Đáp án ngữ văn 9 chân trời Bài 1: Bếp lửa

BÀI 1. THƯƠNG NHỚ QUÊ HƯƠNG

BẾP LỬA

CHUẨN BỊ ĐỌC

Câu hỏi: Nhớ lại một kỉ niệm tuổi thơ với người thân của em

Hướng dẫn chi tiết:

Em ra đồng bắt cá cùng ba rồi về nướng than củi.

TRẢI NGHIỆM CÙNG VĂN BẢN

Câu 1: Lời dặn cháu thể hiện điều gì về bà?

Hướng dẫn chi tiết:

Bà là người yêu nước,bền bỉ,dẻo dai, sẵn sàng hi sinh vì tiền tuyến cho cuộc chiến tranh cứu nước.

Câu 2: Hình ảnh bếp lửa trong khổ thơ này có khác gì so với các khổ thơ trên?

Hướng dẫn chi tiết:

Bếp lửa trong các khổ thơ trên là hình ảnh bếp lửa của thực tại, bếp lửa có thật. Hình ảnh bếp lửa ở khổ thơ này là bếp lửa của quá khứ, là bếp lửa của tình yêu và sự hồi tưởng. Người cháu khi này đã lớn, và cũng chính từ hình ảnh bếp lửa, bà đã gợi dậy cả những kí ức tuổi thơ trong lòng của người cháu để cháu luôn nhớ về nó và đó cũng chính là luôn khắc ghi nhớ tới cội nguồn quê hương, đất nước của dân tộc mình.

SUY NGẪM VÀ PHẢN HỒI

Câu 1: Phân tích mối quan hệ giữa hình ảnh bếp lửa và hình ảnh bà trong bài thơ. Hình ảnh bếp lửa có sự thay đổi như thế nào qua các khổ thơ?

Hướng dẫn chi tiết:

- Hình ảnh bếp lửa xuyên suốt bài thơ. Bếp lửa được nhắc tới 10 lần trong bài cùng với sự thay đổi qua các khổ thơ:

+ Hình ảnh bếp lửa “chập chờn” , “ấp iu” xuất hiện đầu bài gợi lên nỗi nhớ của cháu về bà

+ Hình ảnh bếp lửa có những biến thể: khói, lửa

+ Bếp lửa gắn với kỉ niệm tuổi thơ:cùng bà nhóm lửa, tiếng tu hú kêu

- Bà không chỉ là người nhóm lên ngọn lửa thực tế, mà đó là ngọn lửa của tình yêu thương, hi vọng, tác giả dựa vào đó để gửi gắm tình cảm, cảm xúc của mình

=> Hình ảnh bếp lửa gắn liền với hình ảnh người bà tảo tần, giàu yêu thương

Câu 2:  Nêu một số biện pháp tu từ được sử dụng trong bài thơ và làm rõ hiệu quả của chúng.

Hướng dẫn chi tiết:

- Điệp ngữ “Một bếp lửa” trở thành điệp khúc mở đầu bài thơ với giọng điệu sâu lắng, khẳng định “bếp lửa” như một dấu ấn không bao giờ phai mờ trong tâm tưởng của nhà thơ.

- Thành ngữ "đói mòn đói mỏi” càng gợi cho ta nhận thấy cái đói kéo dài, khiến con người ta mệt mỏi -> càng tạo ra được sự ám ảnh, một quá khứ tang thương.

- Điệp từ: bà - cháu tạo nên hình ảnh quấn quýt, gần gũi và đầy yêu thương của bà cháu.

- Điệp từ "tu hú" thể hiện những cung bậc cảm xúc khác nhau của âm thanh, vừa có sự gần gũi nhưng vẫn thể hiện khoảng không mênh mông. Gợi nhớ về kỉ niệm gắn với tiếng chim tu hú trên đồng quê mỗi độ hè về. Tiếng chim như giục giã, như khắc khoải một điều gì da diết khiến lòng trỗi dậy những hoài niệm nhớ mong.

- Điệp ngữ "một ngọn lửa" với kết cấu song hành đã làm giọng thơ ngân vang lên mạnh mẽ, đầy xúc động, tự hào.

- …

Câu 3. Sự kết hợp giữa yếu tố biểu cảm với miêu tả, tự sự trong văn bản có tác dụng gì?

Hướng dẫn chi tiết:

Bài thơ đan xen giữa kể là những đoạn tả sinh động, tả cảnh bếp lửa chờn vờn trong sương sớm, tả cảnh đói mòn đói mỏi, cảnh làng cháy, đặc biệt là hình ảnh cặm cụi, tần tảo sớm hôm của bà… cùng với những lần thể hiện cảm xúc dạt dào: ôi,...

=> Lời kể và tả chứa chan tình yêu thương, lòng yêu ơn của người cháu nơi xa đối với bà. cũng như với quê hương, đất nước.

Câu 4: Xác định mạch cảm xúc và cảm hứng chủ đạo của văn bản.

