Giáo án và PPT Sinh học 11 chân trời Bài 17: Cảm ứng ở động vật

BÀI 17. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Trong kiểm tra sức khỏe, bác sĩ có thể kích thích phản xạ giật đầu gối bằng cách dùng một cây búa gõ nhẹ vào phần gân ở khớp gối (Hình 17.1), kết quả là gây nên phản xạ giật đầu gối. Tại sao việc kích thích phản xạ giật đầu gối có thể kiểm tra được chức năng của hệ thần kinh?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu hình thức cảm ứng ở các nhóm động vật

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Cảm ứng ở động vật chưa có hệ thần kinh được thực hiện thông qua đâu? Cảm ứng ở động vật đã có hệ thần kinh được thực hiện thông qua đâu? Phản xạ là gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Cảm ứng ở động vật chưa có hệ thần kinh được thực hiện thông qua sự chuyển động của cơ thể hoặc co rút của chất nguyên sinh.

- Cảm ứng ở động vật đã có hệ thần kinh được thực hiện thông qua các phản xạ. 

- Phản xạ là các phản ứng của cơ thể đáp trả lại các kích thích từ môi trường dưới sự điều khiến của hệ thần kinh.

Hoạt động 2. Tìm hiểu về tế bào thần kinh và các dạng hệ thần kinh

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Tế bào thần kinh có cấu tạo như thế nào? Các tế bào thần kinh có vai trò gì?

• Em hãy trình bày các dạng hệ thần kinh.

Sản phẩm dự kiến:

1. Tế bào thần kinh

Tế bào thần kinh có cấu tạo gồm thân, sợi trục và các sợi nhánh. 

Các tế bào thần kinh có vai trò tiếp nhận, xử lí và truyền xung thần kinh trong hệ thần kinh.

2. Các dạng hệ thần kinh

Ở động vật, có ba dạng hệ thần kinh: dạng lưới, dạng chuỗi hạch và dạng ống.

Hoạt động 3. Tìm hiểu về truyền tin qua synapse

HS cùng thảo luận và trả lời câu hỏi: 

• Synapse là gì? Synapse có cấu tạo như thế nào?

• Em hãy trình bày cơ chế truyền tin qua synapse hóa học.

Sản phẩm dự kiến:

1. Khái niệm và cấu tạo synapse

Synapse là vị trí tiếp nối giữa tế bào thần kinh với tế bào thần kinh hoặc với tế bào khác (tế bào cơ, tế bào tuyến). 

Synapse có cấu tạo gồm phần trước synapse, khe synapse và phần sau synapse.

2. Cơ chế truyền tin qua synapse hoá học

Quá trình truyền tin qua synapse: 

+ Xung thần kinh truyền đến chùy synapse làm cho Ca²⁺ đi vào trong tế bào; 

+ Ca²⁺ làm cho các bóng synapse dụng hợp với màng trước và giải phóng chất trung gian hoá học vào khe synapse; 

+ chất trung gian hoá học gắn vào thụ thể ở màng sau synapse làm xuất hiện xung thần kinh ở màng sau và tiếp tục lan truyền đi.

….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Điều không đúng đối với sự tiến hóa của hệ thần kinh là tiến hóa theo hướng

A. từ dạng lưới → chuỗi hạch → dạng ống

B. tiết kiệm năng lượng trong phản xạ

C. phản ứng chính xác và thích ứng trước kích thích của môi trường

D. tăng lượng phản xạ nên cần nhiều thời gian để phản ứng

Câu 2: Điều không đúng với đặc điểm phản xạ có điều kiện là

A. được hình thành trong quá trình sống và không bền vững

B. không di truyền được, mang tính cá thể

C. có số lượng hạn chế

D. thường do vỏ não điều khiển

Câu 3: Nhóm thực vật nào sau đây có thể trả lời cục bộ ở vùng bị kích thích?

A. Trùng biến hình, giáp xác

B. Trùng đế giày, sứa

C. San hô, mực ống

D. Giun đất, giáp xác

Câu 4: Hệ thần kinh của côn trùng gồm hạch đầu,

A. hạch ngực, hạch lưng       

B. hạch thân, hạch lưng

C. hạch bụng, hạch lưng       

D. hạch ngực, hạch bụng

Câu 5: Động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch có thể trả lời cục bộ khi bị kích thích vì

A. số lượng tế bào thần kinh tăng lên

B. mỗi hạch là một trung tâm điều khiển một vùng xác định của cơ thể

C. các tế bào thần kinh trong hạch nằm gần nhau

D. các hạch thần kinh liên hệ với nhau

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Làm thế nào các loài cá có thể sử dụng cảm ứng điện để tìm kiếm con mồi trong môi trường nước, và tại sao cảm ứng này lại hiệu quả đến vậy?

Câu 2: Liệt kê các bộ phận cảm ứng của ong và giải thích vai trò của chúng trong hành vi của loài động vật này?