Giáo án sinh học 9 cánh diều

Ngày soạn:…/…/…

Ngày dạy:…/…/…

PHẦN 4: VẬT SỐNG

CHỦ ĐỀ 11: DI TRUYỀN

BÀI 33: GENE LÀ TRUNG TÂM CỦA DI TRUYỀN HỌC

I. MỤC TIÊU

1. Kiến thức

Sau bài học này, HS sẽ:

 - Nêu được khái niệm di truyền, khái niệm biến dị.

 - Nêu được khái niệm nucleic acid. Kể tên được các loại nucleic acid: DNA (deoxyribonucleic acid) và RNA (ribonucleic acid).

 - Thông qua hình ảnh, mô tả được DNA có cấu trúc xoắn kép, gồm các đơn phân là 4 loại nucleotide, các nucleotide liên kết giữa 2 mạch theo nguyên tắc bổ sung.

 - Giải thích được vì sao chỉ từ 4 loại nucleotide nhưng tạo ra được sự đa dạng của phân tử DNA.

 - Nêu được chức năng của DNA trong việc lưu giữ, bảo quản, truyền đạt thông tin di truyền.

 - Trình bày được RNA có cấu trúc 1 mạch, chứa 4 loại ribonucleotide.

 - Phân biệt được các loại RNA dựa vào chức năng.

 - Nêu được khái niệm gene.

 - Nêu được gene quy định tính di truyền và biến dị ở sinh vật, qua đó gene được xem là trung tâm của di truyền học.

 - Nêu được sơ lược về tính đặc trưng các thể của hệ gene và một số ứng dụng của phân tích DNA trong xác định huyết thống, truy tìm tội phạm,...

2. Năng lực

Năng lực chung:

 - Năng lực tự chủ và tự học: xác định được nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được; đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập; đánh giá và lựa chọn được nguồn tài liệu phù hợp với mục đích, nhiệm vụ học tập khác nhau.

 - Năng lực giao tiếp và hợp tác: sử dụng ngôn ngữ kết hợp với các loại phương tiện phi ngôn ngữ đa dạng để trình bày thông tin, ý tưởng và để thảo luận, lập luận, đánh giá về các vấn đề liên quan đến vật chất di truyền ở sinh vật.

 - Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: thu thập và làm rõ các thông tin có liên quan đến vấn đề vật chất di truyền ở sinh vật; biết đề xuất và phân tích được một số giải pháp giải quyết vấn đề; lựa chọn được giải pháp phù hợp nhất.

Năng lực riêng:

 - Nhận thức khoa học:

o        Nêu được khái niệm di truyền, khái niệm biến dị.

o        Nêu được khái niệm nucleic acid. Kể tên được các loại nucleic acid: DNA (deoxyribonucleic acid) và RNA (ribonucleic acid).

o        Thông qua hình ảnh, mô tả được DNA có cấu trúc xoắn kép, gồm các đơn phân là 4 loại nucleotide, các nucleotide liên kết giữa 2 mạch theo nguyên tắc bổ sung.

o        Giải thích được vì sao chỉ từ 4 loại nucleotide nhưng tạo ra được sự đa dạng của phân tử DNA.

o        Nêu được chức năng của DNA trong việc lưu giữ, bảo quản, truyền đạt thông tin di truyền.

o        Trình bày được RNA có cấu trúc 1 mạch, chứa 4 loại ribonucleotide.

o        Phân biệt được các loại RNA dựa vào chức năng.

o        Nêu được khái niệm gene.

o        Nêu được gene quy định tính di truyền và biến dị ở sinh vật, qua đó gene được xem là trung tâm của di truyền học.

o        Nêu được sơ lược về tính đặc trưng các thể của hệ gene.

 - Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: Vận dụng được kiến thức, kĩ năng đã học để giải thích một số ứng dụng của phân tích DNA trong xác định huyết thống, truy tìm tội phạm,...; Thiết kế được mô hình DNA bằng các vật liệu tái chế.

3. Phẩm chất

 - Chăm chỉ: chủ động trong học tập, hứng thú tìm hiểu những nội dung liên quan đến bài học.

