Giáo án sinh học 11 chân trời sáng tạo

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành 4 nhóm dạy học theo kỹ thuật mảnh ghép:

*GĐ1: Hình thành nhóm chuyên gia

+ Nhóm 1 & 2 đọc thông sgk mục I, quan sát hình 24.1 và tìm hiểu về hình thức sinh sản sinh dưỡng.

+ Nhóm 3 & 4 đọc thông tin sgk mục I, quan sát hình 24.2 và tìm hiểu về hình thức sinh sản bằng bào tử.

*GĐ2: Hình thành nhóm mảnh ghép

- GV tiến hành ghép nhóm 1 với nhóm 3; nhóm 2 với nhóm 4 để các nhóm chia sẻ thông tin cho nhau.

- Các nhóm mảnh ghép thảo luận trả lời câu hỏi trong sgk trang 159.

Câu 1: Quan sát Hình 24.1, hãy cho biết vì sao sinh sản sinh dưỡng là hình thức sinh sản vô tính.

Câu 2: Quan sát hình 24.2, hãy mô tả quá trình sinh sản bằng bào tử ở rêu. Trong đó, xác đinh sinh sản vô tính diễn ra ở giai đoạn nào.

Câu luyện tập: Trong chu kì sinh sản của rêu, giai đoạn đơn bội hay lưỡng bội chiếm ưu thế?

- Đồng thời các nhóm mảnh ghép hoàn thành phiếu học tập sau:

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc nhóm, nghiên cứu nội dung bài học và trả lời câu hỏi, hoàn thành phiếu học tập.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc của các HS trong nhóm

- GV tổng quát lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

I. Sinh sản vô tính

1. Các hình thức sinh sản vô tính ở thực vật.

- Đáp án câu hỏi 1 sgk trang 159:

Sinh sản sinh dưỡng là hình thức sinh sản vô tính vì cây con được hình thành từ cơ quan sinh dưỡng (rễ, thân, lá) của cây mẹ.

- Đáp án câu hỏi 2 sgk trang 159:

Thể giao tử được hình thành từ bào tử đơn bội (n) và bào tử được tạo ra từ quá trình giảm phân của thể bào từ 2n. Giao tử đực và giao tử cái kết hợp với nhau trong thụ tinh tạo thành hợp tử (2n) và phát triển thành thể bào tử. Sinh sản vô tính diễn ra trong giai đoạn

- Đáp án câu luyện tập sgk trang 159:

Trong chu kì sinh sản của rêu, giai đoạn đơn bội chiếm ưu thế.

- Đáp án phiếu học tập:

⇨     Kết luận:

- Sinh sản vô tính ở thực vật là hình thức sinh sản mà cây con được tạo ra từ các bộ phận sinh dưỡng khác nhau của cây mẹ như củ, thân, rễ, lá…

- Sinh sản bằng bào tử là hình thức sinh sản mà cơ thể mới được phát triển từ bào tử (n).

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành 4 nhóm và giao nhiệm vụ tìm hiểu về khái niệm, ưu điểm, nhược điểm của các phương pháp nhân giống vô tính:

+ Nhóm 1: Phương pháp giâm cành.

+ Nhóm 2: Phương pháp chiết.

+ Nhóm 3: Phương pháp ghép.

+ Nhóm 4: Phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật.

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi trả lời câu hỏi 3 sgk trang 160 và câu luyện tập sgk trang 161.

Câu 3: Trong nông nghiệp, người ta đã áp dụng những phương pháp nào để nhân giống các cây trồng mang những đặc tính mong muốn? Cho ví dụ.

Câu luyện tập: Tại sao nuôi cấy mô tế bào thực vật có thể tạo ra số lượng cây trồng có đặc điểm giống nhau? Điều này có ý nghĩa gì đối với đời sống con người?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thảo luận nhóm tìm hiểu nội dung đã được giao và trình bày vào bảng nhóm.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc của các HS trong nhóm.

- GV tổng quát lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

2. Các phương pháp nhân giống vô tính và ứng dụng trong thực tiễn

a) Giâm cành

- Khái niệm: là hình thức tạo cây mới từ một đoạn thân hoặc cành bằng cách cắm một đầu của các đoạn thân, cành vào đất ẩm, đầu còn lại ở trên mặt đất cho đến khi đam rễ, mọc chồi.

- Ưu điểm: tạo ra số lượng lớn cây con có chất lượng đồng đều trong thời gian ngắn.

