Giáo án KHTN 9 kết nối Bài 1: Nhận biết một số dụng cụ, hoá chất. Thuyết trình một vấn đề khoa học

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chuẩn bị hoặc chiếu hình ảnh và giới thiệu một số dụng cụ thí nghiệm cho HS:

+ Dụng cụ thí nghiệm quang học: Nguồn sáng (hình 1.1), bản bán trụ và bảng chia độ (hình 1.2), bộ dụng cụ tìm hiểu tính chất ảnh qua thấu kính (hình 1.3).

+ Dụng cụ thí nghiệm điện từ: Điện kế (hình 1.4), đồng hồ đo điện năng (hình 1.5), sơ đồ mô tả cách mắc đèn LED (hình 1.6).

+ Dụng cụ thí nghiệm tìm hiểu về chất và sự biến đổi chất: Bát sứ (hình 1.7), phễu (hình 1.8), bình cầu (hình 1.9), lưới tản nhiệt (hình 1.10.

+ Dụng cụ dùng trong quan sát nhiễm sắc thể: Hộp có chứa các tiêu bản cố định NST (hình 1.11).

- GV chia lớp thành 4 nhóm.

- GV sử dụng kĩ thuật Mảnh ghép và đưa ra nhiệm vụ cho các nhóm:

Vòng 1: Nhóm chuyên gia

+ Nhóm 1: Tìm hiểu đặc điểm, cấu tạo, chức năng sử dụng, các lưu ý khi sử dụng và bảo quản một số dụng cụ thí nghiệm quang học.

+ Nhóm 2: Tìm hiểu đặc điểm, cấu tạo, chức năng sử dụng, các lưu ý khi sử dụng và bảo quản một số dụng cụ thí nghiệm điện từ.

+ Nhóm 3: Tìm hiểu đặc điểm, cấu tạo, chức năng sử dụng, các lưu ý khi sử dụng và bảo quản một số dụng cụ thí nghiệm tìm hiểu về chất và sự biến đổi chất.

+ Nhóm 4: Tìm hiểu đặc điểm, cấu tạo, chức năng sử dụng, các lưu ý khi sử dụng và bảo quản một số dụng cụ dùng trong quan sát nhiễm sắc thể.

- HS đọc thông tin trong SGK, quan sát các dụng cụ thí nghiệm, suy nghĩ và thảo luận về câu hỏi và chủ đề của nhóm mình.

Vòng 2: Nhóm các mảnh ghép

- HS hình thành các nhóm mảnh ghép mới, chia sẻ những câu trả lời và thông tin của vòng 1.

- Khi mọi thành viên trong nhóm mới đều hiểu được tất cả nội dung ở vòng 1 thì nhiệm vụ mới sẽ được giao cho các nhóm để giải quyết.

- GV yêu cầu HS thực hiện nhiệm vụ, trình bày và chia sẻ nội dung vừa thảo luận.

- GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm và trả lời nội dung Câu hỏi và Hoạt động  (SGK – tr7,8)

+ Câu hỏi (SGK – tr7): Để tạo ra tia sáng, chùm sáng, có thể dùng đèn dây tóc và các tấm chắn sáng có khe hẹp. Em hãy đề xuất một cách làm khác.

+ Hoạt động (SGK – tr7): Quan sát điện kế, giải thích vì sao vạch 0 nằm giữa thang đo.

+ Câu hỏi (SGK – tr8):

1. Phễu, phễu chiết, bình cầu trong phòng thí nghiệm thường được làm bằng vật liệu gì? Cần lưu ý điều gì khi sử dụng chúng?

2. Khi cần đun nóng dung dịch trong cốc thủy tinh, tại sao cần phải dùng lưới tản nhiệt?

- Sau khi HS trả lời câu hỏi, GV kết luận về nội dung tìm hiểu một số dụng cụ và cách sử dụng.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc thông tin SGK, chăm chú nghe GV giảng bài, thảo luận trả lời các câu hỏi mà GV đưa ra.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời, đưa ra ý kiến của bản thân về các nội dung:

*Trả lời Câu hỏi (SGK – tr7)

Để tạo ra tia sáng, chùm sáng, có thể dùng đèn dây tóc và các tấm chắn sáng có khe hẹp. Đề xuất một cách làm khác:

 + Dùng đèn chiếu vào một miếng bìa có khoét một lỗ nhỏ, dùng một miếng bìa làm màn hứng sao cho vệt sáng từ lỗ nhỏ đi là là trên màn hứng.

