TL: VĂN BẢN BÀI HỌC ĐƯỜNG ĐỜI ĐẦU TIÊN

NHẬN BIẾT

Câu 1: Nêu ra những hiểu biết của em về tác giả Tô Hoài?

Trả lời:

- Tác giả Tô Hoài (1920 - 2014) tên khai sinh là Nguyễn Sen, quê ở Hà Nội  và sinh ra  trong một gia đình thợ thủ công.

- Bút danh Tô Hoài gắn với hai địa danh: sông Tô Lịch và phủ Hoài Đức.

- Với phong cách viết văn của Tô Hoài hấp dẫn người đọc bởi lối trần thuật hóm hỉnh, sinh động của người từng trải, vốn từ vựng giàu có, nhiều khi rất bình dân và thông tục, nhưng nhờ cách sử dụng đắc địa và tài ba nên có sức lôi cuốn,.. Các phẩm tiêu biểu Dê và Lợn, Võ sĩ bọ ngựa, Dế Mèn phiêu lưu ký (Truyền đồng thoại nôỉ tiếng nhất của Tô Hoài)

Câu 2: Tác phẩm thuộc thể loại văn học nào? Nêu ra đặc điểm của thể loại đó?

Trả lời:

Văn bản Bài học đầu tiên là một đoạn trích của Dế Mèn phiêu lưu ý. Truyện thuộc thể loại văn học tự sự - truyện đồng thoại và có những đặc điểm sau:

+ Truyện viết dành cho trẻ em, có nhân vật thường là loài vật hoặc đồ vật được nhân cách hóa và mang đặc điểm giống con người

Câu 3: Văn bản được chia thành mấy phần? Nội dung của từng phần?

Trả lời:

Phần 1. Từ đầu đến “cũng không thể làm lại được”:  Dế Mèn giới thiệu về bản thân

Phần 2. Tiếp theo đến “Tôi về, không chút bận tâm”:  Câu chuyện về người bạn hàng xóm là Dế Choắt.

 Phần 3. Tiếp theo đến “cảnh đau khổ vừa gây ra”: Dế Mèn trêu chị Cốc khiến Dế Choắt phải chịu oan.

Phần 4. Còn lại: Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.

Câu 4: Truyện được kể theo ngôi thứ mấy?

Trả lời:

Truyện được kể theo ngôi thứ nhất vì người kể chuyện (Dế Mèn ) xưng “tôi)

Câu 5: Tóm tắt toàn bộ văn bản Bài học đường đời đầu tiên ?

Trả lời:

Dế Mèn là một chú dế cường tráng bởi biết ăn uống điều độ. Tuy nhiên, cậu chàng lại có tính kiêu căng, luôn nghĩ mình “có thể sắp đứng đầu thiên hạ”. Dế Mèn luôn coi thường những người xung quanh, đặc biệt là Dế Choắt - người bạn hàng xóm gầy gò và yếu ớt. Một lần, Dế Mèn bày trò trêu chị Cốc khiến cho Dế Choắt phải chịu oan. Choắt bị chị Cốc mổ đến kiệt sức. Trước khi chết, Choắt khuyên Dế Mèn bỏ thói kiêu căng của mình. Dế Mèn vô cùng ân hận và nhận ra bài học đường đời đầu tiên của mình.

THÔNG HIỂU

Câu 6: Giá trị nội dung của tác phẩm?

Trả lời:

- Bức chân dung tự họa của Dế Mèn còn là biểu tượng cho tuổi trẻ, cho sự nông nổi xốc nổi của bản thân khi chưa thực sự trưởng thành.

- Bài học về sự quan tâm, giúp đỡ người xung quanh, không được có thói kiêu căng tự phụ, xốc nổi không chỉ gây ảnh hưởng đến chính mình mà còn làm hại những người khác.

Câu 7: Giá trị nghệ thuật của tác phẩm?

Trả lời:

- Sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật: so sánh, nhân hóa,…

- Miêu tả tài tình, mượn câu chuyện về loài vật để gửi gắm bài học loài người.

Câu 8: Các chi tiết miêu tả ngoại hình của Dế Mèn.

Trả lời:

+ "Đôi càng ... mẫm bóng".

+ "Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt".

+ "... cả người... rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn".

+ "Đầu ... to ra và nổi từng tảng, rất bướng".

+ "Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc".

+ "Sợi râu... dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng".

