Giáo án dạy thêm văn 8 cánh diều bài: Văn bản 2 - Nước Đại Việt ta

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Hiểu biết chung về tác phẩm

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân dựa vào kiến thức đã học về văn bản Hịch tướng sĩ, trả lời các câu hỏi:

- Nêu một vào nét về tiểu sử của Nguyễn Trãi?

- Nêu hoàn cảnh sáng tác?

- Nêu một vào hiểu biết của em về thể cáo?

(ảnh nguồn Internet)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết)

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời một số học sinh trình bày các nội dung:

- Nêu một vào nét về tiểu sử của Nguyễn Trãi?

- Nêu hoàn cảnh sáng tác?

- Nêu một vào hiểu biết của em về thể cáo?

- GV yêu cầu HS lắng nghe, nhận xét đồng đẳng, bổ sung (nếu có)

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV dẫn dắt sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức bài học

- GV chia lớp thành ba nhóm thảo luận

+Nhóm 1: Tìm hiểu về nguyên lí nhân nghĩa

·     Nguyên lí cơ bản mà tác giả nêu lên trong phần đầu bài cáo là nguyên lí nào?

·     Cốt lõi của tư tưởng nhân nghĩa mà Nguyễn Trãi nêu lên là gì?

·     Tác giả nhắc đến “kẻ bạo ngược” ở đây là ai?

·     “Việc yên nghĩa cốt ở yên dân

Quân điếu phạt trước lo trừ bạo”

Hai câu trên có ý nghĩa là gì?

·      Tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi có chỗ nào tiếp thu Nho giáo, chỗ nào sáng tạo và phát triển?

·      Từ đó em hiểu gì về tính chất của cuộc kháng chiến chống giặc Minh?

·      Tư tưởng nhân nghĩa gắn với tư tưởng yêu nước chống xâm lược như thế nào?

+Nhóm 2: Tìm hiểu về chân lí sự tồn tại độc lập có chủ quyền của dân tộc Đại Việt

·     Tác giả quan niệm về Tổ quốc và độc lập dân tộc triều đại trước như thế nào?

·     Ở Nguyễn Trãi có gì tiến bộ hơn? Điều đó chứng tỏ điều gì?

·     Tác giả khẳng định chủ quyền độc lập dân tộc ta dựa trên những yếu tố nào?

·     Có ý kiến cho rằng : bài cáo là sự tiếp nối và phát triển ý thức dân tộc ở bài thơ sông núi nước Nam, Theo em những yếu tố nào đã được nói tới trong bài “Sông núi nước Nam”, những yếu tố nào mới được bổ sung trong “Nước Đại Việt ta”?

·     Tác giả đã thể hiện ý thức dân tộc như thế nào trong bài cáo?

·     Cách so sánh ấy có dụng ý gì?

·     Tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì?

·     Tác giả đã dẫn ra những sự kiện lịch sử nhằm mục đích gì?

·     Nhận xét về giọng điệu lời cáo, cách trình bày các câu văn?

+Nhóm 3: Tìm hiểu về những đặc sắc nghệ thuật

·     Tác giả đã sử dụng các biện pháp nghệ thuật nào để tạo nên sức thuyết phục của bài cáo?

·     Để làm sáng tỏ sức mạnh của nguyên lí nhân nghĩa và sức mạnh của chân lí dân tộc tác giả đã chứng minh bằng thực tiễn như thế nào?

·     Qua bài cáo hình tượng người anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi hiện lên như thế nào?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học thực hiện nhiệm vụ.

- Gv quan sát, nêu một vài gợi ý:

Chú ý quan sát các chi tiết trong sgk, đồng thời liên hệ lịch sử, kết hợp kiến thức về lịch sử và văn học để đánh giá khách quan về tác phẩm.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận.

- Gv mời đại diện 4 nhóm trình bày về kết quả thảo luận của mình

- Gv yêu cầu HS lắng nghe và nhận xét đồng đẳng hoặc bổ sung (nếu có)

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức

- GV dẫn dắt sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 3: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn học sinh làm việc cá nhân vẽ sơ đồ tư duy rút ra đặc trưng của văn bản nghị luận

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân vẽ được sơ đồ tổng kết về văn bản nghị luận theo Phụ lục 1

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết)

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- Giáo viên mời đại diện 1 – 2 cặp đôi trình bày về kết quả làm làm việc.

- GV yêu cầu học sinh khác lắng nghe, nhận xét đồng đẳng và bổ sung ý kiến (nếu có)

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét và chốt kiến thức.

