Đáp án Ngữ văn 12 chân trời sáng tạo Bài 8: Nguyên tiêu

BÀI 8. HAI TAY XÂY DỰNG MỘT SƠN HÀ

VĂN BẢN. NGUYÊN TIÊU

I. TRƯỚC KHI ĐỌC  

Câu 1: Chia sẻ với các bạn trong lớp cảm nhận của bạn về một bài thơ/câu thơ hay của tác giả Hồ Chí Minh, trong đó có hình ảnh vầng trăng hoặc hình ảnh mùa xuân.

Hướng dẫn chi tiết:

Trong tù không rượu cũng không hoa

Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ

Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ

Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ

(Ngắm trăng - Hồ Chí Minh)

Bài thơ “Ngắm trăng” đã thể tình yêu thiên nhiên đến say mê và khát vọng tự do mãnh liệt của nhân vật trữ tình. Tác phẩm được sáng tác trong hoàn cảnh Bác bị bắt giam ở nhà tù Tưởng Giới Thạch đã thể hiện được tình yêu thiên nhiên cùng phong thái ung dung, tinh thần thép của người tù cách mạng vĩ đại Hồ Chí Minh.

Mở đầu bài thơ là hoàn cảnh sống của Bác:

Trong tù không rượu cũng không hoa

Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ

Hai câu thơ đầu ẩn chứa một nụ cười thoáng hiện. Trăng, hoa, rượu là ba thú vui tao nhã của khách tài tử văn chương. Đêm nay trong tù, Bác thiếu hẳn rượu và hoa, nhưng tâm hồn Bác vẫn dạt dào trước vẻ đẹp hữu tình của thiên nhiên. Chỉ có người có tâm hồn lạc quan, mơ mộng với lối suy nghĩ tích cực mới có thể nhìn thấy vẻ đẹp của cuộc sống, của thiên nhiên sau song sắt. Tâm hồn người thi sĩ như được tưới mát bởi cảnh đẹp đêm khuya. Dù lòng còn nhiều bộn bề nhưng không thể hững hờ trước cảnh đẹp ngay trước mắt mình.

Trong khung cảnh đó, người thi sĩ như thả hồn mơ mộng, hòa hợp theo cảnh đẹp trước mắt:

Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ

Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ

Từ bóng tối của phòng giam, Bác Hồ nhìn về vầng trăng, tìm kiếm ánh sáng để an ủi tâm hồn. Trong đêm tối, trăng trở thành một người bạn đồng hành, đến từ xa xôi để đưa tia hy vọng vào cuộc sống giam giữ. Mối quan hệ thân thiết giữa con người và vầng trăng là một sự tương tác hài hòa, nhưng cũng là một biểu hiện của sự thô bạo và bất lực trong cuộc sống. Người xưa thường nhìn trăng và cảm thấy đẹp, nhưng cũng làm cho cuộc sống trở nên buồn bã và phiền muộn. Đối với Hồ Chí Minh, việc ngắm trăng không chỉ là sự đẹp đẽ của thơ mà còn là biểu hiện của tư duy về cuộc sống. Hai câu thơ đối chiếu tạo nên sự cân bằng hoàn hảo giữa con người và trăng, giữa ngôn từ và hình ảnh thơ mộng. Bài thơ "Ngắm trăng" thể hiện tình cảm sâu sắc và chân thành giữa con người và vầng trăng, cả hai đều hướng tới sự giao hòa. Nó cũng thể hiện sự yêu mến mãnh liệt đối với thiên nhiên và thái độ bình thản của Bác Hồ ngay cả trong bóng tối của tù đày. Mặc dù đã trôi qua nhiều năm tháng, nhưng câu chuyện vẫn giữ được giá trị của nó và góp phần quan trọng vào sự phong phú của văn học Việt Nam.

II. ĐỌC VĂN BẢN

Câu hỏi: Hãy hình dung không gian đêm rằm tháng Giêng.

