Giáo án điện tử Lịch sử 10 cánh diều Bài 11: Văn minh Chăm-pa, văn minh Phù Nam

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BUỔI HỌC NGÀY HÔM NAY!

KHỞI ĐỘNG

• Địa điểm
• Thời gian xây dựng, quần thể gồm có những di tích gì, phong cách nghệ thuật của hệ thống đền tháp, tượng điêu khắc, hoa văn trang trí,...

Đoạn phim tư liệu phản ánh những nội dung gì về di tích lịch sử Thánh địa Mỹ Sơn?

• Thánh địa Mỹ Sơn được biết đến là công trình nổi tiếng của vương quốc Chăm-pa, với rất nhiều đền đài với lối kiến trúc đặc sắc. Hầu hết các công trình kiến trúc, tác phẩm điêu khắc tại Mỹ Sơn đều chịu ảnh hưởng của Ấn Độ giáo.

Các tháp đều có hình chóp, biểu tượng của đỉnh Meru thần thánh, nơi cư ngụ của các vị thần Hin-đu. Các vật trang trí là tượng điêu khắc bằng sa thạch hình Makara, vũ nữ Apsara, sư tử, voi,... được xếp khít với nhau và đến ngày nay vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào xác định được chất kết dính, hình người, hình thù lên tháp.

Do sự tàn phá của chiến tranh mà đến năm 1975, Mỹ Sơn chỉ còn giữ lại được 32 công trình gồm 20 đền tháp là còn giữ được nét kiến trúc ban đầu. Đến ngày 1-12-1999, thánh địa Mỹ Sơn chính thức được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá Thế giới. Trải qua bao nhiêu sự thăng trầm của lịch sử, Mỹ Sơn vẫn đứng vững cho đến ngày hôm nay.

BÀI 11:

VĂN MINH CHĂM - PA,

VĂN MINH PHÙ NAM

NỘI DUNG BÀI HỌC

Tìm hiểu về văn minh Chăm-pa

I

Tìm hiểu về văn minh Phù Nam

II

• Cơ sở hình thành
• Thành tựu tiêu biểu
• Cơ sở hình thành
• Thành tựu tiêu biểu

• TÌM HIỂU VỀ VĂN MINH

1. Cơ sở hình thành

Đọc thông tin mục 1, tư liệu kết hợp quan sát Hình 2, 3 SGK tr.58-61 để trả lời câu hỏi: Hãy nêu cơ sở về điều kiện tự nhiên, cơ sở về dân cư và xã hội góp phần hình thành nền văn minh Chăm-pa.

Hình 2: Khu vực hạ lưu song Thu Bồn đổ ra cửa Đại (Quảng Nam)

LÀM VIỆC CẶP ĐÔI

a. Điều kiện tự nhiên

• Hình thành trên vùng duyên hải và một phần cao nguyên miền Trung Việt Nam ngày nay.
• Địa hình đan xen khu vực cao nguyên với đồng bằng nhỏ hẹp.
• Những cánh đồng màu mỡ ven sông Thu Bồn

Tạo điều kiện thuận lợi cho định cư và canh tác nông nghiệp của cư dân.

a. Điều kiện tự nhiên

• Đường bờ biển dài

Trở thành nơi tiếp nhận nhiều luồng di cư, tiếp xúc và giao lưu văn hóa từ bên ngoài, đặc biệt là ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ.

b. Dân cư

Cư dân bản địa sinh sống lâu đời ở vùng Duyên hải và một phần cao nguyên miền Trung là những người nói tiếng Môn cổ.

Có sự xuất hiện của cư dân nói tiếng Mã Lai – Đa Đảo.

Nhóm cư dân này cộng cư với nhau và là chủ nhân đầu tiền của văn minh Chăm-pa.

c. Xã hội

• Nhiều tầng lớp khác nhau như tăng lữ, quý tộc, thủ công, dân nghèo,...
• Sự khác biệt giữa các tầng lớp thể hiện ở uy quyền, nhà ở, trang phục, điều kiện sinh hoạt.
• Bộ phận tăng lữ, quý tộc nắm quyền thống trị, chi phối đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa.

2. Thành tựu tiêu biểu

Trình bày những thành tựu tiêu biểu của nền văn minh Chăm-pa.

THẢO LUẬN CẶP ĐÔI

Hình 3: Quẩn thể tháp Bánh Ít (Bình Định)

a. Tổ chức xã hội và Nhà nước

• Tổ chức xã hội:

Sinh sống trong các làng xóm, duy trì quan hệ cộng đồng và thân tộc.

