Giáo án dạy thêm văn 8 cánh diều bài: Thực hành tiếng Việt – Thành phần biệt lập trong câu

Vũ Thị Thiết, người con gái Nam Xương, tính tình đã thùy mị, nết na, lại thêm tư dung tốt đẹp. Trong làng có chàng Trương Sinh, mến vì dung hạnh, xin mẹ đem trăm lạng vàng cưới về. Song Trương Sinh có tính đa nghi, đối với vợ phòng ngừa quá sức. Nàng cũng giữ gìn khuôn phép, không từng để lúc nào vợ chồng phải bất hòa. Cuộc sum vầy chưa được bao lâu thì xảy ra việc triều đình bắt lính đi đánh giặc Chiêm. Trương tuy con hào phú nhưng không có học, nên phải ghi trong sổ lính vào loại đầu.

(Chuyện người con gái Nam Xương, Nguyễn Dữ)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

SẢN PHẨM CẦN ĐẠT

Nhiệm vụ 1: Hiểu biết chung về thành phần biệt lập

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia lớp thành 4-5 nhóm yêu cầu HS thực hiện các yêu cầu dưới đây

·        Hệ thống kiến thức về thành phần biệt lập trong câu (có thể dùng bảng hoặc sơ đồ)?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và vẽ sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết)

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện các  nhóm trình bày sản phẩm của nhóm.

- GV yêu cầu HS lắng nghe, nhận xét đồng đẳng, bổ sung (nếu có)

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV dẫn dắt chuyển sang nổi dung mới.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu học sinh làm việc cá nhân: Em hãy nêu những ví dụ phân tích và làm rõ dấu hiệu nhận biết của các thành phần biệt đã nêu trên?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết)

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện các  nhóm trình bày sản phẩm của nhóm.

- GV yêu cầu HS lắng nghe, nhận xét đồng đẳng, bổ sung (nếu có)

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV dẫn dắt chuyển sang nổi dung mới.

1. Hiểu biết chung về thành phần biệt lập

Các chức năng cụ thể của thành phần biệt lập

a) Thành phần gọi – đáp

- Được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp.

- Thành phần này được biểu hiện bởi các từ như: này, ơi, dạ, vâng, ừ, anh ơi, thưa ông,…

Ví dụ: “Này, thầy nó ạ” (Kim Lân)

“Vâng, tôi xin đi” (Nguyễn Công Hoan)

b) Thành phần cảm thán

- Được đùng để bộc lộ cảm xúc (vui, buồn, tức giận, ngạc nhiên,…) của người nói.

- Thành phần này thường được biểu hiện bởi các từ, tổ hợp từ có ý nghĩa cảm thán: a, ô, ồ, ô hay, ôi chao, ơ, ơ kìa, chao ôi, trời ơi,…

Ví dụ: “Ôi chao, sớm với muộn thì có ăn thua gì” (Thạch Lam)

c) Thành phần tình thái

- Được dùng để biểu thị cách nhìn nhận, đánh giá của người nói (người viết) đối với sự việc được nói đến trong câu

- Thành phần tình thái thường được thể hiện bằng các từ: chắc, có lẽ, dường như, lẽ ra, quả là, không lẽ, chả nhẽ, chừng như, hình như, may sao, may ra, nhất định, thật ra,…

Ví dụ: “Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại…” (Ngô Tất Tố)

d) Thành phần chuyển tiếp

- Được dùng để nêu lên một ý chuyển tiếp giữa câu chứa nó với một câu, một đoạn đứng trước hoặc sau đó.

- Thành phần này thường được biểu hiện bởi các từ ngữ như: tóm lại, ấy thế mà, hơn nữa, ngoài ra, nhân đây, như đã nói trên, như vật, nói cách khác, nói chung, trái lại, thì ra, trước hết, thứ đến, tiếp theo,…

Ví dụ: “Như đã giải thích bên trên, mưa sao băng là do những ngôi sao chổi gây ra” (theo Hồng Nhung)

e) Thành phần phụ chú

- Được dùng để giải thích hoặc nêu ý kiến bình luận đối với sự vật, sự việc được nói đến trong câu.

- Khi nói thành phần này thường được tách biệt về ngữ đueyeh; khi viết, được đánh dấu bằng dấu phẩy hoặc dấu gạch ngang, dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm.

Ví dụ: “Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp” (Thanh Tịnh)

2. Nhắc lại kiến thức

Ví dụ về thành phần biệt lập trong câu

a) Sương chùng chình qua ngõ

Hình như thu đã về

- Thành phần biệt lập tình thái

b) Tác giả đã thay mặt cho đồng bào miền Nam – những người con ở xa – bày tỏ niềm tiếc thương.

- Thành phần biệt lập phụ chú

c) Ôi kì lạ và thiêng liêng – Bếp lửa

- Thành phần biệt lập cảm thán

d)  Người đồng mình thương lắm con ơi

- Thành phần biệt lập gọi đáp