- Nhược điểm: cây giống tạo thành thường nhanh già cỗi.

b) Chiết cành

- Khái niệm: là hình thức tạo rễ trên một đoạn của cành bằng cách bọc đất mùn quang vị trí lớp vỏ, sau đó cắt rời cành đã ra rễ đem trồng.

- Ưu điểm: cho tỉ lệ sống cây con cao, cây thấp, lá gọn, sinh trưởng nhanh và khỏe nên thuận tiện cho chăm sóc.

- Nhược điểm: hệ số nhân giống không cao, tuổi thọ của giống cây thấp.

c) Ghép

- Khái niệm: là phương pháp nhân giống sử dụng một đoạn thân, cành (cành ghép) hoặc chồi (mắt ghép) của cây này ghép vào thân hay gốc ghép của một cây khác, sao cho bề mặt tiếp xúc áp thật sát vào nhau.

- Ưu điểm: cây cho năng suất cao, chất lượng tốt, hệ rễ khỏe, sức chống chịu cao với điều kiện ngoại cảnh hay sâu bệnh.

- Nhược điểm: bộ rễ cây khá nông, dễ bị đổ, có thể lây bệnh từ cây mẹ sang  cây con, cây nhanh già, chu kì khai thác ngắn.

d, Nuôi cấy mô tế bào thực vật

- Khái niệm: là kĩ thuật nuôi cấy tế bào trong môi trường in vitro có chứa các chất dinh dưỡng thích hợp để tạo thành cây con.

- Ưu điểm: hệ số nhân giống cao, ứng dụng nhiều loại cây khác nhau, tiến hành nhân giống quanh năm, giống cây sạch bệnh và có thể bảo quản trong thời gian dài, phục chế được các giống quý bị thoái hóa, đem lại hiệu quả kinh tế cao.

- Nhược điểm: Chi phí cao, đòi hỏi có kĩ thuật tay nghề.

- Đáp án câu hỏi 3 sgk trang 160:

Trong nông nghiệp, người ta đã sử dụng các phương pháp:

+ Giâm. VD: mía, khoa lang, sắn dây, dâu tằm…

+ Chiết. VD: các cây ăn quả như nhãn, bưởi…

+ Ghép. VD: các cây ăn quả như cam, bưởi,.. ; cây cảnh như hoa hồng, hoa giấy,..

+ Nuôi cấy mô tế bào thực vật. VD: các loại gỗ quý: Vù hương, sa nhân, trầm hương,..

- Đáp án câu luyện tập sgk trang 161:

Nuôi cấy mô tế bào thực vật tạo ra số lượng cây trồng có đặc điểm giống hệt nhau do các cây con được sinh ra từ các mẩu mô của cây mẹ thông qua quá trình nguyên phân.

Điều này giúp chúng ta có thể phục chế các giống quý bị thoái hóa, sản xuất được số lượng lớn cây trồng mới, sạch bệnh và đem lại hiệu quả kinh tế cao.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV yêu cầu HS đọc thông tin kết hợp quan sát hình 24.5 trong sgk và trả lời câu hỏi 4 sgk trang 161:

Quan sát hình 24.5 và dựa vào kiến thức đã học, hãy mô tả cấu tạo chung của hoa.

- Hoạt động nhóm bốn thảo luận vào đưa ra đặc điểm cấu tạo và vai trò của các bộ phận cấu tạo nên hoa bằng cách hoàn thành bảng sau:

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi sgk, chú ý lắng nghe, tiếp nhận và trả lời câu hỏi.

- HS hoạt động nhóm đôi trả lời câu hỏi mục Dừng lại và suy ngẫm.

Bước 3: Thảo luận và báo cáo

- HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Nhận xét và đánh giá

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc.

- GV tổng quát lưu ý lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

II. Sinh sản hữu tính

1. Cấu tạo chung của hoa

- Đáp án câu hỏi 4 sgk trang 161:

Hoa là chồi sinh sản, cấu tạo gồm bộ phận bất thụ (không sinh sản) và bộ phận hữu thụ (sinh sản), hoa đính vào phần thân cây qua cấu trúc đế hoa.

- Bộ phận bất thụ: lá đài và các cánh hoa.

- Bộ phân hữu thụ: nhị hoa và lá noãn (nhụy).