 - Trung thực và trách nhiệm: thực hiện đúng các nhiệm vụ được phân công trong thảo luận nhóm.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU

1. Đối với giáo viên

 - Giáo án, SGK, SGV, SBT Khoa học tự nhiên 9 - Cánh Diều.

 - Máy tính, máy chiếu (nếu có).

 - Hình ảnh 33.1 - 33.3 và các hình ảnh liên quan.

2. Đối với học sinh

 - SGK, SBT Khoa học tự nhiên 9 - Cánh Diều.

 - Vở ghi chép, bút viết, thước kẻ,...

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Thu hút, tạo hứng thú học tập cho HS, tạo tình huống và xác định vấn đề học tập.

b. Nội dung: GV đặt vấn đề, tạo hứng thú học tập cho HS; HS quan sát các hình ảnh và trả lời câu hỏi mở đầu SGK trang 159.

c. Sản phẩm học tập: Ý kiến, trao đổi của HS cho câu hỏi mở đầu SGK trang 159.

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt HS, yêu cầu HS trả lời câu hỏi  - GV dẫn dắt HS, yêu cầu HS trả lời câu hỏi Khởi động tr.159 SGK: Các đặc điểm sinh học của người như màu tóc, màu da, màu mắt do yếu tố nào quy định? Yếu tố đó có mang tính đặc thù của mỗi cá thể không?

Ví dụ:

Tóc vàng                                   Mắt nâu                                  Da đen

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-  - HS vận dụng hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).  - GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV m - GV mời HS xung phong trả lời: Các đặc điểm sinh học của người như màu tóc, màu da, màu mắt do hệ gene quy định. Mỗi cá thể có một hệ gene đặc trưng.

- GV mời HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung.  - GV mời HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV kh - GV không chốt đáp án, ghi nhận các câu trả lời của HS.

- GV dẫn dắt HS vào bài học:  - GV dẫn dắt HS vào bài học: Để tìm ra câu trả lời chính xác cho câu hỏi trên, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu - Bài 33: Gene là trung tâm của di truyền học.

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu về di truyền và biến dị

a. Mục tiêu: Nêu được khái niệm di truyền, khái niệm biến dị.

b. Nội dung: GV nêu nhiệm vụ; HS đọc hiểu mục I SGK trang 159 và thực hiện nhiệm vụ.

c. Sản phẩm học tập: Di truyền và biến dị.

d. Tổ chức hoạt động:

Hoạt động 2: Tìm hiểu về nucleic acid

a. Mục tiêu:

 - Nêu được khái niệm nucleic acid. Kể tên được các loại nucleic acid: DNA (deoxyribonucleic acid) và RNA (ribonucleic acid).

 - Thông qua hình ảnh, mô tả được DNA có cấu trúc xoắn kép, gồm các đơn phân là 4 loại nucleotide, các nucleotide liên kết giữa 2 mạch theo nguyên tắc bổ sung.

 - Giải thích được vì sao chỉ từ 4 loại nucleotide nhưng tạo ra được sự đa dạng của phân tử DNA.

 - Nêu được chức năng của DNA trong việc lưu giữ, bảo quản, truyền đạt thông tin di truyền.

 - Trình bày được RNA có cấu trúc 1 mạch, chứa 4 loại ribonucleotide.

 - Phân biệt được các loại RNA dựa vào chức năng.

b. Nội dung: GV nêu nhiệm vụ; HS đọc hiểu nội dung mục II, quan sát hình 33.1 - 33.3 SGK trang 160 – 161 và thực hiện nhiệm vụ.

c. Sản phẩm học tập: Nucleic acid.

d. Tổ chức hoạt động:

Hoạt động 3: Tìm hiểu về gene và hệ gene

a. Mục tiêu:

 - Nêu được khái niệm gene.

 - Nêu được gene quy định tính di truyền và biến dị ở sinh vật, qua đó gene được xem là trung tâm của di truyền học.