Từng gia đình nhận ruộng đất cày cấy và thực hiện nghĩa vụ nộp thuế khóa, lao dịch với nhà nước

a. Tổ chức xã hội và Nhà nước

• Nhà nước

Ra đời vào khoảng thế kỉ II, được tổ chức theo thể chế quân chủ chuyên chế.

Đứng đầu là vua, giúp việc cho vua là quan lại trung ương và địa phương.

Chia thành nhiều châu, huyện, làng.

b. Kinh tế

Nông nghiệp có trồng lúa nước, chăn nuôi gia súc, đánh cá.

Thủ công nghiệp tiêu biểu là nghề dệt, làm gốm,...

Trao đổi hàng hóa với một số quốc gia hải đảo.

c. Đời sống vật chất

gạo nếp, gạo tẻ, các loại kê, đậu,...

nam, nữ thường quấn vải từ lưng trở xuống, tai đeo trang sức.

vua ở trong lầu cao, dân ở nhà sàn dựng bằng gỗ.

thuyền loại hai đầu nhọn, có cánh buồm, phần đầu lái và mũi thuyền uốn cong

phát triển, đa dạng như trang trí kiến trúc đền tháp, gốm tráng men,...

Một số trang phục của người Chăm-pa

Nhà cổ truyền thống của người Chăm

Độc đáo khuôn viên nhà Chăm tại Bảo tàng dân tộc học Việt Nam

Phương tiện vận chuyển của người Chăm

Nghề đi ghe của người Chăm 

Nghệ thuật làm gốm của người Chăm trở thành di sản văn hoá UNESCO

Bảo tồn di sản nghệ thuật làm gốm của người Chăm

Những họa tiết hoa văn trong điêu khắc Chăm

Đặc điểm nghệ thuật kiến trúc đền tháp Champa

d. Đời sống tinh thần

• Chữ viết: ra đời trên cơ sở tiếp thu chữ Phạn và dần được sử dụng phổ biến trên các văn bia.
• Văn học: dân gian thần thoại hy lạp, truyền thuyết,... và văn viết cùng song hàng tồn tại.

Đặc điểm tiếng nói và chữ viết của dân tộc Chăm

Quảng Bình: Xác định chữ Chăm-pa cổ trong hang Bi Ký có niên đại 1.000 năm

Yếu tố văn hóa Cham Pa ở kinh đô Đại Việt và vùng phụ cận

d. Đời sống tinh thần

Tôn giáo

Chịu ảnh hưởng của tôn giáo Ấn Độ.

Sùng bái các vị thần Hin-đu giáo như thần Bra-ma, Vít-xnu,...

Phật giáo được truyền bá rộng rãi.

d. Đời sống tinh thần

• Âm nhạc và ca múa:
• Phát triển các loại nhạc cụ như đàn cầm, trông, kèn,...
• Kiểu múa đặc biệt như điệu múa Áp-sa-ra trong cung đình, đền, miếu,...

Âm nhạc của dân tộc Chăm - Bản sắc và sự giao thoa

Nhạc cụ truyền thống của người Chăm

Điệu múa Apsara

d. Đời sống tinh thần

• Tư duy thẩm mĩ và sự sáng tạo: thể hiện qua các công trình kiến trúc, điêu khắc, chế tác đồ trang sức,...

Kiến trúc Champa và những dấu ấn đặc biệt

Những trang sức Champa mang yếu tố phồn thực và totem 

Lễ hội Ka-te được người Chăm theo

Hin-đu giáo tổ chức tại tháp Pô Sa I-nư (Ninh Thuận)

Tháp Bà Pô Na-ga

tại Nha Trang (Khánh Hòa

Trống mặt da Paranưng

Kèn Saranai

Tượng Phật Đồng Dương

(Quảng Nam)

Phù điêu Krít-na Gô-va-ha-na

Khương Mỹ (Quảng Nam)

VIDEO VỀ THÀNH TỰU TIÊU BIỂU CỦA VĂN MINH CHĂM-PA

Kiến trúc, điêu khắc Chăm: https://youtu.be/3_b07FKFgUY?si=WmW5NvVXDI5nKkrB

Đời sống văn hóa, tín ngưỡng cho đồng bào Chăm theo đạo Islam: https://youtu.be/xeQzQqz9NCE?si=2Xs_j817V2sEIdms

II. TÌM HIỂU VỀ VĂN MINH

PHÙ NAM

1. Cơ sở hình thành

1. Điều kiện tự nhiên

2. Dân cư và xã hội

Đọc thông tin mục 2a, tư liệu SGK tr.61, 62 và hoàn thành Phiếu học tập số 1:

a. Điều kiện tự nhiên

Vị trí địa lý

• Hình thành trên lưu vực châu thổ sông Cửu Long.
• Giáp biển.