- Đáp án câu hỏi thảo luận

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV yêu cầu HS hoạt động nhóm đôi trả lời câu hỏi 5 sgk trang 162:

Quan sát hình 24.6, hãy mô tả quá trình hình thành hạt phấn và túi phôi. Hai quá trình này có đặc điểm gì khác nhau?

- GV yêu cầu HS quan sát video kết hợp đọc thông tin, hình ảnh trong sgk, nêu diễn biến quá trình thụ phấn và thụ tinh.

https://www.youtube.com/watch?v=KOm_JNfJ_QE

 (từ 1:10 đến 2:18)

- GV yêu cầu HS hoạt động nhóm đôi trả lời câu hỏi 6 sgk trang 163:

Tại sao quá trình thụ tinh ở thực vật có hoa gọi là thụ tinh kép.

- GV chia lớp thành 2 nhóm:

+ Nhóm 1: Tìm hiểu về quá trình hình thành hạt qua Hình 24.8 gsk và các mẫu vật thật về các loại hạt. Đồng thời trả lời  ý 1 câu 7 sgk trang 163:

Hạt được hình thành như thế nào?

Các mẫu hạt:

Hạt đậu

Hạt ngô

+ Nhóm 2: Nghiên cứu tài liệu, quan sát các loại quả thật được chuẩn bị để chỉ ra vai trò của quả cũng như cách quả hình thành. Đồng thời trả lời  ý 2 câu 7 sgk trang 163:

Quả được hình thành như thế nào? Trong quá trình chín, quả đã có những biến đổi sinh lý như thế nào?

Các mẫu quả:

Quả ổi xanh

Quả ổi chín

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi sgk, chú ý lắng nghe, tiếp nhận và trả lời câu hỏi.

- HS hoạt động nhóm hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Bước 3: Thảo luận và báo cáo

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Nhận xét và đánh giá

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc.

- GV tổng quát lưu ý lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

2. Quá trình hình thành hạt phấn và túi phôi

- Đáp án câu hỏi 5 sgk trang 162

- Hình thành hạt phấn:

Hạt phấn (thể giao tử đực) được hình thành từ các tế bào mẹ (2n) trong bao phấn. Qua giảm phân mỗi tế bào con được bao bọc bởi một thành dày chung tạo thành hạt phấn. Tế bào bé bé là tế bào sinh sản, tế bào lớn là tế bào ống phấn.

- Hình thành túi phôi:

Túi phôi (thể giao tử cái) được hình thành từ tế bào mẹ (2n) của noãn. Qua giảm phân, hình thành bốn bào tử đơn bội (n), trong đó, có một bào tử cái sống sót, ba bào tử còn lại bị tiêu biến. Bào tử cái nguyên phân liên tiếp 3 lần hình thành nên túi phôi. Trong túi phôi gồm 3 tế bào đối cực, một tế bào nhân cực chứa 2 nhân đơn bội, một tế bào trứng và 2 tế bào kèm.

⇨     Đặc điểm khác nhau: Hình thành hạt phấn : tất cả 4 bào tử đực n đều thực hiện 2 lần nguyên phân để tạo nên hạt phấn (thể giao tử đực). Còn quá hình thành túi phôi: trong 4 bào tử đơn bội (bào tử cái) thì 3 bào tử tiêu biến, chỉ có một đại bào tử xếp trên cùng sống sót và tiến hành 3 lần nguyên phân để tạo nên túi phôi (thể giao tử cái).

3. Thụ phấn và thụ tinh

- Quá trình thụ phấn:

+ Là hiện tượng hạt phấn từ nhị tiếp xúc với đầu nhụy của cùng một hóa hoặc của hoa khác.

+ Có 2 hình thức thụ phấn: tự thụ phấn và thụ phấn chéo.

- Quá trình thụ tinh:

+ Sau khi thụ phấn, hạt phấn nảy mầm, tế bào sinh sản nguyên phân tạo hai tinh tử, tế bào ống phấn dãn dài tạo thành ống phấn theo vòi nhụy vào trong bầu nhụy. Hai tinh tự di chuyển trong ống phấn và được mang đến noãn. Khi ống phấn kéo dài đến túi phôi, thông qua lỗ noãn, ống phân đi vào túi phôi và giải phóng hai tinh tử. Một tinh tử thụ tinh với trứng tạo thành hợp tử (2n), tinh tử còn lại hợp nhất với tế bào nhân cực tạo thành nhân tam bội (3n), về sau phát triển thành nội nhũ.

