Giáo án và PPT Ngữ văn 10 chân trời Bài 7: Bình Ngô đại cáo (Nguyễn Trãi)

VĂN BẢN 1: BÌNH NGÔ ĐẠI CÁO

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em đã được học lịch sử và tìm hiểu về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn hãy cho cả lớp lắng nghe những hiểu biết của mình về cuộc khởi nghĩa.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

Nhiệm vụ 1: Khái niệm và đặc điểm của thể loại Cáo

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:

+ Hãy trình bày khái niệm về thể loại Cáo

+ Cáo có đặc điểm gì?

+ Ý nghĩa nhan đề của tác phẩm?

Sản phẩm dự kiến:

1. Cáo

a. Khái niệm

Cáo là một thể văn chính luận cổ vừa có chức năng thông báo vừa có chức năng nghị luận về một vấn đề trọng đại liên quan đến đất nước, dân tộc. Cáo thường được viết theo thể văn biền ngẫu, tức là văn xuôi có đối, đọc lên nghe nhịp nhàng, hài hòa, tạo mĩ cảm cao.

b. Đặc điểm

+ Cáo thường được viết bằng thể loại văn xuôi, nhưng thường được viết bằng biền văn, thường có câu dài ngắn không bò gó. Mỗi cặp có hai vế  đối nhau.

+ Cáo là thể loại văn có tính hùng biện, do đó lời lẽ rất đanh thép, lí luận sắc bén kết cấu chặt chẽ và mạch lạc.

c. Ý nghĩa nhan đề

· Đại cáo: Tên thể loại – bài cáo lớn

· Bình: dẹp yên, bình định, ổn định

· Ngô: chỉ giặc Minh -> Sự khinh bỉ và lòng căm thù đối với giặc

=> Tuyên bố về sự nghiệp dẹp yên giặc Ngô bình định bờ cõi cho thiên hạ biết 

Nhiệm vụ 2: Đọc văn bản

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

+ Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm?

+ Bố cục bài cáo gồm mấy phần? nêu nội dung từng phần?

Sản phẩm dự kiến:

- Năm 1427 cuộc kháng chiến chống giặc Minh giành thắng lợi, Nguyễn Trãi thừa lệnh Lê Lợi viết Bình ngô đại cáo. Tác phẩm được ban bố vào tháng Chạp năm Đinh Mùi  đầu năm 1428.

- Bố cục gồm 4 phần:

+ Phần 1: Từ đầu đến chứng cớ còn ghi: Nêu luận đề chính nghĩa

+ Phần 2: Tiếp đến ai bảo thần dân chịu được: Tố cáo, lên án tội ác của giặc Minh

+ Phần 3: Tiếp đến Cũng là chưa thấy xưa nay: Diễn biến của cuộc chiến kể từ luc mở đầu đến thắng lợi hoàn toàn. Nêu cao sức mạnh của tư tưởng nhân nghĩa và sức mạnh của yêu nước tinh thần sức mạnh của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

+ Phần 4: Còn lại: Tuyên bố chiến thắng, khẳng định sự nghiệp chính nghĩa. 

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

Nhiệm vụ 1: Luận điểm chính nghĩa của Nguyễn Trãi

+ Luận điểm chính nghĩa của Nguyễn Trãi được thể hiện thế nào trong tác phẩm?

+ Cách thể hiện luận điểm đó có gì đặc biệt?

Sản phẩm dự kiến:

a. Tư tưởng nhân nghĩa

- Tư tưởng nhân nghĩa thể hiện qua việc:

+ Yên dân: Lo cho dân cuộc sống ấm no hạnh phúc

+ Trừ bạo: tiêu diệt kẻ bạo tàn

ð Lập luận vô cùng chặt chẽ và thuyết phục. Khẳng định lập trường chính nghĩa của cuộc kháng chiến chống quân Minh – Đây là cuộc chiến đấu vì nghĩa, vì dân. Ngay từ đầu bài cáo Nguyễn Trãi đã đề cập tới quyền sống của con người

b. Chân lý độc lập

- Có cơ sở chắc chắn từ thực tiễn của lịch sử: mang tính hiển nhiên và vốn có từ lâu đời. Thể hiện qua các từ ngữ “từ trước”, “đã lâu”, “chia”, “vốn xưng”, “cũng khá”…

 - Các yếu tố căn bản xác định độc lập chủ quyền dân tộc, cương vực lãnh thổ, phong tục văn hiến, lịch sử, truyền thống, anh hùng hào kiệt….

- Cách thể hiện luận điểm:

+ Nhấn mạnh tính hiển nhiên vốn có

+ Sử dụng các biện pháp so sánh, sóng đôi Triệu, Đinh, Lý, Trần sóng đôi với Hán, Đường, Tống, Nguyên.

+ Giọng văn đĩnh đạc, trịnh trọng

=> Tư tưởng mới mẻ, sâu sắc thể hiện lòng yêu nước và lòng tự hào dân tộc.

Nhiệm vụ 2: Tội ác tày trời của kẻ thù

GV đưa ra câu hỏi:

+ Tác giả dùng từ ngữ hình ảnh nào để vạch trần tội ác của giặc Minh?