Câu 9: Các chi tiết miêu tả hành động của Dế Mèn?

Trả lời:

+ "Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên đạp phanh phách vào các ngọn cỏ".

+ "Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu".

+ "Thỉnh thoảng, tôi ngứa chân đá một cái..."

VẬN DỤNG

Câu 10: Em có nhận xét gì về trình tự và cách miêu tả của nhà văn?

Trả lời:

Nhà văn Tô Hoài vừa tả hình dáng vừa chọn lọc những chi tiết tiêu biểu của con dế; vừa miêu tả ngoại hình vừa diễn tả cử chỉ, hành động để bộc lộ vẻ đẹp sống động, cường tráng và cả tâm tính của một chú dế mới lớn, mới được bố mẹ cho phép sống tự lập: Khờ khạo, kiêu căng, điệu bộ. Là một đoạn văn miêu tả hết sức đặc sắc và độc đáo. Sử dụng hệ thống tính từ để miêu tả hình dáng và tính cách Dế Mèn góp phần quan trọng khắc họa hình ảnh của chàng Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng, đầy kiêu ngạo và tự phụ: Mẫm bóng, nhọn hoắt, hủn hoẳn, dài bóng mỡ, đen nhánh, ngoàn ngoạp...Giả sử, nếu em cố tìm một số tính từ đồng nghĩa hoặc gần nghĩa để thay thế, chắc chắn sẽ khó lột tả chính xác, sống động hình ảnh chàng Dế Mèn như nhà văn Tô Hoài đã khắc họa.

Câu 11: Thái độ cuả Dế Mèn với Dế Choắt được biểu hiện như thế nào?

Trả lời:

- Thái độ của Dế mèn đối với Dế Choắt ở đầu đoạn 2 là thái độ coi thường, trịch thượng. Điều này thể hiện qua các chi tiết sau:

+ Đặt tên cho anh bạn hàng xóm cùng tuổi nhưng yêu đuối, gầy gò là Dế Choắt một cách chế giễu và trịch thượng.

+ Cách xưng hô kể cả - gọi Dế Choắt là chú mày, giọng điệu khinh rẻ, nhạo báng: "Chú mày sinh sống quá cẩu thả, chú mày có lớn mà chẳng có khôn, chú mày hôi như cú mèo, in cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi, gương mắt ra xem tao trêu con mụ Cóc đây này...".

+ Thái độ ngông nghênh, không coi ai ra gì: Hếch răng lên, xì một hơi rõ dài (khi Dế Choắt nhờ Dế Mèn); quắc mắt, mắng Dế Choắt (khi Dế Choắt biết sợ, không dám trêu tức chị Cóc cùng Dế Mèn);...

Câu 12: Lý do tại sao Dế Mèn lại có thái độ như vậy với Dế Choắt?

Trả lời:

Sở dĩ Dế Mèn có thái độ như vậy cũng bởi vì Dế Mèn tự phụ, huênh hoang về ngoại hình và sức lực của mình. Nếu đem so sánh cách Dế Mèn nhìn ngoại hình Dế Choắt (đoạn "Cái chàng Dế Choắt... ngơ ngơ") với thái độ "tự ngắm nghía" một cách thái quá của Dế mèn (phần đầu đoạn trích) ta sẽ nhận ra hai "nhân vật" này được nhà văn miêu tả trong tương quan đối lập: Nếu Dế Choắt gầy gò, ốm yếu, nhìn cái cũng sợ thì Dế mèn hung hăng, ngỗ nghịch. Thái độ của Dế Mèn là thái độ của kẻ không coi ai ra gì.

Câu 13: Tại sao Dế Mèn lại trêu chị Cốc ?

Trả lời:

Lý do bởi vì gỗ nghịch và chứng tỏ cho Dế Choắt biết mình chẳng sợ ai. Ở sự việc này, nhà văn miêu tả tâm lí Dế Mèn rất tinh tế, sinh động, hợp lí theo các bước sau:

- Lúc đầu, Dế Mèn huênh hoang trước Dế Choắt: "Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa!".

- Run sợ khi thấy chị Cóc "trợn tròn mắt, gương cánh lên", liền "chui tọt ngay vào hang"; khiếp sợ "nằm im thin thít" khi nghe chị Cóc mổ Dế Choắt (do tưởng Dế Choắt trêu chọc chị ta); biết chị Cóc đi rồi mới "mon men bò lên".

