Nội dung chính Ngữ văn 12 cánh diều Bài 3: Ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật (Tiếp theo)

BÀI 3.4. THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: NGÔN NGỮ TRANG TRỌNG VÀ NGÔN NGỮ THÂN MẬT

I. LÝ THUYẾT

1. Thế nào là ngôn ngữ trang trọng

- Khái niệm: 

+ Ngôn ngữ trang trọng thể là loại ngôn ngữ thể hiện thái độ nghiêm túc, mang tính chất lễ nghi, chủ yếu được dùng trong hoàn cảnh giao tiếp theo nghi thức.

+  Loại ngôn ngữ này xuất hiện ở cả dạng viết (bài tập, tiểu luận, giáo trình, hợp đồng, báo cáo…) và dạng nói (bài diễn thuyết, bài giảng, ý kiến trong hội thảo, lời nói với những người có tuổi tác, vị trí cao hơn…). 

- Đặc điểm: 

+ Thường sử dụng có sắc thái nghiêm trang, tôn kính, tao nhã,… không dùng tiếng lóng hay khẩu ngữ.

 + Thường sử dụng câu có cấu trúc đầy đủ, rõ ràng.

• Lưu ý:

Những tác phẩm văn học sáng tác theo phong cách cổ điển thường sử dụng ngôn ngữ trang trọng.

2. Thế nào là ngôn ngữ thân mật

- Khái niệm: Ngôn ngữ thân mật là kiểu ngôn ngữ thường được sử dụng trong giao tiếp hàng ngày như trò chuyện hoặc viết tin nhắn, viết thư cho bạn bè, người thân hoặc viết nhật kí cá nhân.

- Đặc điểm: 

+ Thường được sử dụng với những từ có sắc thái gần gũi, dân dã phù hợp với mối quan hệ giữa các đối tượng giao tiếp.

+ Kiểu câu trong ngôn ngữ thân mật cũng đa dạng, bao gồm cả câu đặc biệt và câu rút gọn.

II. HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH

Đáp án bài 1:

a) Những đặc điểm của hai kiểu ngôn ngữ

- Ngôn ngữ trang trọng thể hiện qua các từ ngữ toàn dân với nghĩa chính thống và lịch sự như : tiền tuyến, tuổi trẻ, Độc lập, Tự do, thanh niên, sáng ngời... Kết hợp với kiểu câu đảm bảo ngữ pháp, mang phong cách trang trọng : “Mình cũng như những thanh niên khác đã lên đường ra tiền tuyến, và tuổi trẻ qua đi giữa tiếng bom rơi đạn nổ.”

- Ngôn ngữ thân mật thể hiện qua cách xưng hô gần gũi của tác giả “mình”. Kết hợp với kiểu câu rút gọn “Ước mơ bây giờ là đánh thắng giặc Mỹ, là Độc lập, Tự do của đất nước” không có chủ ngữ. Ngôn ngữ thân mật thể hiện qua mục đích giao tiếp – viết nhật kí cá nhân.

b) Những đặc điểm của hai kiểu ngôn ngữ

- Ngôn ngữ trang trọng thể hiện qua một số từ ngữ mang tính chất trang trọng, toàn dân như : thấm nặng, khao khát, ao ước, gia đình, con đường bom đạn, ô tô,...Kết hợp với kiểu câu đúng ngữ pháp, mang tính lịch sự “Con vẫn hiểu điều đó từ lúc bước chân lên chiếc ô tô đưa con vào con đường bom đạn”

- Ngôn ngữ thân mật thể hiện qua cách xưng hô gần gũi mẹ - con. Kết hợp một số từ ngữ mang sắc thái biểu cảm cao như : ôi! , mẹ của con, đến mức nào, yêu thương, nhớ thương,..Kiểu câu đặc biệt, mang nhiều cảm xúc như : “Ôi! Có ai hiểu lòng con”.

Đáp án bài 2:

Những câu văn trong văn bản Khúc tráng ca nhà giàn (Xuân Ba) thể hiện thái độ và cảm xúc của tác giả giả đối với những cán bộ, chiến sĩ nhà giàn:

+ “Ngạc nhiên khi được biết, cái nhà giàn chót vùng biển đất mũi Cà Mau cũng do quân của tướng Nam đây thiết kế thi công”

+ “Không biết anh em công binh làm cách nào mà thương lượng được với Hà Bá hay vua Thủy Tề để cắm được hệ thống đài cọc vững vàng kiên cố như thế?”

