Nội dung chính Ngữ văn 9 chân trời Bài 8: Nỗi nhớ thương của người chinh phụ

BÀI 8: NHỮNG CUNG BẬC TÌNH CẢM

VĂN BẢN 1: NỖI NHỚ THƯƠNG CỦA NGƯỜI CHINH PHỤ

 I. Giới thiệu bài học

- Chủ đề Những cung bậc tình cảm: sự phong phú, đa dạng của những tình cảm, cảm xúc được biểu đạt trong thơ ca.

- Tên và thể loại của các VB đọc chính và VB đọc kết nối chủ điểm, VB đọc mở rộng theo thể loại:

II. Tri thức ngữ văn

1. Khái niệm 

- Thơ song thất lục bát là thể thơ gồm cặp song thất (bảy tiếng) và cặp lục bát (sáu – tám tiếng) luân phiên kế tiếp nhau trong toàn bài.

2. Cách hiệp vần

- Tiếng cuối của dòng thất đầu tiên hiệp vần với tiếng thứ năm của dòng thất tiếp theo (vần trắc). 

- Tiếng cuối của dòng thất tiếp theo hiệp vần với tiếng cuối của dòng lục (vần bằng). 

- Tiếng cuối của dòng lục hiệp vần với tiếng thứ sáu của dòng bát (vần bằng). 

- Tiếng cuối của dòng bát hiệp vần với tiếng thứ năm của dòng thất kế đó (vần bằng) và cứ thế tiếp tục.

- Tham khảo bảng thanh điệu (phụ lục).

3. Cách ngắt nhịp

- Hai dòng thất được ngắt nhịp lẻ, thường là 3/4.

- Dòng lục và dòng bát ngắt nhịp linh hoạt hơn (dòng lục thường ngắt nhịp 2/2/2, dòng bát thường ngắt nhịp 2/2/2/2).

III. Tìm hiểu chung về văn bản

1. Đọc

- Cách đọc: Khi đọc, HS cần chú ý các tên đất, tên người mang tính chất ước lệ tượng trưng, nhấn mạnh vào các điển tích, điển cố và chú ý đến phần giải thích nghĩa các từ khó.

- Thẻ chỉ dẫn:

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

- Đặng Trần Côn sống vào khoảng đầu thế kỉ XVIII, quê ở làng Nhân Mục (còn gọi là làng Mọc), nay thuộc Hà Nội. 

- Ông đỗ Hương cống, làm quan tới chức Ngự sử đài chiếu khám. 

- Tác phẩm của ông thường chú trọng thể hiện những tình cảm riêng tư, những nỗi niềm trắc ẩn của con người. 

- Ngoài Chinh phụ ngâm khúc, một số sáng tác khác của ông hiện còn được lưu lại như Tiêu Tương bát cảnh, ba bài phú Trương Hàn tư thuần lô, Trương Lương bố ý, Khấu môn thanh,...

b. Dịch giả

- Phan Huy Ích  (1751 – 1822) là quan đại thần trải ba triều đại Lê trung hưng, Tây Sơn và Nguyễn, góp nhiều công lớn trong lĩnh vực ngoại giao, ông trở thành nhà ngoại giao tiêu biểu thời Tây Sơn.

- Sự chuyển biến về tư tưởng, bắt nhịp qua 3 triều đại để đóng góp xây dựng đất nước của Dụ Am Phan Huy Ích thể hiện sự chuyển biến trong tư tưởng của tầng lớp nho sĩ Đàng Ngoài giai đoạn cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19.

c. Tác phẩm

- Chinh phụ ngâm (Khúc ngâm của người phụ nữ có chồng ra trận) còn có nhan đề khác là Chinh phụ ngâm khúc, do Đặng Trần Côn sáng tác trong khoảng năm 1740 - 1742 bằng chữ Hán, giãi bày tâm sự của một người vợ có chồng ra trận, mong mỏi ngày chồng chiến thắng trở về, được nhà vua ban thưởng và cùng nàng sống hạnh phúc. 