+ Những tội ác đó được thể hiện như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

a. Nội dung tố cáo:

- Vạch trần âm mưu của giặc Minh. Chúng mượn danh nghĩa Phù Trần diệt hồ để cướp nước ta

“Nhân họ Hồ chính sự phiền hà

Để trong nước lòng dân oán hận

Quân cuồng Minh thừa cơ gây họa”

=> Chúng đã xâm phạm lập trường dân tộc của chúng ta lấy danh nghĩa giúp nước ta nhưng thực chất là cướp nước.

- Chủ trương cai trị phản nhân nghĩa của giặc Minh

+ Chúng hủy hoại cuộc sống con người bằng hành động diệt chủng tàn sát người dân vô tội “Nướng dân đen”, “vùi con đỏ”...

+ Chúng tiến hành thuế khóa bóc lột nặng nề: “Nặng thuế khóa”,...

+ Chúng vơ vét cạn kiệt tài nguyên khoáng sản của dân ta:

“ Người bị bắt ép xuống biển dòng lưng mò ngọc, ngán thay cá mập, thuồng luồng

.............

Nhiễu nhân dân, bẫy hươu đen, nơi nơi cạm đặt”.

+Phá hoại môi trường sống:

“Tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ”

+ Đày đọa, phu dịch, phá hoại nghề truyền thống

“Nay xây nhà, mai đắp đất, chân tay nào phục dịch cho vừa”

b. Nghệ thuật viết cáo:

- Dùng hình tượng để diễn tả tội ác của kẻ thù

“ Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn

Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ”

=> Tội ác man rợ kiểu trung cổ của giặc Minh

- Nghệ thuật đối lập

Tình cảnh người dân vô tội và kẻ thù ác “Thằng há miệng, đứa nhe răng máu mỡ bấy no nê chưa chán”

=> Diễn tả sự điên cuồng khát màu của giặc Minh.

- Nghệ thuật phóng đại:

+ Trúc Nam sơn không ghi hết tội, nước Đông Hải không rửa sạch mùi…Lấy cái vô hạn (trúc Nam Sơn) để nói cái vô hạn (tội ác của giặc), dùng cái vô cùng ( nước Đông Hải) để nói cái vô cùng ( sự dơ bẩn của kẻ thù)

+ Câu hỏi tu từ : Lẽ nào….? -> Noori bật tội ác dã man của giặc

+ Giọng văn: Vừa xót thương vừa căm giận

=> Lời văn trong bài cáo đanh thép, thống thiết: khi uất hận sôi trào, khi cảm thương tha thiết, lúc muốn hét thật to, lúc nghẹn ngào tấm tức.

=> Đoạn cáo đã làm sống lại một thời kỳ đau thương, đen tối của dân tộc qua đó thể hiện sự căm phẫn ngút trời và nỗi đau giằng xé của tác giả

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Hoàn cảnh ra đời của bài cáo là gì?

A. Ra đời khi giặc Minh đang nhăm nhe đe dọa nước ta.

B. Ra đời trong khi quân Lam Sơn đang đánh giặc Minh.

C. Ra đời sau khi nghĩa quân Lam Sơn đánh thắng giặc Minh.

D. Ra đời trước khi quân Lam Sơn đánh thắng giặc Minh.

Câu 2: Mục đích viết bài cáo là gì?

A. Là lời nhắc nhở đối với giặc ngoại xâm đang lăm le đe dọa.

B. Tuyên bố cho toàn thể nhân dân được biết về sự kiện trọng đại của dân tộc, đất nước.

C. Khích lệ, động viên tinh thần nghĩa quân Lam Sơn.

D. Thể hiện lòng yêu nước của riêng tác giả.

Câu 3: Chiến thắng của nghĩa quân trong đoạn 3b được thể hiện như thế nào?

A. Khí thế yếu ớt.

B. Khí thế hăng hái, chưa lúc nào hạ nhiệt.

C. Khí thế run sợ.

D. Khí thế nhiệt tình.

Câu 4: Ở đoạn 2, tác giả cho thấy giặc Minh đã gây ra những tội ác gì trên đất nước ta?

A. Thừa cơ gây họa khi chính sự Đại Việt chưa yên ổn, gây nhiễu loạn.

B. Sử dụng những thủ đoạn tàn ác làm khổ nhân dân.

C. Vơ vét, bóc lột của cải của dân ta.

D. Tất cả các đáp án trên.

Câu 5: Tác giả nêu ra quan điểm nhân nghĩa ở đầu bài cáo nhằm mục đích gì?

A. Nhằm đưa ra quan điểm của cá nhân về vấn đề “nhân nghĩa” dựa trên khái niệm gốc của Nho gia.

B. Cho độc giả thấy được khởi nghĩa Lam Sơn là cuộc khởi nghĩa chính nghĩa, có mục đích rõ ràng và lấy dân làm gốc.

C. Cho thấy kiến thức uyên thâm của bản thân.

D. Cả A và B.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Theo em việc xem Bình Ngô đại cáo là một áng thiên cổ hùng văn có thích đáng không? Vì sao?

Câu 2. Viết đoạn văn ngắn khoảng 150 chữ phân tích một yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong tác phẩm Bình Ngô đại cáo.