Hướng dẫn chi tiết:

- Mạch cảm xúc: Bài thơ được mở ra với hình ảnh bếp lửa, từ đó gợi về những kỷ niệm tuổi thơ sống bên bà tám năm ròng, làm hiện lên hình ảnh bà với sự chăm sóc, lo toan, vất vả và tình yêu thương trìu mến dành cho đứa cháu. Từ những kỷ niệm, đứa cháu nay đã trưởng thành suy ngẫm và thấu hiểu về cuộc đời bà, về lẽ sống giản dị mà cao quý của bà. Cuối cùng, người cháu muốn gửi niềm mong nhớ về với bà. Mạch cảm xúc bài thơ đi từ hồi tưởng đến hiện tại, từ kỷ niệm đến suy ngẫm.

- Cảm hứng chủ đạo: Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là tình cảm bà cháu, là nỗi nhớ, lòng kính yêu và biết ơn vô hạn của người cháu với bà mình cũng là với gia đình và quê hương đất nước

Câu 5: Hãy chỉ ra một vài nét đặc sắc về kết cấu của bài thơ

Hướng dẫn chi tiết:

- Kết cấu bài thơ bếp lửa chia từ quá khứ - thực tại. Cụ thể:

+ Phần 1 (khổ thơ đầu): Hình ảnh bếp lửa gợi nỗi nhớ về bà của người cháu.

+ Phần 2 (bốn khổ thơ tiếp): Những kí ức tuổi thơ khi còn sống cùng bà, gắn liền với bếp lửa.

+ Phần 3 (khổ thơ thứ 6): Suy ngẫm của người cháu về cuộc đời bà.

+ Phần 4 (khổ cuối): Tình cảm của cháu dành cho bà, dù đã khôn lớn.

- Mặc dù không cân xứng về hình thức nhưng nội dung vẫn đảm bảo tính chặt chẽ và logic của tác phẩm.

Câu 6. Theo em, tác giả muốn gửi đến người đọc thông điệp gì qua văn bản này?

Hướng dẫn chi tiết:

Bếp lửa của Bằng Việt vẫn tồn tại nguyên vẹn, đẹp đẽ, đã chạm đến tiếng lòng của mỗi người bởi tình yêu, sự biết ơn và gắn kết với gia đình, quê hương và đất nước. Tác giả gửi thông điệp yêu thương, trân trọng và khuyến khích mỗi người luôn gắn bó với quê hương và gia đình, bất kể ở đâu.

Câu 7. Bài thơ thể hiện tư tưởng gì? Các động từ “nhóm”, “nhen” và hình ảnh “bếp lửa” đã góp phần như thế nào vào việc thể hiện tư tưởng đó?

Hướng dẫn chi tiết:

Bài thơ thể hiện lòng kính yêu trân trọng của người cháu đối với bà cũng là đối với gia đình, quê hương, đất nước.

- Từ “nhóm” là động từ được lặp lại bốn lần trong khổ thơ thứ sáu và mang nhiều ý nghĩa khác nhau. Từ “nhóm” trong “nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm” được sử dụng với nghĩa gốc thể hiện hành động làm cho lửa bén tạo ra nhiệt, để đun nấu, đây là bếp lửa thực tế, có thể cảm nhận bằng thị giác, xúc giác. Ba từ “nhóm” còn lại mang ý nghĩa ẩn dụ cùng với hình ảnh bếp lửa:

+ Người bà khơi dậy trong lòng đứa cháu những yêu thương, kí ức đẹp có giá trị trong lòng bà đã nhóm lên, đã khơi dậy niềm yêu thương, những kí ức đẹp, có giá trị trong cuộc đời mỗi người.

+ Bà là người truyền hơi ấm, tình yêu thương, khơi dậy trong lòng đứa cháu những điều tốt đẹp về tình cảm gia đình, niềm lạc quan với cuộc sống.

+ Hình ảnh bếp lửa cũng từ đó in đậm, làm sống dậy những kỉ niệm tuổi thơ trong lòng đứa cháu, nhắc nhở đứa cháu nhớ về nguồn cội, về quê hương.

- Trong bài thơ, động từ " nhen" có ý nghĩa như đã khẳng định những phẩm chất cao quý của người bà tần tảo sớm hôm. Trong kí ức của người cháu luôn có hình ảnh người bà và hình ảnh bếp lửa. Từ lòng biết ơn bà vô hạn, người cháu suy ngẫm về cuộc đời của người bà. Cuộc đời lận đận ấy vẫn theo bà đến tận bây giờ, bà vẫn giữ thói quen dậy sớm để nhóm lên bếp lửa " ấp iu nồng đượm". Đó là ngọn lửa của tấm lòng ấm áp tình yêu thương con cháu, ngọn lửa của niềm tin dai dẳng và bền chặt về tương lai cuộc kháng chiến, của sức sống thầm lặng mà mãnh liệt. Bếp lửa ấy gắn với gian khó, vất vả của cuộc đời bà .

Câu 8. Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) thể hiện tình cảm với người có ảnh hưởng lớn đến em.

Hướng dẫn chi tiết:

Học sinh viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) thể hiện tình cảm với người có ảnh hưởng lớn đến em.

Gợi ý:

- Đó là ai?

- Người đó có quan hệ gì với em

- Người đó ảnh hưởng đến em như thế nào

- Em đã thay đổi như thế nào khi bị ảnh hưởng

- Cảm ơn/ Xin lỗi người đó

- …