+ “Có lẽ họ sẽ là ông tổ của những hậu duệ mai kia sẽ cắm hệ thống đài cọc hiện đại”

- Những câu văn trên mang màu sắc thân mật kết hợp với trang trọng. Bởi lẽ, màu sắc thân mật thể hiện ở cách xưng hô “anh em”, “quân tướng Nam đây”, cùng với các cụm từ mang nhiều giá trị biểu cảm “ngạc nhiên khi được biết”, “kiên cố như thế?”, “có lẽ”. Hầu hết các câu trên đều là câu rút gọn thành phần chủ ngữ. Màu sắc trang trọng thể hiện qua các từ ngữ phổ thông mang nghĩa đại chúng và lịch sự như: thiết kế, thi công, công binh, thương lượng, hệ thống đài cọc, vững vàng, kiên cố, hậu duệ, hiện đại.

Đáp án bài 3:

a)

Đoạn văn sử dụng ngôn ngữ trang trọng chưa phù hợp. Cụ thể ở đoạn “Viên vẫn ráng sức quần nhau”. Nguyên nhân là bởi, câu văn đang miêu tả một sự kiện hấp dẫn, kịch tính và vô cùng gay cấn. Vì vậy cần sử dụng ngôn ngữ thân mật, các từ ngữ mang sắc thái biểu cảm cao hơn như “dùng hết sức mình vật nhau” để thể hiện hợp lý mức độ gay cấn của sự việc.

b)

Đoạn văn sử dụng ngôn ngữ thân mật chưa phù hợp. Cụ thể ở đoạn “Đúng quá đi chứ! Nào”. Nguyên nhân là do nội dung giao tiếp liên quan đến giảng dạy hoặc trao đổi ý kiến trong lớp học. Vì vậy, cần thay đổi thành ngôn ngữ trang trọng như “Quả thực là một lời nhận xét chính xác. Bây giờ, các em hãy cùng cô/thầy đi phân tích...”

c)

Đoạn văn sử dụng ngôn ngữ trang trọng chưa hợp lý. Bởi vì đây là lời tâm sự giữa hai người, mục đích giao tiếp là trò chuyện với bạn bè, người thân. Vì vậy cần mang ngôn ngữ thân mật. Có thể thay “cháu chẳng còn gì duyên nợ” thành “Cháu không muốn dây dưa/ ở lại”.

Đáp án bài 4:

Gợi ý:

Kính gửi Hội đồng xét tuyển, trường...

Em tên là:...

Thông qua bức thư này, em mong muốn trình bày nguyện vọng được theo học tại trường Đại học ....

Hiện nay, em đang theo học tại trường THPT.... Thông qua tin tức tuyển sinh của trường, em rất vui khi tìm thấy cơ hội học tập tại trường Đại học.... Em tin chắc rằng những kiến thức học được tại đây sẽ tạo cho em nhiều cơ hội phát triển sự nghiệp trong tương lai.

Em chọn theo học tại trường…. vì em thực sự ấn tượng với chương trình học của trường. Tại đây, em có thể tiếp cận nhiều môn học khác nhau và tự do lập kế hoạch học tập. Trong chương trình học, có rất nhiều môn học còn mới mẻ với em vì em chưa từng được học trước đó. Đặc biệt, chương trình đào tạo môn.... của trường luôn được đánh giá cao và môi trường học tập tại đây rất thân thiện, cởi mở.

Trong quá trình học dưới mái trường THPT, em nhận thấy mình rất hứng thú với chuyên ngành…. Em tin rằng những công cụ, nguồn lực tại đại học…. sẽ hỗ trợ em tiếp tục phát triển ngành học của mình.

Vì thế, em mong muốn ứng tuyển vào chuyên ngành.... của trường, đặc biệt là tập trung vào các môn học liên quan đến…

Chân thành cảm ơn nhà trường đã xem xét thư trình bày nguyện vọng của em. Rất mong nhận được phản hồi tích cực từ phía nhà trường!

Trân trọng,

Nguyễn Văn A