+ Vệt sáng hẹp, thẳng trên màn hứng được coi là tia sáng (hình bên).

*Trả lời Hoạt động (SGK – tr7)

Quan sát điện kế thấy vạch 0 nằm giữa thang đo, vì điện kế có thể phát hiện dòng điện cảm ứng, kim diện kế có thể lệch sang phải hoặc sang trái. Do đó, giá trị điện kế chỉ có thể là âm hoặc dương nên vạch số 0 nằm giữa thang đo thuận lợi cho việc quan sát, dọc số liệu.

*Trả lời Câu hỏi (SGK – tr8)

1. - Phễu dùng để rót chất lỏng hoặc dùng để lọc.

- Phễu chiết dùng để tách chất theo phương pháp chiết.

- Bình cầu dùng để đựng chất lỏng, pha chế dung dịch, dun nóng, chưng cất.

*Lưu ý:

+ Không được cho các dung dịch kiểm, acid đậm đặc vào những loại phễu, bình thuỷ tinh mỏng.

+ Với phễu thuỷ tinh, khi dùng phải đặt phễu trong vòng sắt cập trên giá sắt hoặc đặt trực tiếp trên các dụng cụ để hứng như: chai, lọ, bình tam giác, bình cầu,...

+ Khi rót chất lỏng, cần chú ý tránh để chất lỏng bắn ra ngoài.

+ Không đổ chất lỏng quá đẩy phễu vì như thế phễu sẽ bị nghiêng và chất lỏng có thể trào ra ngoài.

+ Nên để các phễu thuỷ tinh, bình cầu ở tủ, kệ riêng, tránh để chúng va chạm sẽ làm đổ vỡ, hư hỏng.

+ Những loại phễu thuỷ tinh, bình cầu không sử dụng phải khử trùng sạch sẽ, bỏ vào thùng rác có chứa vật sắc nhọn.

2. Dùng để phân tán nhiệt khi đốt, tránh làm vỡ các dụng cụ thuỷ tinh khác.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét, tổng kết về nội dung Giới thiệu một số dụng cụ và cách sử dụng và chuyển sang nội dung Một số hóa chất cơ bản trong phòng thí nghiệm.

I. GIỚI THIỆU MỘT SỐ DỤNG CỤ VÀ CÁCH SỬ DỤNG

1. Một số dụng cụ thí nghiệm quang học

a) Nguồn sáng

- Để tạo ra chùm sáng hẹp được biểu diễn bằng tia sáng, ta có thể sử dụng một đèn dây tóc được nối với nguồn điện 12 và các tấm chắn sáng có một hoặc nhiều khe sáng.

- Có thể sử dụng nguồn laser trong phòng thí nghiệm.

b) Bản bán trụ và bảng chia độ

- Bản bán trụ là một khối thủy tinh trong suốt.

- Bảng chia độ được sử dụng để đọc giá trị góc tới, góc khúc xạ và góc phản xạ khi nghiên cứu hiện tượng khúc xạ ánh sáng và hiện tượng phản xạ toàn phần.

c) Bộ dụng cụ tìm hiểu tính chất qua thấu kính

- Bao gồm: Thấu kính hội tụ, thấu kính phân kì, màn chắn, vật sáng được tạo ra bằng cách chiếu sáng từ đèn qua khe hình chữ F. Để dịch chuyển vật sáng, thấu kính và màn chắn một cách dễ dàng, người ta sử dụng giá quang học đồng trục.