Có nhiều địa điểm thuận lợi cho việc tránh bão, neo đậu thuyền bè của các thương nhân.

Vị trí địa lý

• Cư dân Phù Nam sớm có điều kiện giao lưu với nền văn minh của nhiều quốc gia khác, đặc biệt là nền văn minh Ấn Độ.

a. Điều kiện tự nhiên

Sông ngòi

• Hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt đổ ra biển.

a. Điều kiện tự nhiên

Địa hình

Khu vực thấp, nguồn nước dồi dào.

Thuận lợi cho canh tác nông nghiệp trồng lúa nước

a. Điều kiện tự nhiên

b. Dân cư

Chủ nhân của văn minh Phù Nam chủ yếu là cư dân bản địa (người Môn cổ) kết hợp với một bộ phận cư dân đên từ bên ngoài.

Họ cùng nhau thiết lập quốc gia mới làm chủ nền văn minh Phù Nam

Xã hội

Phân biệt giữa người giàu và người nghèo, giữa tầng lớp thống trị và bị trị.

Vua, tăng lữ, quý tộc chi phối đời sống xã hội.

Thương nhân có vai trò quan trọng trong nền kinh tế.

Nông dân, thợ thủ công và một bộ phận nô lệ là bộ phận bị trị và là nguồn lao động chính.

b. Dân cư

2. Thành tựu tiêu biểu

Làm việc theo nhóm, đọc thông tin mục 2b, quan sát Hình 4 – Hình 7 SGK tr.61-64 và thực hiện nhiệm vụ:

Nhóm 1: Nêu thành tựu tiêu biểu về tổ chức xã hội và nhà nước của nền văn minh Phù Nam.

Nhóm 2: Nêu thành tựu tiêu biểu về hoạt động kinh tế của nền văn minh Phù Nam

Nhóm 3: Nêu thành tựu tiêu biểu về đời sống vật chất của nền văn minh Phù Nam.

Nhóm 4: Nêu thành tựu tiêu biểu về đời sống tinh thần của nền văn minh Phù Nam.

• Tổ chức xã hội:
• Sinh sống chủ yếu trong các xóm, làng (phum, sóc).
• Quan hệ lỏng lẻo và bị chia cắt bởi rừng rậm, đầm lầy.

• Nhà nước

Ra đời vào khoảng thế kỉ I.

Tổ chức theo thể chế quân chủ chuyên chế, vua là người đứng đầu có quyền lực tối cao.

Nơi tập hợp của nhiều tiểu quốc

Giúp việc cho vua là hệ thống quan lại, tăng lữ.

• Kinh tế

Nông nghiệp trồng lúa nước và đánh bắt hải sản phát triển.

Thủ công nghiệp đa dạng với các nghề làm muối, dệt, kim hoàn,...

Trung tâm thương mại lớn của khu vực.

• Đời sống vật chất
• Lương thực, thực phẩm: là lúa gạo và các loại rau, củ, quả; thực phẩm từ chăn nuôi gia súc, gia cầm,....

Lúa gạo

Rau, củ, quả

Gia súc, gia cầm

• Đời sống vật chất

Trang phuc:

• Dân nghèo dùng vải may quần áo, nhà giàu dùng tơ lụa, gấm.
• Phổ biến lá áo chui đầu hoặc ở trần, dùng vải quấn làm váy.

• Đời sống vật chất

Trang phuc:

• Đi chân đất hoặc đi dép bằng gỗ cây bao hương, vua đi dép bằng ngà voi.
• Đeo trang sức làm bằng đá quý, thủy tinh, vàng, bạc,...

• Đời sống vật chất
• Nhà ở: nhà sàn bằng gỗ.
• Phương tiện di chuyển: thuyền bè trên kênh rạch, sông, biển.

• Đời sống tinh thần
• Sử dụng chữ viết từ sớm.
• Có loại giống chữ Hán, có loại giống chữ Phạn.
• Khắc trên bia đá, trên vàng thể hiện tính bác học và trình độ uyên thâm của người viết.

Chữ viết

--------------- Còn tiếp ---------------