1. Hiểu biết chung về tác phẩm

a. Tác giả

- Nguyễn Trãi (chữ Hán: 阮廌, 1380 – 19 tháng 9 năm 1442), hiệu là Ức Trai (抑齋), là một nhà chính trị, nhà văn, người đã tham gia tích cực Khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo chống lại sự xâm lược của nhà Minh (Trung Quốc) với Đại Việt. Khi cuộc khởi nghĩa thành công vào năm 1428, Nguyễn Trãi trở thành một trong những khai quốc công thần của triều đại quân chủ nhà Hậu Lê trong Lịch sử Việt Nam. Ông được UNESCO vinh danh là "Danh nhân văn hóa thế giới" và là 1 trong 14 anh hùng tiêu biểu của dân tộc Việt Nam.

- Xuất hiện ở nửa đầu thế kỉ XV, thiên tài văn học Nguyễn Trãi trở thành một hiện tượng văn học kết tinh truyền thống văn học Lí – Trần, đồng thời mở đường cho cả một giai đoạn phát triển mới.

- Về nội dung, văn chương Nguyễn Trãi hội tụ hai nguồn cảm hứng lớn của văn học dân tộc là yêu nước và nhân đạo.

- Về hình thức nghệ thuật, văn chương Nguyễn Trãi có đóng góp lớn ở cả hai bình diện cơ bản nhất là thể loại và ngôn ngữ. Nguyễn Trãi là nhà văn chính luận kiệt xuất, nhà thơ khai sáng văn học tiếng Việt. Ông đem đến cho nền văn học dân tộc thơ Đường luật viết bằng chữ Nôm, góp phần làm cho tiếng Việt trở thành ngôn ngữ văn học giàu và đẹp.

- Tác phẩm nổi bật: Bình Ngô đại cáo, Quốc âm thi tập, Quân trung từ mệnh tập, Dư địa chí, Ức Trai thi tập

b. Hoàn cảnh sáng tác

- Bình ngô đại cáo do Nguyễn Trãi thừa lệnh Vua Lê Lợi soạn thảo, đc công bố ngày 17 tháng chạp năm Đinh Mùi (1428) sau khi quân ta đại thắng, diệt và làm tan dã 15 vạn viện binh của giặc Minh, buộc Vương Thông phải giảng hoà, chấp nhận rút quân về nước.Bài cáo có ý nghĩa trọng đại của một bản tuyên ngôn độc lập.

- Đoạn trích “ Nước Đại Việt ta” nằm ở phần đầu của bài cáo.

c. Thể cáo

Cáo là thể văn nghị luận cổ, thường được vua chúa hoặc thủ lĩnh dùng để trình bày một chủ trương hay công bố một kết quả của sự nghiệp để mọi người cùng biết . Phần nhiều được viết bằng thể văn biền ngẫu, có tính chất hùng biện, lời lẽ đanh thép, lí luận sắc bén , kết cấu chặt chẽ mạch lạc.

2. Nhắc lại kiến thức

a. Nguyên lí nhân nghĩa

“ Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân

Quân điếu phạt trước lo trừ bạo”

- Nguyên lí "nhân nghĩa" là nguyên lí cơ bản làm nền tảng để triển khai toàn bộ nội dung bài cáo.Hướng đến những người cùng khổ, đông đảo nhất trong xã hội để cho họ được yên ổn lầm ăn, sinh sống.

- Muốn yên dân phải diệt giặc ác,đem lại độc lập cho đất nước, thái bình cho dân.

- Cốt lõi tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi là “yên dân”; “trừ bạo”.

( Dân → dân nước Đại việt đang bị xâm lược.

- Yên dân: làm cho dân được hưởng thái bình hạnh phúc. Bạo: quân xâm lược nhà Minh.)

- Việc chiến đấu chống lại quân xâm lược là việc làm nhân nghĩa để yên dân. Muốn dân được sống bình yên, no ấm thì phải trừ diệt mọi thế lực tàn bạo.

- Nguyễn Trãi đem đến nội dung mới, lấy ra từ thực tiễn dân tộc để đưa vào tư tưởng nhân nghĩa. Tư tưởng nhân nghĩa trở thành sợi chỉ đỏ xuyên suốt lịch sử Việt Nam, đòi nào cũng có anh hùng hào kiệt.

⇒ Kháng chiến chống quân Minh là việc làm chính nghĩa hợp với lòng dân → Thân dân, tiến bộ.

