Câu hỏi tự luận lịch sử 7 cánh diều Bài 16: Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226-1400)

CHƯƠNG 5: VIỆT NAM TỪ ĐẦU THẾ KỈ X

ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XV

BÀI 16: CÔNG CUỘC XÂY DỰNG ĐẤT NƯỚC THỜI TRẦN (1226-1400)

I. NHẬN BIẾT

Câu 1: Vị vua đầu tiên của nhà Trần là ai?

Trả lời:

Tháng 1/1226, Lý chiêu Hoàng (vị vua cuối cùng của nhà Lý) buộc phải nhường ngôi cho Trần Cảnh, nhà Trần được thành lập.

Câu 2: Nhà Trần được thành lập trong hoàn cảnh nào?

Trả lời:

Nhà Trần thành lập trong bối cảnh:

+ Nhà Lý suy yếu, phải dựa vào họ Trần để đánh dẹp các thế lực chống đối.

+ Họ Trần từng bước thâu tóm quyền hành trong triều đình.

+ Dân chúng cực khổ; tình trạng lụt lội, hạn hán, mất mùa liên tiếp xảy ra.

II. THÔNG HIỂU

Câu 1: Chế độ Thái thượng hoàng dưới thời Trần được hiểu như thế nào?

Trả lời:

Chế độ Thái thượng hoàng dưới thời Trần được hiểu là: vua Trần nhường ngôi cho con, xưng là Thái thượng hoàng, cùng quản lí đất nước.

Câu 2: Tổ chức bộ máy nhà nước của nhà Lý và nhà Trần có điểm gì giống nhau?

Trả lời:

- Tổ chức bộ máy nhà nước của nhà Lý và nhà Trần đều tổ chức theo mô hình quân chủ chuyên chế:

+ Vua là người đứng đầu đất nước, nắm mọi quyền hành, quyền lực của vua là tối cao và tuyệt đối.

+ Giúp việc cho vua là một bộ máy quan lại.

Câu 3: Chế độ hôn nhân nội tộc của nhà Trần có nên áp dụng cho các dòng họ sau này không? Tại sao?

Trả lời:

- Không nên áp dụng chế độ hôn nhân nội tộc, vì:

+ Hôn nhân nội tộc là hôn nhân cận huyết, loạn luân, ảnh hưởng tiêu cực đến thế hệ sau (thực tế y học chứng minh, hôn nhân cận huyết thống tạo cho những gen lặn bệnh lý ở chồng và vợ có điều kiện kết hợp với nhau sinh ra con dị dạng hoặc mắc các bệnh di truyền).

+ Luật hôn nhân và Gia đình (năm 2014) của Việt Nam nghiêm cấm hành vi kết hôn giữa những người có họ trong phạm vi 3 đời.

Câu 4: Quân đội nhà Trần được tổ chức như thế nào?

Trả lời:

- Quân đội nhà Trần có cấm quân và quân ở các lộ. Cấm quân là đạo quân bảo vệ kinh thành triều đình và vua. Cấm quân được tuyển chọn từ những trai tráng khỏe mạnh ở quê hương của nhà Trần.

- Ở làng xã, có hương binh. Khi có chiến tranh còn có quân đội của vương hầu.

- Quân đội nhà Trần được tuyển dụng theo chính sách “ngụ binh ư nông” và theo chủ trương “quân lính cốt tinh nhuệ không cốt đông”

- Nhà Trần đã xây dựng tinh thần đoàn kết trong quân đội

- Quân đội nhà Trần được học tập binh pháp và luyện tập võ nghệ thường xuyên. Nhà Trần còn cử nhiều tướng giỏi cầm quân đóng giữ các vị trí hiểm yếu nhất là vùng biên giới phía Bắc.

Câu 5: Em có nhận xét gì về tổ chức quân đội nhà Trần?

Trả lời:

- Nhận xét:

+ Tổ chức quân đội thống nhất từ trung ương đến địa phương

+ Mối quan hệ giữa quan, quân đồng nhất.

III. VẬN DỤNG

Câu 1: Hãy trình bày những nét chính về tình hình xã hội nhà Trần? Vì sao nói nhà nước phong kiến thời Trần là nhà nước quân chủ quý tộc?

Trả lời:

- Những nét chính:

+ Vương hầu, quý tộc ngày càng có nhiều ruộng đất là tầng lớp có đặc quyền đặc lợi

+ Tầng lớp địa chủ có nhiều ruộng đất cho nông dân cày cấy để thu tô

+ Nông dân cày cấy ruộng công làng xã là tầng lớp đông đảo nhất, nông dân lính canh đông hơn trước

+ Tầng lớp thợ thủ công thương nhân ngày một đông

+ Nông nô, nô tì là tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội, họ bị lệ thuộc quý tộc

- Tại vì:

+ Xã hội thời Trần ngày càng phân hóa mạnh mẽ, sự phân biệt đẳng cấp ngày càng sâu sắc

+ Tầng lớp quý tộc, vương hầu nhà Trần có nhiều đặc quyền, quyền lợi

+ Nông nô, nô tì đông đảo, là tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội họ bị lệ thuộc vào tầng lớp quý tộc.

