Giáo án Địa lí 9 Cánh diều bài 9: Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

Ngày soạn:…/…/…

Ngày dạy:…/…/…

CHƯƠNG 3: SỰ PHÂN HOÁ LÃNH THỔ

BÀI 9: VÙNG TRUNG DU VÀ MIỀN NÚI BẮC BỘ

I. MỤC TIÊU 

1. Kiến thức

Sau bài học này, HS sẽ: 

• Xác định được trên bản đồ vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của vùng. 

• Trình bày được đặc điểm phân hoá thiên nhiên giữa Đông Bắc và Tây Bắc.

• Trình bày được các thế mạnh để phát triển công nghiệp, lâm – nông – thuỷ sản, du lịch.

• Nhận xét được đặc điểm nổi bật về thành phần dân tộc, phân bố dân cư và chất lượng cuộc sống dân cư (sử dụng bản đồ và bảng số liệu).

• Trình bày được sự phát triển và phân bố một trong các ngành kinh tế của vùng (sử dụng bản đồ và bảng số liệu).

• Vẽ được sơ đồ tư duy thể hiện các thế mạnh về tự nhiên để phát triển kinh tế - xã hội của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

2. Năng lực

Năng lực chung:

• Giao tiếp và hợp tác: khả năng thực hiện nhiệm vụ một cách độc lập hay theo nhóm; Trao đổi tích cực với giáo viên và các bạn khác trong lớp.

• Tự chủ và tự học: biết lắng nghe và chia sẻ ý kiến cá nhân với bạn, nhóm và GV. Tích cực tham gia các hoạt động trong lớp.

• Giải quyết vấn đề và sáng tạo: biết phối hợp với bạn bè khi làm việc nhóm, tư duy logic, sáng tạo khi giải quyết vấn đề.

Năng lực riêng: 

• Năng lực tìm hiểu địa lí: khai thác và sử dụng Bảng 9.1, 9.2, 9.3, 9.4, ; Hình 9.1, 9.2 – SGK trang 136 - 143 để xác định vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ, đặc điểm phân hoá thiên nhiên giữa Đông Bắc và Tây Bắc và nhận xét các đặc điểm nổi bật về dân cư và kinh tế ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

• Năng lực nhận thức và tư duy địa lí: Phân tích được một trong các nhân tố chính ảnh hưởng tới sự phân bố dân cư, phát triển kinh tế; trình bày được sự phát triển và phân bố nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản.

• Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: Vận dụng kiến thức địa lí đã học để xác định và giải thích được bản đồ, bảng số liệu để xác định vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ; đặc điểm thiên nhiên, phân bố dân cư và các ngành kinh tế ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

3. Phẩm chất

• Có ý thức tìm hiểu và sẵn sàng tham gia các hoạt động học tập.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU

1. Đối với giáo viên

• SGK, SGV, SBT Lịch sử và Địa lí 9 – Cánh diều (phần Địa lí).

• Bảng số liệu, thông tin, tư liệu do GV sưu tầm về nội dung bài học Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

• Phiếu học tập.

2. Đối với học sinh

• SGK, SBT Lịch sử và Địa lí 9 – Cánh diều (phần Địa lí).

• Sưu tầm trên sách, báo, internet thông tin, tư liệu về nội dung bài học Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu:

- Cung cấp thông tin, tạo kết nối giữa kiến thức của HS với nội dung bài học.

- Tạo hứng thú, kích thích tò mò của HS.

b. Nội dung: GV tổ chức cho HS quan sát video giới thiệu về vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ. HS quan sát video và nêu cảm nhận.

c. Sản phẩm: HS nêu cảm nhận về vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ thông qua video và chuẩn kiến thức của GV. 

d. Tổ chức thực hiện: 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV trình chiếu video tư liệu về thiên nhiên và con người vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ và giới thiệu cho HS https://www.youtube.com/watch?v=ho7gvARxX7g.

- GV yêu cầu HS nêu cảm nhận của mình về thiên nhiên và con người vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS quan sát video và nêu cảm nhận của mình về thiên nhiên và con người vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

- Các HS còn lại lắng nghe và bổ sung cho bạn.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời HS xung phong nêu cảm nhận của mình về thiên nhiên và con người vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

- Nếu trả lời sai, GV tiếp tục mời HS còn lại đưa ra thêm các cảm nhận khác. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, và tuyên dương HS có chia sẻ bổ ích.