- Tác phẩm được nhiều người diễn Nôm, trong đó bản Chinh phụ ngâm diễn âm tân khúc diễn Nôm bằng thể thơ song thất lục bát của Phan Huy Ích được cho là thành công hơn cả.

- VB Nỗi nhớ thương của người chinh phụ trích từ dòng 125 đến dòng 152, dịch từ bản diễn Nôm nói trên của Phan Huy Ích.

IV. Suy ngẫm và phản hồi

1. Bố cục, mạch cảm xúc, chủ đề và cảm hứng chủ đạo trong văn bản Nỗi nhớ thương của người chinh phụ

a. Bố cục và mạch cảm xúc

b. Chủ đề và cảm hứng chủ đạo

- Chủ đề: nỗi nhớ thương của người chinh phụ đối với người chồng đi chinh chiến nơi ải xa.

- Cảm hứng chủ đạo: thể hiện niềm cảm thông sâu sắc với tình cảnh vò võ, cô đơn của người chinh phụ trẻ khi chồng phải chinh chiến nơi biên ải xa, qua đó, lên tiếng phê phán chiến tranh.

2. Một số yếu tố thuộc về thi luật của thơ song thất lục bát được thể hiện trong văn bản Nỗi nhớ thương của người chinh phụ

- Sự lặp lại có tính quy luật 7-7-6-8, vần, nhịp, đối và phép điệp (điệp ngữ như: rêu xanh, bóng dương,... và điệp cấu trúc như: thuở lâm hành..., thuở đăng đổ..., hỏi ngày về..., hẹn cùng ta..., hẹn nơi nao..., xót người...,) góp phần tô đậm nỗi nhớ thương, mong ngóng chồng của người chinh phụ; nỗi thất vọng, đau đớn vì sự sai hẹn của chồng so với buổi ra đi; sự trách móc “mười hẹn chín thường đơn sai” pha lẫn xót thương cho người lần lữa ải xa, nương chốn Hoàng Hoa dặm dài.

3. Từ ngữ, hình ảnh độc đáo và phân tích tâm trạng của nhân vật trữ tình trong văn bản

a. Từ ngữ, hình ảnh độc đáo

b. Tâm trạng của nhân vật trữ tình

- Tâm trạng chủ yếu của người chinh phụ từ dòng 125 đến dòng 140 là nỗi thất vọng vì người chồng đã sai lời hẹn ước (về ngày gặp gỡ và nơi gặp gỡ), tâm trạng ngóng trông mỏi mòn, tuyệt vọng. 

- Tâm trạng chủ yếu từ dòng 141 đến dòng 152 là mong ngóng, đợi chờ xen lẫn trách hờn, xót xa cho người chinh phu chinh chiến nơi “ải xa”.

- Nét đặc sắc về nghệ thuật miêu tả tâm trạng: nghệ thuật sử dụng từ ngữ, hình ảnh mang tính ước lệ, tượng trưng để diễn tả nỗi nhớ thương, mong ngóng rồi thất vọng sâu sắc vì người chồng đi chinh chiến đã không trở về như lời hẹn ước; cách gieo vần, ngắt nhịp, nghệ thuật đối của thể thơ song thất lục bát được sử dụng nhuần nhuyễn để làm nổi bật hoàn cảnh đợi chờ trong khoảng thời gian đằng đẵng, nỗi nhớ mong triền miên, không dứt; phép điệp (điệp ngữ, điệp cấu trúc) được sử dụng để nhấn mạnh tâm trạng đau khổ, thất vọng; sự trách hòn nhẹ nhàng mà đầy chua xót của người chinh phụ.

4. Tổng kết

a. Nội dung

- Thông điệp của VB: chiến tranh luôn thù nghịch với hạnh phúc, tình yêu; hãy cảm thông với nỗi cô đơn của người chinh phụ, cảm thông với nỗi đau thương, bất hạnh của con người trong chiến tranh.

b. Nghệ thuật

- Ngôn ngữ giàu cảm xúc, được chọn lọc tinh tế.

- Hình ảnh giàu sức gợi.

- Nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật đặc sắc.