- Thấy tình cảnh Dế Choắt thoi thóp thì hoảng hốt và hối hận.

Câu 14: “Bài học đường đời đầu tiên” của Dế Mèn là gì?

Trả lời:

Tuy ngỗ nghịch, hung hăng trước kẻ yếu, khiếp sợ trước kẻ mạnh nhưng Dế Mèn không phải là kẻ ác. Trêu chị Cóc là vậy nhưng Dế Mèn không ngờ hậu quả lại dẫn đến cái chết thảm thương của Dế Choắt. Dế Mèn rất hối hận về hành động xốc nổi của mình, "đứng lặng giờ lâu" trước mộ Dế Choắt, nghĩ về "bài học đường đời đầu tiên": Không được cậy khỏe bắt nạt yếu, hung hăng bậy bạ; trước khi làm việc gì cũng phải suy nghĩ cận thận kẻo mang vạ vào thân. Đó là điều đáng quý. Chúng ta tin rằng "bài học đường đời đầu tiên" từ lời khuyên và cái chết của Dế Choắt sẽ giúp Dế Mèn sống tốt hơn trong những chặng đời tiếp theo.

VẬN DỤNG CAO

Câu 15: Viết một bài văn cảm nhận của em về Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn cũng như của chính em?

Trả lời:

“Bài học đường đời đầu tiên” trích trong “Dế Mèn phiêu lưu kí” của nhà văn Tô Hoài. Đây là một đoạn trích hấp dẫn, đem đến cho người đọc nhiều cảm nhận sâu sắc.

Trước tiên, Tô Hoài đã giúp người đọc hình dung được vẻ đẹp của Dế Mèn - nhân vật chính trong truyện. Đó là một chàng dế với đôi càng “mẫm bóng” cùng “những cái móng vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt”. Cả người của chú “rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn”. Không chỉ vậy, nó còn có một cái đầu “to ra và nổi từng tảng, rất bướng”,... Hình ảnh một chàng trai trẻ đầy sức sống, vừa tự tin vừa tự hào về bản thân mình hiện lên thật chân thực, tinh tế dưới ngòi bút của Tô Hoài.

Nhưng đằng sau cái dáng vẻ ưa nhìn, khỏe khoắn còn là cái vẻ kiêu căng, tự phụ đến mức Dế Mèn đã nghĩ mình “có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi”. Dế ta thường hay cà khịa với tất cả bà con trong xóm: “quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ, khiến các chị phải núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ”, “ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên”. Và chính tính cách kiêu căng đã khiến Dế Mèn phải trả giá. Trước hết, câu chuyện bắt đầu từ thái độ coi thường của Dế Mèn đối với Dế Choắt. Thấy người bạn hàng xóm của mình trông gầy gò và ốm yếu. Khi nghe Dế Choắt nhờ vả mình, cậu ta “hếch răng lên, xì hơi một cái rõ dài đầy ngông nghênh và không coi ai ra gì”. Rồi tự phụ trêu đùa khi làm chị Cốc nổi giận, Dế Mèn lại chỉ biết trốn tránh trách nhiệm. Rồi chị Cốc đã vô tình nhìn thấy Choắt đang loay hoay ở cửa hang liền tiến đến hỏi tội nó. Choắt bị oan, không dám cãi, chỉ van xin rồi trốn vào hang. Những cái mỏ của chị Cốc cứ thế giáng xuống thân hình gầy gò của Dế Choắt, còn Dế Mèn thì vẫn cứ nằm im thin thít. Bao nhiêu sự kiêu căng, ngạo mạn lúc đầu đã thay bằng sự hèn nhát, sợ sệt.

Cuối cùng, Dế Choắt là người phải chịu tội thay Dế Mèn. Choắt bị chị Cốc mổ cho đến chết. Nếu trước đó, Dế Mèn kiêu căng bao nhiêu, thì bây giờ lại trở nên hèn nhát bấy nhiêu. Chỉ khi chị Cốc bay đi, Dế Mèn mới dám chui ra khỏi hang. Chôn cất Dế Choắt xong, cảm giác của nó thật hụt hẫng và bất lực bởi Dế Choắt đã chết rồi, đâu thể cứu vãn được nữa. Dế Mèn đứng lặng bởi nó muốn suy nghĩ một cách nghiêm túc về cách sống của mình trong suốt thời gian qua. Nhận ra bài học đó, nó tự hứa từ nay sẽ sống chan hòa với mọi người.