Hướng dẫn chi tiết:

Không gian trong đêm rằm tháng Giêng trở nên đầy ấn tượng, mang đậm vẻ đẹp thơ mộng và mê hoặc. Trăng đêm nay tỏa sáng một cách tròn trịa, phản chiếu lên mặt nước sông, những đám mây trôi, và sóng nước, tạo nên một bức tranh tuyệt vời, phong phú và lôi cuốn. Sự kết hợp giữa ánh trăng rực rỡ và không khí của mùa xuân, với sự hiện diện của "xuân giang, xuân thủy, tiếp xuân thiên," tạo ra một không gian sống động, đầy sức sống. Các từ "xuân" liên tiếp nhau như một lời nhắc nhở về sự sống động, sự trẻ trung và sự tươi mới của mùa xuân, làm tăng thêm sự hứng khởi và hân hoan trong không gian đêm rằm.

=> Hai câu thơ đầu đã khắc họa lên bức tranh thiên nhiên đêm rằm tháng Giêng với một khung cảnh thật bình yên, thơ mộng, đẹp đẽ, bao la rộng lớn và tràn đầy sức sống.

Câu hỏi: Chú ý hình ảnh con thuyền chở trăng trong hai dòng thơ cuối

Hướng dẫn chi tiết:

Hình ảnh con thuyền chở trăng ở hai dòng thơ cuối đã thể hiện được sức lan tỏa của ánh trăng trong đêm rằm, đồng thời còn nói lên được ý nguyện, niềm mong ước vươn tới những thắng lợi, thành công trong sự nghiệp cách mạng của tác giả.

III. SAU KHI ĐỌC

Câu 1: Xác định bố cục của bài thơ.

Hướng dẫn chi tiết:

• Bố cục bài thơ gồm 2 phần:

+ Phần 1: Hai câu thơ đầu: Cảnh thiên nhiên ở chiến khu Việt Bắc trong đêm trăng.

+ Phần 2: Hai câu thơ sau: Con người cách mạng trong đêm trăng.

Câu 2: Cho biết trong hai dòng thơ đầu:

1. Cảnh đêm nguyên tiêu được gợi tả với những nét đặc trưng nào?
2. Hình ảnh, từ ngữ, vần, nhịp trong nguyên tác có tác dụng như thế nào trong việc gợi tả những nét đặc trưng ấy?

Hướng dẫn chi tiết:

1. Cảnh đêm nguyên tiêu được gợi tả với những nét đặc trưng:

• Không gian, cảnh sắc thiên nhiên được khắc họa trong một đêm trăng, nhưng không phải là đêm trăng bình thường mà vào đêm trăng rằm tháng giêng. Trăng lúc này đang ở độ tròn trịa, đẹp nhất - “nguyệt chính viên”.
• Điệp từ “xuân” gợi hình ảnh thiên nhiên tràn đầy sức sống, sức trẻ khắp không gian bao la: Cây cối, sông nước, bầu trời, mây gió,... trong đêm rằm tháng Giêng.
• Không gian bao la vô vận được mở rộng qua ba chiều: chiều cao của ánh trăng, chiều dài rộng của sông nước tiếp giáp với bầu trời.

1. Trong nguyên tác sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, tác giả khắc hoạ hình ảnh thơ mang một màu sắc cổ điển mà bình dị, gần gũi, có kết hợp với vần, nhịp linh hoạt tạo cho câu thơ có nhạc điệu, sắc thái uyển chuyển.

Câu 3: So với hai dòng thơ đầu, bức tranh đêm nguyên tiêu ở hai dòng thơ cuối có gì khác biệt? Theo bạn, dòng thơ thứ ba Yên ba thâm xứ đàm quân sự (Giữa nơi khói sóng thăm thẳm, bàn bạc việc quân) có vai trò gì trong việc tạo ra sự khác biệt đó?

Hướng dẫn chi tiết:

• Hai dòng thơ đầu hình ảnh vầng trăng sáng nhưng trăng lúc này ở trên cao vời vợi, thuộc về thiên nhiên.
• Hai dòng thơ cuối hình ảnh ánh trăng đã soi chiếu, hòa quyện cùng với không gian bao la, trăng lúc này đã gắn liền với con người.

"Yên ba thâm xứ" đưa ta đến với một không gian mênh mông, rộng lớn, nơi khói sóng dày đặc của cuộc chiến tranh đã hoàn toàn che phủ, làm mờ đi những nỗi buồn, nỗi nhớ quê hương của những người lính xa quê. Trong thơ cổ, khi nhắc đến "khói sóng," nó thường gợi lên hình ảnh của sự xa xứ, lạc lối. Trăng lúc này, như một nhà sáng tỏ đường hướng cho thuyền quân lướt trên sông, trở thành biểu tượng của hòa bình. Ánh sáng trăng chiếu lên thuyền cũng trở thành biểu tượng cho một hi vọng, một lý tưởng, là nguồn động viên cho cuộc cách mạng, mong muốn chiến thắng, giải phóng dân tộc khỏi cảnh lầm than, đem lại hòa bình cho đất nước .

