) Năm phút nữa là mười.

(2) Cơm sôi rồi, nhão bây giờ.

b. Hàm ý của câu in đậm trong đoạn văn

- Nghĩa tường minh: Bệnh nhân tới muộn.

- Hàm ý: Không hài lòng vì việc bệnh nhân tới muộn

c. Trong đoạn văn, có chỗ tác giả dùng từ “mẹ”, có chỗ lại dùng “mợ” vì

- “Mẹ” và “mợ” là hai từ đồng nghĩa.

- Trước Cách mạng tháng Tám 1945, tầng lớp thị dân tư sản thời Pháp thuộc gọi mẹ là mợ.

- Dùng mẹ vì đó là lời kể của tác giả với đối tượng là độc giả, dùng mợ vì đó là lời đáp của chú bé Hồng khi đối thoại với người cô, giữa họ cùng một tầng lớp xã hội.

3. Tổng kết

- Lưu ý khi sử dung nghĩa hàm ẩn: 

+ Nghãi hàm ẩn có thể đoán được và hiểu nghĩa 1 cách dễ dàng, người nghe chỉ cần tập trung 1 chút vào câu chuyện thôi là đã có thể nắm bắt được ý chính đó rồi.

 + Nghĩa hàm ẩn cũng có thể chối bỏ được vì người nói sẽ không phải chịu trách nhiệm với nghĩa hàm ẩn đó. Chính vì thế nên khi giao tiếp, chúng ta  cần hết sức lưu ý đến ngôn ngữ biểu đạt cũng như hoàn cảnh cụ thể để sử dụng sao cho phù hợp.

 + Nghĩa hàm ẩn thường được dùng trong văn chương và giao tiếp hơn. Tuyệt đối không nên dùng nghĩa hàm ẩn trong các văn bản hành chính.

 + Có đôi khi, trong các hành động tưởng chừng như bình thường cũng chứa nghĩa hàm ẩn sâu sa, đây là cách dùng “hình ảnh” cụ thể, sinh động để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.

- Lưu ý khi sử dụng từ địa phương:

+ Việc sử dụng từ ngữ địa phương hay biệt ngữ xã hội cần chú ý hoàn cảnh giao tiếp để sử dụng cho phù hợp.

+ Không nên lạm dụng từ ngữ địa phương, biệt ngữ xã hội bởi không phải đối tượng nào cũng hiểu nghĩa của từ và sử dụng được những từ đó.