- Ta chống xâm lược là thực hành nhân nghĩa, chính nghĩa, giặc xâm lược cướp nước là bạo ngược phi nghĩa.

- Tóm lại:

Nhân nghĩa - yên dân - trừ bạo - chống ngoại xâm - boả vệ đất nước và nhân dân là nguyên lí gốc, là tiền đề, là cơ sở lí luận, nguyên nhân thắng lợi của nghĩa quân Lam Sơn trong kháng chiến chống quân Minh, là điểm tựa linh hồn bài Bình Ngô đại cáo.

b. Chân lí về sự tồn tại độc lập có chủ quyền của dân tộc Đại Việt:

- Bốn thế kỉ trước " Nam ... hà " được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc Đại Việt có lãnh thổ riêng, hoàng đế riêng theo sách trời.

-Nguyễn Trãi dựa vào văn hiến, phong tục, tập quán, truyền thống lịch sử (so sánh từng triều đại đối lập) có hoàng đế riêng, không còn dựa vào thần linh mà dựa vào lịch sử.

- Nền văn hiến lâu đời

- Núi sông bờ cõi đã chia

- Phong tục B-N khác

- Lịch sử riêng, triều đại riêng (Triệu, Đinh, Lí, Trần - độc lập cùng Hán, Đường, Tống, Nguyên…)

- Bài “ Sông núi nước Nam” → K/ đ 2 yếu tố lãnh thổ và chủ quyền “Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư”

- Bài “Nước Đại Việt ta” → ba yếu tố nữa được bổ sung: Nền văn hiến, phong tục tập quán và lịch sử.

- Tư tưởng tự hào dân tộc: Đất nước có truyền thống văn hiến lâu đời, có chủ quyền dân tộc, ngang hàng với phong kiến phương Bắc.

- Ta ngang hàng với TQ về trình độ chính trị, tổ chức, quản lí quốc gia.

- Nghệ thuật: dùng hình ảnh đối lập.

- Để chứng minh cho tính chất hiển nhiên, tác giả dựa vào sự thật lịch sử để chứng minh:

Lưu Cung tham công nên thất bại

Triệu Tiết thích lớn phải tiêu vong

Cửa Hàm Tử ...

Sông Bạch Đằng ...

→ Dẫn chứng cụ thể sinh động, giọng châm biếm,khinh bỉ khảng định sự thất bại của phong kiến TQ khi chúng tham lam, bành trướng, bá quyền, đi ngược lại chân lí hiển nhiên, thì chuốc lấy bại vong.

→ Khảng định chủ quyền độc lập của nước ta.Tự hào về truyền thống đấu tranh vẻ vang của dân tộc.

⇒ Bài cáo vừa thể hiện chân lí về sự tồn tại độc lập dân tộc vừa phát huy niềm tự hào dân tộc đã trở thành truyền thống của thế hệ đi trước.

c. Những đặc sắc nghệ thuật:

- Câu văn biền ngẫu đối xứng song song; lời văn đanh thép.

- Tác giả sử dụng từ ngữ có tính chất hiển nhiên, vốn có, lâu đời của nước Đại Việt độc lập: “ từ trước”; “ vốn xưng” ; “ đã lâu”; “ đã chia”; “ cũng khác”. phép so sánh ngang bằng ta với TQ về chính trị,tổ chức chế độ, quản lí quốc gia

- Phép liệt kê:Hán -Đường- Tống -Nguyên ; Triệu- Đinh – Lý – Trần...

- Từ đối lập: Mạnh – yếu từng lúc khác nhau... Nổi bật chiến công của ta và thất bại của địch.

- Nêu chân lí khách quan,sức mạnh của chính nghĩa: Lưu Cung thất bại; TriệuTiết tiêu vong; Toa Đô, Mã Ô kẻ bị bắt , người bị giết “ chứng cớ còn ghi” → chứng minh cho sức mạnh của chính nghĩa.Lí lẽ và dẫn chứng đó đã tạo nên sức thuyết phục của bài cáo.

→ Người anh hùng mang tư tưởng nhân nghĩa ,tiến bộ. Giàu tình cảm và ý thức dân tộc.Giàu lòng tự hào dân tộc ,yêu nước thương dân.

3. Tổng kết:

Rút ra một số yếu tố đặc trưng của văn bản nghị luận

+Luận đề

+Ý kiến

+Lí lẽ

+ Bằng chứng

+ Các dạng nghị luận xã hội