Câu 4: Bạn cảm nhận thế nào về hình ảnh con thuyền chở trăng ở dòng thơ cuối Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền (Nửa đêm trở về, thuyền chở đầy ánh trăng)?

Hướng dẫn chi tiết:

Ở dòng thơ cuối, hình ảnh “Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền” chính là sự lan tỏa một cách mạnh mẽ của ánh trăng. Trăng lúc này đã trở nên gắn bó, như có sự đồng hành cùng với người thi nhân ấy, một hình ảnh vô cùng đẹp đẽ trong cách thưởng thích vẻ đẹp ánh trăng của người nghệ sĩ. Qua đó thể hiện một tâm hồn giao cảm, giao hòa với thiên nhiên, đầy thi vị, lãng mạn của tác giả.

Câu 5: Nêu cảm nhận của bạn về tâm hồn, phong thái của nhà thơ Hồ Chí Minh qua bài thơ.

Hướng dẫn chi tiết:

Nhà thơ Hồ Chí Minh, với trái tim đắm chìm trong tình yêu thiên nhiên, luôn nhìn nhận và cảm nhận vẻ đẹp tự nhiên với sự trìu mến và sâu sắc. Ông thường khám phá, tận hưởng và thể hiện sự kích động trước vẻ đẹp của thế giới tự nhiên. Đồng thời, phong cách của ông còn phản ánh sự ung dung, tự do và lạc quan, thể hiện sự hết mình vì những lí tưởng cao cả và nghĩa vụ của một chiến sĩ cộng sản. Những phẩm chất này được thể hiện rõ qua các tác phẩm thơ của ông

Câu 6: Nhiều nhà nghiên cứu văn học cho rằng, thơ của tác giả Hồ Chí Minh thường có sự kết hợp giữa tính cổ điển và tính hiện đại. Bài thơ Nguyên tiêu có thể hiện sự kết hợp hai tính chất đó hay không? Vì sao?

Hướng dẫn chi tiết:

Với một khối lượng những sáng tác không nhỏ, thơ của tác giả Hồ Chí Minh luôn được các nhà nghiên cứu văn học đánh giá cao cả về nghệ thuật và hình thức mang đầy những nét đặc sắc riêng. Trong những nét riêng biệt tạo nên sự đặc sắc nghệ thuật ấy chính là sự kết hợp giữa tính cổ điển và tính hiện đại. Bài thơ “Nguyên tiêu” cũng đã cho thấy được sự kết hợp này.

Trong bài thơ “Nguyên tiêu”, tính cổ điển và hiện đại được thể hiện ở chỗ:

• Tính cổ điển:

+ Mang đậm tinh thần dân tộc và truyền thống yêu quê hương, yêu nước, gắn bó tha thiết của nhân dân Việt Nam

+ Sử dụng ngôn ngữ, hình ảnh truyền thống trong thơ

+ Đưa vào đó những giá trị văn hóa, tín ngưỡng truyền thống.

• Tính hiện đại:

+ Với một tinh thần cổ điển, nhưng bài thơ vẫn thể hiện được sự mới mẻ, hiện đại qua cách diễn đạt ý nghĩa sâu sắc, tinh tế và tài hoa của người nghệ sĩ.

+ Người đọc cảm nhận được sự chân thực, tường tận trong việc truyền đạt ý nghĩ, tâm trạng cùng nỗi suy tư của tác giả.

+ Sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi, có thể tiếp cận được với độc giả thời nay.

=> Chính vì vậy, bài thơ “Nguyên tiêu” của tác giả Hồ Chí Minh được coi là một minh chứng, ví dụ cụ thể cho sự kết hợp giữa tính cổ điển và hiện đại trong văn học. Qua đó còn nhận thấy được sự sáng tạo và tính đa chiều trong cách thể hiện cảm xúc, tư duy của tác giả. Đồng thời giúp người đọc thấu hiểu được cả những thông điệp, suy tư mà tác giả gửi gắm.