Giáo án Lịch sử 10 chân trời Bài 13: Văn minh Chăm-pa

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chiếu video về Thánh địa Mĩ Sơn:

https://www.youtube.com/watch?v=Znghyrdu9Y0

(0:43 – 1:39)

- GV dẫn dắt: Thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam) là trung tâm tôn giáo quan trọng và phát triển rực rỡ nhất của văn minh Chăm-pa trong mười thế kỉ đầu Công nguyên, được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá thế giới (1999). Văn minh Chăm-pa phản ánh đời sống vật chất, tinh thần phong phú, hình thành từ văn hoá Sa Huỳnh và chịu ảnh hưởng văn hoá Ấn Độ. 

- GV hướng dẫn HS thảo luận nhóm đôi, tìm hiểu thông tin trong SGK tr71, tìm kiếm tài liệu để hoàn thành Phiếu học tập số 1:

+ Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm-pa?

+  Điều kiện dân cư và xã hội có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm-pa?

+ Nêu ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đến văn minh Chăm-pa.

- GV yêu cầu HS khai thác thông tin phần Em có biết? SGK tr.71 để hiểu được vai trò quan trọng của trầm hương trong đời sống kinh tế, văn hoá và tín ngưỡng của cư dân Chăm Pa. 

- GV chiếu video về trầm hương:

https://www.youtube.com/watch?v=TUjZT4C5oVo

(0:17 – 1:17)

- GV gợi mở: Truyền thuyết về nữ thần Pô Inư Na-ga thể hiện tín ngưỡng đặc sắc gắn với thiên nhiên. Trầm hương không chỉ được xem là tặng vật thiêng liêng mà còn có giá trị cao hơn vàng, được dùng trong nghi lễ tôn giáo và làm cống phẩm trong quan hệ ngoại giao. Điều này phản ánh trình độ thủ công, sự phát triển kinh tế và giao lưu rộng rãi của văn minh Chăm Pa.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc nhóm để thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả.

- GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Cơ sở hình thành

- Phiếu học tập. 

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

GỢI Ý

Một số hình ảnh về trầm hương và tục thờ “Bà mẹ sứ sở” Pô I-nư Na-ga

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS thành 4 nhóm chuyên gia, sử dụng kĩ thuật mảnh ghép, tổ chức cho HS tìm hiểu thông tin trong SGK về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa, qua đó, GV giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hoá Chăm-pa cho HS.

Vòng 1: Nhóm chuyên gia

Nhóm 1: Trình bày sự ra đời của Nhà nước Chăm-pa cổ đại.

Nhóm 2: Nêu các hoạt động kinh tế chính của cư dân Chăm-pa.

Nhóm 3: Nêu những nét chính về đời sống vật chất của cư dân Chăm-pa.

Nhóm 4: Nêu một số thành tựu tiêu biểu về đời sống tinh thần của văn minh Chăm-pa. Dựa vào kiến thức trong bài và Hình 13.5, em hãy cho biết nét độc đáo của kiến trúc, điêu khắc Chăm-pa.

- HS thực hiện nhiệm vụ học tập của nhóm “chuyên gia” theo kĩ thuật khăn phủ bàn. Sau 5 – 7 phút, các thành viên ghi ý kiến cá nhân vào ô quy định trong bảng nhóm. Khi kết thúc việc đưa ra ý kiến cá nhân, cả nhóm thảo luận thống nhất đáp án chung, viết vào ô trung tâm bảng nhóm. Từng thành viên trong nhóm phải nắm vững nội dung đáp án của nhóm như một “chuyên gia” để có thể trình bày câu trả lời ở vòng mảnh ghép.

Vòng 2: Nhóm mảnh ghép

- GV tổ chức cho HS tách nhóm chuyên gia, tham gia vào nhóm mảnh ghép theo số bốc thăm hoặc màu sắc sao cho 4 nhóm mảnh ghép phải có đủ thành viên từ 4 nhóm chuyên gia.