2. Một số dụng cụ thí nghiệm điện từ

a) Điện kế

- Là dụng cụ dùng để phát hiện dòng điện cảm ứng.

b) Đồng hồ đo điện năng

- Đồng hồ đo điện đa năng cho phép đo được các đại lượng khác nhau như cường độ dòng điện, hiệu điện thế, điện trở,... trong mạch điện một chiều cũng như mạch điện xoay chiều.

c) Cuộn dây dẫn có hai đèn LED

- Sử dụng cuộn dây dẫn có hai đầu dây nối với hai đèn LED mắc song song, ngược cực theo sơ đồ để phát hiện dòng điện cảm ứng.

3. Một số dụng cụ thí nghiệm tìm hiểu về chất và sự biến đổi chất

(Bảng dụng cụ thí nghiệm tìm hiểu về chất và sự biến đổi chất – SGK.tr8).

4. Một số dụng cụ dùng trong quan sát nhiễm sắc thể

- Để quan sát nhiễm sắc thể (NST) cần sử dụng kính hiển vi và các tiêu bản cố định NST.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chiếu hình ảnh và giới thiệu về một số hóa chất cơ bản trong phòng thí nghiệm hóa học ở trường phổ thông

+ Kim loại: Na, Fe, Cu,…

+ Phi kim: S, I₂,…

+ Oxide: CuO, CaO, MnO₂,…

+ Acid: HCl, H₂SO₄,…

+ Base: NaOH, NH₃,…

+ Chất hữu cơ: C₂H₅OH, C₆H₁₂O₆,…

+ Chất chỉ thị: giấy pH, phenolphthalein,…

- GV giới thiệu cách bảo quản hóa chất.

- GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm và trả lời nội dung Hoạt động và Câu hỏi (SGK – tr9)

+ Hoạt động (SGK – tr9): Đề xuất dụng cụ, hóa chất và thực hiện thí nghiệm chứng minh tính chất hóa học chung của acid hoặc base.

+ Câu hỏi (SGK – tr9)

1. Khi thực hiện lấy hoá chất rắn, lỏng, cần lưu ý gì để các hoá chất đảm bảo được độ tinh khiết và bảo quản được lâu dài?

2. Tại sao cần phải đọc cẩn thận nhãn hoá chất trước khi sử dụng?

3. Tại sao không được tự ý nghiền, trộn các hoá chất?

4. Em cần lưu ý gì khi sử dụng các hoá chất dễ bay hơi; hoá chất độc hại; hoá chất nguy hiểm (H₂SO₄ đặc,...)?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc thông tin SGK, chăm chú nghe GV giảng bài, thảo luận trả lời các câu hỏi mà GV đưa ra.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời, đưa ra ý kiến của bản thân về các nội dung:

*Trả lời Hoạt động (SGK – tr9)

(Đính kèm phía dưới Hoạt động)

*Trả lời Câu hỏi (SGK – tr9)

(Đính kèm phía dưới Hoạt động)

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét, tổng kết nội dung Một số hóa chất cơ bản trong phòng thí nghiệm và chuyển sang nội dung Viết và trình bày báo cáo một vấn đề khoa học.

II. MỘT SỐ HÓA CHẤT CƠ BẢN TRONG PHÒNG THÍ NGHIỆM

- Trong phòng thí nghiệm hóa học ở trường phổ thông có các chất cơ bản là: kim loại, phi kim, oxide, acid, base, chất hữu cơ, chất chỉ thị,…

- Các hoá chất cần được bảo quản trong chai hoặc lọ, có nắp đậy và được dán nhãn ghi thông tin về hoá chất. Những hoá chất dễ bị phân huỷ bởi ánh sáng như KMnO₄, AgNO₃,... cần được đựng trong các lọ tối màu và để ở chỗ tối hoặc bọc kín bằng giấy màu đen phía ngoài lọ.

*Trả lời Hoạt động (SGK – tr9)

- Dụng cụ:

+ Ống nghiệm hoặc cốc thuỷ tinh.

+ Giấy pH hoặc bộ que thử p.

+ Bình xịt nước.

+ Dụng cụ đo lường chính xác.

+ Dụng cụ trộn và đựng dung dịch.