Câu 2: Tình hình nông nghiệp dưới thời Trần như thế nào?

Trả lời:

- Tình hình nông nghiệp:

+ Nhà nước và nhân dân thời Trần ra sức phục hồi sản xuất nông nghiệp, mở rộng diện tích trồng trọt, xây dựng lại xóm làng, tiếp tục khai hoang

+ Chăm lo đến công tác thủy lợi như: đắp đê phòng lụt xây dựng các công trình thủy lợi

+ Thực hiện việc miễn giảm thuế cho nông dân nhằm khuyến khích nông dân tăng gia sản xuất

+ Các quý tộc địa chủ vương hầu chiêu tập dân nghèo khai hoang mở rộng ruộng đất tư hữu thành lập thêm nhiều điền trang.

Câu 3: Tác dụng của chính sách nông nghiệp thời Trần và điểm nổi bật về vấn đề ruộng đất thời Trần?

Trả lời:

- Tác dụng:

+ Làm cho kinh tế nhanh chóng được phục hồi và phát triển tạo điều kiện để củng cố quốc phòng cho toàn dân

+ Nông dân tin tưởng vào nhà nước thời Trần

- Điểm nổi bật:

+ Ruộng đất công làng xã chiếm phần lớn diện tích ruộng đất trong cả nước

+ Quý tộc vương hầu có điền trang và thái ấp

+ Ruộng đất tư hữu của địa chủ ngày càng nhiều.

IV. VẬN DỤNG CAO

Câu 1: Tóm tắt tình hình văn hóa thời Trần?

Trả lời:

* Tín ngưỡng cổ truyền phổ biến trong nhân dân và phát triển hơn trước: thờ tổ tiên, thờ anh hùng dân tộc, người có công. 

* Tôn giáo: 

- Nho giáo ngày càng được nâng cao vị thế. Nhiều nhà Nho được cử giữ các chức vụ quan trọng trong triều như Chu Văn An, Trương Hán Siêu, Phạm Sư Mạnh,... 

- Phật giáo được cả vua, quý tộc và nhân dân tôn sùng. Đặc biệt, thời kì này, 

- Thiền phái trúc lâm Yên Tử ra đời do Trần Nhân Tông sáng lập. 

* Giáo dục: 

- Quốc Tử Giám được mở rộng, là nơi dạy học cho các hoàng tử và con em quý tộc, quan lại cấp cao. 

- Các trường học xuất hiện ở nhiều địa phương. 

- Các khoa thi Nho học thời Trần được tổ chức thường xuyên và quy củ hơn. 

* Khoa học – kĩ thuật: 

- Về sử học, Lê Văn Hưu biên soạn bộ Đại Việt sử kí – bộ sử kí đầu tiên. Việt sử lược (khuyết danh), Việt sử cương mục và Việt Nam thế chí của Hồ Tông Thốc. Về quân sự, có tác phẩm Binh thư yếu lược và Vạn Kiếp tông bí truyền thư của Trần Quốc Tuấn. 

- Trong y học, Tuệ Tĩnh là thầy thuốc nổi tiếng, nghiên cứu và viết sách về cây thuốc nam. 

* Văn học, nghệ thuật:

- Văn học chữ Hán và chữ Nôm rất phát triển, chứa đựng sâu sắc lòng yêu nước, tự hào dân tộc. 

- Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc thể hiện rõ nét trong các công trình xây dựng như kinh đô Thăng Long (Hà Nội), thành Tây Đô (Thanh Hóa), các lăng mộ vua Trần ở Đông Triều (Quảng Ninh), tháp Phổ Minh (Nam Định),... 

- Nghệ thuật diễn xướng phát triển nhiều loại hình như; chèo, tuồng, hát xẩm, múa rối,..

 Câu 2: Vì sao có sự phân hóa xã hội thời Trần?

Trả lời:

- Thời Trần, xã hội ngày càng phân hóa mạnh mẽ, sự phân biệt đẳng cấp ngày càng sâu sắc, nhất là tầng lớp quý tộc, vương hầu nhà Trần có nhiều đặc quyền, đặc lợi, trong khi đó tầng lớp nông dân, nỗ tì đông đảo nhưng đây là tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội, họ bị lệ thuộc vào tầng lớp quý tộc. 

- Đặc điểm nhà nước thời Trần là nhà nước quân chủ quý tộc.

• Thời Trần có sự phân hóa xã hội