+ Quá trình thụ tinh chịu ảnh hưởng của các yếu tố bên trong: tương hợp di truyền, hàm lượng auxin nội sinh hay yếu tố ngoại cảnh: độ ẩm, gió, nhiệt độ.

Đáp án câu hỏi 6 sgk trang 163:

Quá trình thụ tinh ở thực vật diễn ra với sự tham gia đồng thời của 2 tinh tử (giao tử đực) nên quá trình này được gọi là thụ tinh kép.

4. Sự hình thành hạt và quả.

a) Quá trình hình thành hạt:

Đáp án  ý 1 câu hỏi 7 sgk trang 163.

+ Sau khi thụ tinh, noãn chứa hợp tử 2n và nhân tam bội 3n phát triển thành hạt. Hợp tử phân chia liên tiếp nhiều lần rồi phân hóa hình thành nên cấu trúc của phôi lá mầm, thân mầm và rễ mầm. Nhân tam bội phân chia tạo nội nhũ chứa chất dinh dưỡng.

+ Hạt chia ra làm hai loại: Hạt có nội nhũ và hạt không có nội nhũ.

b) Quá trình hình thành quả:

Đáp án  ý 2 câu hỏi 7 sgk trang 163.

+ Hạt xuất hiện làm tăng lượng hormone (auxin, cytokinin, gibberellin) khuếch tán vào bầu nhụy thúc đẩy các tế bào phân chia, tăng kích thước dẫn đến hình thành quả.

+ Quả có vai trò bảo vệ và phát tán hạt.

+ Khi quả chín thường có màu sắc bắt mắt, mềm đi và có hương vị hấp dẫn, do vật trở thành thức ăn của các loài sinh vật, nhờ đó hạt được phát tán đi xa. Một số loại quả có hình dạng đặc biệt giúp quả và hạt phát tán nhờ gió:

Quả chò

Quả bồ công anh

Số khác, quả có vỏ khô lại khi chin và tự nứt ra:

Quả đậu hà lan

Quả đậu xanh

PHIẾU BÀI TẬP

Câu 1: So sánh hình thức sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính ở thực vật.

Câu 2: Bằng kiến thức quan sát thực tế, em hãy hoàn thành bảng dưới đây và rút ra nhận xét chung về điều kiện sinh thái (môi trường) đảm bảo cho quá trình sinh sản vô tính ở thực vật diễn ra thuận lợi trong tự nhiên.

Câu 3: Vườn nhà Bác Minh có một cây bưởi cho quả rất ngon, bác muốn nhân giống thêm vài cây nữa ở góc vườn, em hãy gợi ý cho bác Minh phương pháp nhân giống phù hợp và thuyết phục bác thực hiện theo lời khuyên của em.

………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………

Đặc điểm

Sinh sản vô tính

Sinh sản hữu tính

Hình thức tạo cây con

Cây con được hình thành từ các cơ quan, bộ phận sinh dưỡng của cây mẹ (lá, thân, rễ)

Cây con được hình thành từ quá trình nảy mầm của hạt, trong đó hạt là kết quả của quá trình thụ tinh.

Cơ sở tế bào học

Nguyên phân.

Nguyên phân, giảm phân, thụ tinh.

Ưu điểm

- Không cần có quá trình thụ tinh, cây con tạo ra mang đầy đủ đặc điểm của cây mẹ, đảm bảo cho cây phát thích nghi tốt với môi trường sống ổn định.

- Là hình thức sinh sản phù hợp khi mật độ cá thể thấp

Tạo ra sự đa dạng di truyền đảm bảo cho cây con có thể sống sót trước sự thay đổi của môi trường.

Hạn chế

Cây con mang bộ gene và đặc điểm giống hệt cây mẹ, không có sự đa dạng di truyền, nên khả năng thích nghi bị hạn chế khi môi trường sống thay đổi.

Khả năng gặp gỡ của giao tử đực và cái bị hạn chế trong trường hợp mật độ cá thể thấp dẫn đến sự suy giảm số lượng cá thể.

Thực vật

Cây chuối

Cây riềng

Cỏ gấu

Sen đá

Trầu không

Cơ quan, bộ phận tạo cây con

Rễ củ

Thân rễ

Thân  rễ

Lá

Thân bò

1

2

3

4

5

6

7

S

I

N

H

D

U

O

N

G

I

N

V

I

T

R

O

N

O

I

N

H

U

H

U

U

T

I

N

H

S

U

A

B

A

O

T

U

P

H

A

T

T

A

N

H

A

T