- Hoá chất:

+ Acid: Có thể sử dụng acid acetic (CH₃COOH), acid sulfuric loãng (H₂SO₄) hoặc acid clohydric loãng (HCl).

+ Base: Dung dịch nước xút (NaOH) hoặc dung dịch amonia (NH3).

- Thực hiện thí nghiệm:

+ Chuẩn bị dung dịch: Chuẩn bị dung dịch acid và base ở nồng độ thấp bằng cách pha loãng chúng với nước.

+ Đo pH: Đo pH của từng dung dịch bằng giấy pH hoặc que thử pH. Ghi lại kết quả.

- Kiểm tra tính chất màu sắc:

+ Thêm một vài giọt dung dịch chất thử pH vào từng dung dịch. Chất thử thường thay đổi màu để chỉ ra tính chất acid hoặc base.

- Chứng minh tính chất dẫn điện:

+ Sử dụng dụng cụ đo điện trở để đo điện trở của dung dịch acid và base. Dung dịch base thường dẫn điện tốt hơn so với dung dịch acid.

- Chứng minh tính chất phản ứng với kim loại nhóm I:

+ Thêm một số hạt kim loại nhóm I như sodium (Na) vào dung dịch acid và base để quan sát phản ứng.

- Chứng minh tính chất phản ứng với dung dịch điện li:

+ Thêm một chất chuyển màu (ví dụ như phenolphthalein) vào dung dịch base và quan sát sự thay đổi màu sắc.

*Trả lời Câu hỏi (SGK – tr9)

1. Các hoá chất cần được bảo quản trong chai hoặc lọ, có nắp đậy và được dán nhãn ghi thông tin về hoá chất. Những hoá chất dễ bị phân huỷ bởi ánh sáng như KMnO₄, AgNO₃,... cần được đựng trong các lọ tối màu và để ở chỗ tối hoặc bọc kín bằng giấy màu đen phía ngoài lọ.

2. Cần phải đọc cẩn thận nhân hoá chất trước khi sử dụng vì:

- Đọc kĩ nhãn mác hoá chất trước khi sử dụng để hiểu về các nguy cơ và biện pháp phòng ngừa.

- Các nhãn mác cung cấp đầy đủ những thông tin về hoá chất, nhà sản xuất.

3. Không nên tự ý nghiền và trộn các hoá chất, vì:

- Tự ý nghiền và trộn các hoá chất mà không có kiến thức chuyên sâu về tính chất và  phản ứng hoá học, không biết được cơ chế phản ứng có thể tạo ra các chất mới, độc hại và khó kiểm soát.

- Một số hoá chất có thể tạo ra hỗn hợp chất nổ khi bị trộn với nhau. Điều này có thể dẫn đến nguy cơ nổ và gây thương tích nghiêm trọng.

- Việc tiếp xúc với các hoá chất mà không tuân thủ các biện pháp an toàn có thể gây ra độc tính đối với sức khoẻ con người và ảnh hưởng tới môi trường.

4. Một số lưu ý khi sử dụng các hoá chất dễ bay hơi; hoá chất độc hại; hoá chất nguy hiểm (H₂SO₄ đặc,...):

- Trước khi dùng hoá chất, cần đọc kĩ hướng dẫn sử dụng do nhà sản xuất cung cấp.

- Cần sử dụng trang thiết bị bảo hộ cá nhân phù hợp, bao gồm kính bảo hộ, găng tay, áo chống hoá chất, mặt nạ phòng độc (nếu cần thiết).

- Lưu trữ hoá chất theo các quy tắc an toàn, tránh ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao.

- Trước khi sử dụng, kiểm tra hoá chất để đảm bảo không bị rò rỉ hoặc bị biến chất.

- Thực hiện các thí nghiệm sử dụng hoá chất trong môi trường có đủ sự thoát khí đối với hoá chất dễ bay hơi, hoá chất độc hại.

- Xử lí chất thải đúng cách.

- Đối với các hoá chất nguy hiểm như H₂SO₄ đặc, cần tuân thủ các biện pháp an toàn và đặc biệt phải sử dụng các trang thiết bị bảo đầy đủ vì nó có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho da và mắt.