- GV dẫn dắt HS vào bài học: Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ nổi tiếng với những rừng cọ, đồi chè, những đỉnh đồi lượn sóng theo thung lũng và cánh đồng ngát xanh men theo các dòng sông đỏ nặng phù sa. Trung du và miền núi Bắc Bộ có nhiều thế mạnh để phát triển kinh tế - xã hội. Thiên nhiên có sự phân hoá giữa Đông Bắc và Tây Bắc, thành phần dân tộc đa dạng, chất lượng cuộc sống được cải thiện... Vậy những đặc điểm đó được biểu hiện như thế nào? Các ngành kinh tế phát triển và phân bố ra sao? Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu trong bài học ngày hôm nay – Bài 9: Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Vị trí địa lý và phạm vi lãnh thổ

a. Mục tiêu: Xác định được trên bản đồ vị trí địa lý và phạm vi lãnh thổ của vùng.

b. Nội dung: GV yêu cầu HS cả lớp làm việc cá nhân, khai thác Hình 9.1, mục I SGK tr.136 với kiến thức tìm hiểu của học sinh trả lời câu hỏi: Xác định trên bản đồ vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ. 

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS về vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ. 

d. Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập - GV cho HS xem video và dẫn dắt: Trung du và miền núi Bắc Bộ - được biết đến với sự hòa quyện giữa thiên nhiên hùng vĩ cùng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Những dãy núi non vươn chạm mây, những cánh rừng xanh bát ngạt và những thửa ruộng bậc thang rợp bóng mây.  https://www.youtube.com/watch?v=FaSv8kaya-o -  GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác hình 9.1 thông tin mục 1 SGK tr.136 và trả lời câu hỏi: Xác định phạm vi lãnh thổ của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.  - GV trình chiếu cho HS xem một số video liên quan đến Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ:  https://youtu.be/ho7gvARxX7g?si=5wJWeu4F3HjtTm6R https://youtu.be/3Vjp8dzCTv0?si=tpSyPNBRmfc415vG  Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập - HS thực hiện nhiệm vụ yêu cầu của GV.  - GV quan sát, hướng dẫn HS trong quá trình hoàn thành nội dung (nếu cần thiết). Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận - GV gọi ngẫu nhiên HS trả lời câu hỏi.  - GV yêu cầu HS khác nhận xét và bổ sung ý kiến (nếu có). Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập - GV nhận xét, đánh giá, kết luận về Vị trí địa lý và phạm vi lãnh thổ vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ: Trung du và miền núi Bắc Bộ có điều kiện giao lưu kinh tế - xã hội với Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ, đồng thời với các tỉnh phía Nam Trung Quốc và Thượng Lào.  - GV chuyển sang nội dung mới.

I. Vị trí địa lý và phạm vi lãnh thổ - Diện tích: 95 nghìn km2, chiếm 28,7 % diện tích cả nước (2021) - Vùng gồm 14 tỉnh: Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Bắc Giang, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Phú Thọ, Yên Bái, Hòa Bình. - Tiếp giáp với Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung; nước Trung Quốc và Lào.

Hoạt động 2: Đặc điểm điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

a. Mục tiêu: Thông qua Hoạt động, HS

- Trình bày được đặc điểm phân hóa thiên nhiên giữa Đông Bắc và Tây Bắc. 

- Trình bày được các thế mạnh để phát triển công nghiệp, lâm – nông – thủy sản, du lịch.

b. Nội dung: GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm nhỏ (3 – 6HS/nhóm) khai thác Hình 9.1, thông tin mục II SGK tr.137 – tr.138 và hoàn thành Phiếu học tập số 1 và 2. 

c. Sản phẩm: Phiếu học tập số 1 và 2 của HS về đặc điểm điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng trung du và miền núi Bắc Bộ.

d. Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS	DỰ KIẾN SẢN PHẨM
Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập - GV trình chiếu hình ảnh và dẫn dắt: Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ có thiên nhiên phân hóa đa dạng và khác biệt giữa Đông Bắc và Tây Bắc. - GV chia HS cả lớp thành các nhóm nhỏ (3 – 6 HS/ nhóm) và giao nhiệm vụ cụ thể:   + Nhóm lẻ: Khai thác Hình 9.1 thông tin mục II.1 SGK tr. 137 và hoàn thành Phiếu học tập số 1.  PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 PHÂN HOÁ THIÊN NHIÊN ĐÔNG BẮC  VÀ TÂY BẮC Nhóm:….   Đông Bắc  Tây Bắc  Địa hình     Khí hậu      Sông, hồ     Sinh vật      Khoáng sản        + Nhóm chẵn: Khai thác Hình 9.1, thông tin mục II.2 SGK tr.138 và hoàn thành Phiếu học tập số 2. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 THẾ MẠNH PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP, LÂM NGHIỆP, NÔNG NGHIỆP, THỦY SẢN VÀ DU LỊCH Nhóm:… Đặc điểm tự nhiên Thế mạnh Địa hình      Khí hậu      Nguồn nước     Khoáng sản     Sinh vật       - GV cung cấp cho HS một số tư liệu về  điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2).  - GV mở rộng kiến thức, đặt câu hỏi cho HS: Tại sao nói việc phát huy các thế mạnh của trung du và miền núi Bắc Bộ có ý nghĩa kinh tế lớn và ý nghĩa chính trị, xã hội sâu sắc.  Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập - HS khai thác thông tin trong mục kết hợp tư liệu do GV cung cấp, thảo luận và trả lời Phiếu học tập số 1 và 2.  - GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS trong quá trình thảo luận. Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận - GV mời đại diện 1 – 2 nhóm trình bày nội dung tìm hiểu trong Phiếu học tập số 1 và 2. - GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2).  - GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có). Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập - GV nhận xét, đánh giá, kết luận về Đặc điểm điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên.  - GV chuyển sang nhiệm vụ mới.	II. Đặc điểm điều kiện và tài nguyên thiên nhiên.  1. Phân hóa thiên nhiên giữa Đông Bắc và Tây Bắc Kết quả Phiếu học tập số 1 đính kèm phía dưới Hoạt động 2.  2. Thế mạnh để phát triển kinh tế Kết quả Phiếu học tập số 2 đính kèm phía dưới Hoạt động 2.
Tư liệu 1: Mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội vùng Trùng du và miền núi Bắc Bộ đến năm 2030      Vùng trung du và miền núi Bắc Bộ là vùng phát triển xanh, bền vững và toàn diện, trên cơ sở tăng cường đầu tư kết cấu hạ tầng liên kết nội vùng và với vùng Đồng bằng sông Hồng, Thủ đô Hà Nội, phát triển công nghệ chế biến, chế tạo và năng lượng; nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, hữu cơ, đặc sản, kinh tế cửa khẩu, du lịch, bảo vệ, khôi phục rừng nhất là rừng đầu nguồn, đẩy mạnh trồng rừng, phát triển lâm nghiệp bền vững; khai thác và sử dụng hiệu quả tài nguyên, khoáng sản; bảo vệ môi trường, an ninh sinh thái và an ninh nguồn nước.  (Nguồn: Nghị quyết số 11 – NQ/TW ngày 10 tháng 2 năm 2022 Bộ chính trị về phương hướng phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh Vùng trung du và miền núi Bắc Bộ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045) Tư liệu 2:
KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 VÀ 2 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 PHÂN HOÁ THIÊN NHIÊN ĐÔNG BẮC  VÀ TÂY BẮC Nhóm:….   Đông Bắc Tây Bắc Địa hình Chủ yếu là đồi núi thấp, hướng vòng cung, có các dạng đồi điển hình nhất Việt Nam, khu vực giáp đồng bằng sông Hồng có địa hình khá bằng phẳng, địa hình các - xtơ  khá phổ biến Chủ yếu là núi cao và núi trung bình, hướng tây bắc – đông nam, có dãy Hoàng Liên Sơn cao và đồ sộ nhất nước ta, có các cánh đồng thung lũng núi.   Khí hậu Nhiệt đới ẩm gió mùa, có mùa đông lạnh nhất nước ta, có mùa đông đến sớm và kết thúc muộn.  Nhiệt đới ẩm gió mùa, có mùa đông ít lạnh hơn và có sự phân hóa rõ rệt với 3 đai cao.   Sông, hồ Mạng lưới sông ngòi dày đặc, với các hệ thống sông như: sông Hồng, sông Kỳ Cung – Bằng Giang, có hồ Ba bể là hồ tự nhiên lớn nhất Việt Nam.   Là thượng nguồn của nhiều con sông với tiềm năng thủy điện lớn, trong đó sông Đà có trữ lượng thủy năng lớn.  Sinh vật  Có diện tích rừng lớn, tỉ lệ che phủ rừng cao trêm 50% (năm 2021), sinh vật mang tính nhiệt đới, cận nhiệt đới.   Nguồn sinh vật khá đa dạng, mang tính nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới núi cao.  Khoáng sản Giàu khoáng sản nổi bật là a – pa – tít, chì – kẽm, đá vôi, thiếc, tha.. Tập trung ít khoáng sản hơn, chủ yếu là: đá vôi, đất hiếm, nước khoáng, nước nóng…
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2  THẾ MẠNH PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP, LÂM NGHIỆP, NÔNG NGHIỆP, THỦY SẢN VÀ DU LỊCH Nhóm:… Đặc điểm tự nhiên Thế mạnh Địa hình  Địa hình chủ yếu là đồi núi Thuận lợi cho phát triển lâm nghiệp Địa hình cao nguyên xen các đồi núi thấp với đất feralit Thuận lợi phát triển các vùng  chuyên canh cây công nghiệp, cây ăn quả và chăn nuôi đại gia súc.  Địa hình bằng phẳng có đất phù sa và có khả năng tưới.  Thuận lợi trồng lúa.  Địa hình các - xtơ Phát triển du lịch  Khí hậu Có mùa đông lạnh, phân hóa theo độ cao - Phát triển cây công nghiệp cận nhiệt và ôn đới.  - Phát triển du lịch.  Nguồn nước Sông ngòi dày đặc trên địa hình chia cắt.  Trữ năng thủy điện lớn có thể phát triển thủy điện  Nhiều hồ tự nhiên và nhân tạo.  - Phát triển nuôi trồng, đánh bắt thủy sản.  - Phát triển du lịch.  Nước khoáng phong phú Phát triển du lịch  Khoáng sản Đa dạng, một số loại có trữ lượng đáng kể Cơ sở phát triển công nghiệp khai khoáng, chế biến khoáng sản và nhiều ngành công nghiệp khác.  Sinh vật  Tài nguyên rừng dồi dào Phát triển lâm nghiệp, công nghiệp khai thác và chế biến lâm sản.  Nhiều vườn quốc gia, khu bảo tồn  Phát triển du lịch
Trả lời câu hỏi mở rộng: Việc phát huy các thế mạnh của trung du và miền núi Bắc Bộ có ý nghĩa kinh tế lớn và ý nghĩa chính trị, xã hội sâu sắc vì:  - Về kinh tế:  + Trung du và miền núi Bắc Bộ có nhiều điện kiện thuận lợi để phát triển kinh tế nhưng chỉ khai thác được một phần.  + Phát huy thế mạnh có vùng sẽ góp phần khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên để phát triển kinh tế, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao vị thế của vùng trong nền kinh tế cả nước.  - Về chính trị:   + Là nơi cư trú của hầu hết đồng bào dân tộc ít người nền phát huy thế mạnh kinh tế sẽ góp phần cải thiện đời sống người dân, củng cố an ninh quốc phòng của vùng.

Hoạt động 3: Tìm hiểu đặc điểm dân cư và xã hội

a. Mục tiêu: Nhận xét được đặc điểm nổi bật về thành phần dân tộc, phân bố dân cư và chất lượng cuộc sống dân cư.

b. Nội dung: GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác Bảng 9.2, và thông tin mục  III SGK tr.139 – tr.140 và trả lời câu hỏi: 

+ Cho biết đặc điểm nổi bật về phân bố dân cư, thành phần dân tộc vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

+ Nhận xét chất lượng cuộc sống dân cư vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

c. Sản phẩm: Câu trả lời của HS về đặc điểm dân cư và chất lượng cuộc sống của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

-----------------------------------

------------------- Còn tiếp -------------------