Giáo án và PPT Sinh học 11 chân trời Bài 12: Miễn dịch ở động vật và người

BÀI 12. MIỄN DỊCH Ở ĐỘNG VẬT VÀ NGƯỜI

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Ở người, cùng tiếp xúc với một tác nhân gây bệnh, có những người sẽ mắc bệnh do tác nhân đó gây ra nhưng một số người khác thì không. Hiện tượng này được giải thích như thế nào?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu nguyên nhân gây bệnh ở người

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Những nguyên nhân nào gây bệnh ở người?

Sản phẩm dự kiến:

Một số nguyên nhân gây bệnh ở động vật và người gồm: 

+ Nguyên nhân bên ngoài: các tác nhân vật lí, hóa học, sinh học, thói quen sinh hoạt,…

+ Nguyên nhân bên trong: di truyền, tuổi tác…

Hoạt động 2. Đáp ứng miễn dịch ở động vật và người

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hiểu thế nào là miễn dịch? Miễn dịch được chia làm mấy loại? 

• Hàng rào bảo vệ của cơ thể gồm những gì? Khi có tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể, hệ miễn dịch ở người có đặc điểm gì?

• Em hãy nêu các loại miễn dịch.

Sản phẩm dự kiến:

1. Khái niệm miễn dịch

- Miễn dịch là khả năng cơ thể sinh vật chống lại các tác nhân gây bệnh ( vi khuẩn, virus, ung thư,..) giữ cho có thể được khỏe mạnh và đảm bảo sự tồn tại của sinh vật

Miễn dịch được chia làm 2  loại: Miễn dịch không đặc hiệu và miễn dịch đặc hiệu.

2. Hệ miễn dịch ở người

Hàng rào bảo vệ của cơ thể gồm hàng rào bảo vệ bên trong và hàng rào bảo vệ bên ngoài.

+ Hàng rào bảo vệ bên trong: các cơ quan (tuỷ xương, tuyến ức, lá lách và các hạch bạch huyết), các tế bào bạch cầu.

+ Hàng rào bảo vệ bên ngoài da, niêm mạc và các chất tiết (nước mắt, nước bọt,...… 

Khi có tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể:

+ Các cơ quan sẽ sản sinh ra các loại bạch cầu. Bạch cầu tiêu diệt tác nhân gây bệnh bằng nhiều cách như: thực bào, tiết enzyme, tiết khẳng thể...

+ Nước mắt, nước bọt, nước mũi, nước tiểu,... có chứa nhiều enzyme lysozyme để tiêu diệt vi khuẩn

+ Chất nhờn và mồ hỏi có pH từ 3 – 5 ức chế sự sinh trưởng của nhiều vi sinh vật.

Kết luận: Ở người và động vật, hệ miễn dịch đảm nhận chức năng bảo vệ cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.

3. Các loại miễn dịch

a. Miễn dịch không đặc hiệu

Miễn dịch không đặc hiệu là khả năng tự bảo vệ có sẵn ở động vật và người khi mới sinh ra mà không cần có sự tiếp xúc trước với kháng nguyên, không có tính đặc hiệu đối với các tác nhân gây bệnh, có thính bẩm sinh, di truyền được.

Kết luận: Miễn dịch không đặc hiệu gồm hàng rào bảo vệ vật lí, hóa học và các đáp ứng không đặc hiệu.

b. Miễn dịch đặc hiệu

Miễn dịch đặc hiệu là phản ứng đặc hiệu của cơ thể để chống lại các kháng nguyên ( các phần tử trên bề mặt vi khuẩn, virus, tế bào lạ,..; nọc độc của rắn hoặc các độc tố) khi chúng xâm nhập vào cơ thể.

Kết luận: Miễn dịch đặc hiệu gồm miễn dịch dịch thể và miễn dịch tế bào.

Hoạt động 3. Bảo vệ sức khỏe ở người

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Kể tên một số tác nhân có thể phá vỡ hệ miễn dịch của cơ thể. Dị ứng là gì? Vaccin có vai trò như thế nào trong tiêm phòng bệnh, dịch?

Sản phẩm dự kiến:

1. Quá trình phá vỡ hệ miễn dịch của một số tác nhân

- Các tác nhân có thể phá vỡ hệ miễn dịch của cơ thể: virus, vi khuẩn, tế bào ung thư, các nhân tố môi trường (tác nhân hóa học, vật lí,…)

2. Hiện tượng dị ứng và cơ chế thử phản ứng khi tiêm kháng sinh

Dị ứng là phản ứng quá mức khi cơ thể tiếp xúc với kháng nguyên nhất định (được gọi là dị nguyên). 

3. Vai trò của vaccine và tiêm phòng bệnh, dịch.

Vaccine là chế phẩm sinh học có chứa chất kháng nguyên (như gene hoặc RNA mã hóa protein của vi khuẩn, virus) hoặc  kháng nguyên không còn khả năng gây bệnh được dùng để tạo miễn dịch chủ động khi tiêm vào cơ thể, giúp cơ thể tăng sức đề kháng chống lại các tác nhân gây bệnh.

Kết luận: 

- Tiêm chủng vaccine chủ động tạo ra đáp ứng miễn dịch.

- Dị ứng là phản ứng quá mức của cơ thể đối với kháng nguyên.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Tất cả những bệnh sau đều là bệnh tự miễn ngoại trừ?

A. viêm khớp

B. bệnh ban đỏ

C. bệnh đa xơ cứng

D. AIDS

Câu 2: Bệnh nào sau đây là bệnh tự miễn?

A. Ung thư biểu mô tuyến

B. Ung thư biểu mô

C. Pemphigoid bọng nước

D. Bỏng cấp độ một

Câu 3: Điều nào sau đây là đặc điểm riêng của miễn dịch thể dịch?

A. Đều là miễn dịch không đặc hiệu

B. Có sự hình thành kháng nguyên

C. Tế bào T độc tiết ra protein độc có tác dụng làm tan tế bào bị nhiễm virut

D. Có sự hình thành kháng thể

Câu 4: Tiêm chủng Vaccine chủ động tạo ra?

A. Đáp ứng miễn dịch

B. Thụ động miễn dịch

C. Phản ứng sốc phản vệ

D. Kháng nguyên cho cơ thể

Câu 5: Hoạt động nào sau đây không lây nhiễm HIV? 

A. Nói chuyện, ăn chung bát với người nhiễm HIV

B. Dung chung bơm kim tiêm với người bị nhiễm HIV

C. Quan hệ tình dục với người bị nhiễm HIV

D. Trẻ bú sữa của mẹ bị nhiễm HIV

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Tại sao việc tiêm phòng cho động vật lại quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe động vật và người?

Câu 2: Tại sao một số người có khả năng tự bảo vệ mình khỏi bệnh tật trong khi những người khác lại dễ bị lây nhiễm hơn?