- Các chuyên gia lần lượt nêu vấn đề và trình bày kết quả hoạt động, các thành viên khác góp ý, bổ sung. Thành viên nhóm mảnh ghép tổng hợp kết quả Vòng 1 và tìm câu trả lời cho nhiệm vụ Vòng 2. Nhóm nào tổng hợp kết quả nhanh nhất sẽ xung phong trình bày.

- GV hướng dẫn HS khai thác phần thông tin mục Em có biết? SGK tr.72 và hình 13.2 để hiểu hơn về đời sống vật chất của người Chăm. 

- GV gợi mở: Đời sống vật chất của người Chăm xưa rất phát triển và giàu sang. Từ trang phục, trang sức bằng vàng, ngọc trai, trân châu cho đến quy mô lực lượng thị vệ và nghi lễ cung đình đều thể hiện sự thịnh vượng và trình độ tổ chức cao trong xã hội Chăm-pa. Điều đó phản ánh một nền văn minh phát triển rực rỡ cả về kinh tế, thủ công và xã hội.

- GV hướng dẫn HS khai thác phần thông tin mục Em có biết? SGK tr.73 và hình 13.4 để thấy được người Chăm cổ có trình độ văn hóa cao với hệ thống chữ viết riêng. Gần 200 bia kí khắc chữ Chăm cung cấp nhiều tư liệu quý về lịch sử, chính trị, tôn giáo, văn học,… của vương quốc Chăm-pa, phản ánh một nền văn minh phát triển rực rỡ và có tổ chức.

- GV gợi mở thêm về nét độc đáo trong kiến trúc, điêu khắc Chăm-pa: Kiến trúc, điêu khắc Chăm-pa mang nét độc đáo nhờ sự sáng tạo trong thiết kế không gian, cấu kiện và tạo hình. Tháp Chăm được xây bằng gạch vững chắc, nhiều tầng xếp nếp, thu nhỏ dần thành đỉnh nhọn. Kiến trúc Chăm nổi bật với kỹ thuật gắn kết gạch, chạm khắc đá tinh xảo, phù điêu tập trung vào từng hình tượng và thiên về tượng tròn, tạo nên vẻ đẹp ấn tượng, đặc trưng cho nghệ thuật Chăm-pa.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc nhóm để thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả.

- GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.

- GV kết luận: Từ các tư liệu và hiện vật khảo cổ, có thể kết luận rằng nền văn minh Chăm-pa là một nền văn minh rực rỡ, giàu bản sắc, phát triển toàn diện cả về vật chất lẫn tinh thần. Người Chăm đã xây dựng được một quốc gia có tổ chức, có chữ viết riêng, đời sống kinh tế phong phú (nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương mại biển), đời sống văn hóa – tín ngưỡng đa dạng, chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Ấn Độ nhưng vẫn mang đậm bản sắc riêng. Các công trình kiến trúc, điêu khắc, văn bia, sản vật như trầm hương,… là minh chứng rõ nét cho trình độ phát triển cao của nền văn minh này.

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Thành tựu văn minh tiêu biểu

a. Sự ra đời của nhà nước

- Thời gian: năm 192, khu Liên lãnh đạo nhân dân Chăm-pa giành được độc lập từ tay nhà Hán, thành lập Nhà nước Lâm Ấp, sau đổi là Chăm-pa.

- Bộ máy nhà nước: mô hình nhà nước chuyên chế cổ đại phương Đông (sơ đồ dưới phần phụ lục).

b. Hoạt động kinh tế

- Nông nghiệp: 

+ Cư dân Chăm-pa trồng lúa, các loại cây hoa màu và bông vải. 

+ Ở những thế kỉ đầu Công nguyên, người Chăm đã trồng được các loại lúa ngắn ngày, có khả năng chịu khô hạn.

- Thủ công nghiệp: phát triển đa dạng với các nghề gạch, gốm, luyện kim, làm đồ thuỷ tinh, đóng thuyền,...

- Thương nghiệp: rất giỏi nghề buôn bán bằng đường biển. Thương cảng Đại Chăm, Thị Nại đóng vai trò quan trọng trên con đường mậu dịch biển quốc tế.

c. Đời sống vật chất

- Bảng dưới phần phụ lục.

d. Đời sống tinh thần

- Bảng dưới phần phụ lục.