 - Nêu được sơ lược về tính đặc trưng cá thể của hệ gene và một số ứng dụng của phân tích DNA trong xác định huyết thống, truy tìm tội phạm,...

b. Nội dung: GV nêu nhiệm vụ; HS đọc hiểu nội dung mục III SGK trang 162, quan sát hình ảnh liên quan đến gene và hệ gene, thực hiện nhiệm vụ.

c. Sản phẩm học tập: Gene và hệ gene.

d. Tổ chức hoạt động:

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS củng cố kiến thức đã học.

b. Nội dung: Cá nhân HS trả lời các câu hỏi trắc nghiệm khách quan và câu hỏi Luyện tập SGK trang 159, 161 để củng cố lại kiến thức đã học.

c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời của HS cho các câu hỏi trắc nghiệm khách quan và câu hỏi Luyện tập SGK trang 159, 161.

d. Tổ chức hoạt động:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Nhiệm vụ 1. Trả lời câu hỏi trắc nghiệm khách quan

- GV nêu yêu cầu:  - GV nêu yêu cầu: Khoanh tròn vào đáp án đặt trước câu trả lời đúng

Câu 1. Nguyên tắc bổ sung được thể hiện trong cấu trúc DNA là

• A. A liên kết với U, G liên kết với C.               B. A liên kết với C, G liên kết với T.
• C. A liên kết với T, G liên kết với C.               D. A liên kết với G, C liên kết với T.

Câu 2. Bốn loại đơn phân của phân tử RNA là

• A. A, G, C và U.                                            B. A, G, T và X.
• C. G, U, C và T.                                            D. A, G, U và T.

Câu 3. rRNA có vai trò

• A. vận chuyển amino acid đến ribosome tổng hợp chuỗi polypeptide.
• B. tham gia cấu thành nên ribosome.
• C. mang thông tin quy định trình tự amino acid của chuỗi polypeptide.
• D. tham gia cấu tạo nên màng tế bào.

Câu 4. Ngành khoa học nghiên cứu tính di truyền và biến dị của sinh vật là

• A. động vật học.                                            B. sinh thái học.
• C. công nghệ sinh học.                                  D. di truyền học.

Câu 5. Theo nguyên tắc bổ sung thì có bao nhiêu trường hợp sau đây là đúng về số lượng đơn phân trong phân tử DNA?

1) A + G = T + C.

2) A = T; G = C.

3) A + T + G = A + C + T.

4) A + C + T = G + C + T.

• A. 1.                                B. 2.                                C. 3.                               D. 4.

Câu 6. Một gene có chiều dài là 5100 Å. Tổng số nucleotide của gene đó là

• A. 1000.                          B. 1500.                          C. 1800.                      D. 2000.

Câu 7. Một gene ở sinh vật nhân thực có số lượng các loại nucleotide là A = T = 1000 và G = C = 800. Tổng số nucleotide của gene này là

• A. 1800.                          B. 900.                            C. 3600.                      D. 2100.

Câu 1 (SGK tr.159): Một số ví dụ về hiện tượng di truyền:

 + Bố da đen × mẹ da đen → các con da đen.

+  + Bố bị mù màu, sinh ra con trai cũng bị mù màu.

* Một số ví dụ về biến dị:

 + Bố mẹ bình thường, con bị bạch tạng:

 + Nho không hạt:

Câu 2 (SGK tr.161): Sự khác nhau về số lượng, thành phần và trật tự sắp xếp của bốn loại nucleotide tạo nên tính đa dạng của phân tử DNA, từ đó tạo nên sự đa dạng của sinh vật.

- GV mời đại diện HS khác nhận xét, bổ sung.  - GV mời đại diện HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức. - GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức.

• D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

a. Mục tiêu: HS thực hiện làm các bài tập vận dụng để nắm vững kiến thức và biết ứng dụng kiến thức đã học vào đời sống.

b. Nội dung: GV giao nhiệm vụ; HS vận dụng kiến thức đã học và hiểu biết về thực tiễn, thực hiện nhiệm vụ.

c. Sản phẩm học tập: Sản phẩm hoàn thiện của HS.

d. Tổ chức hoạt động:

Nhiệm vụ 1. Liên hệ, vận dụng kiến thức đã học

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi trả lời câu hỏi:  - GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi trả lời câu hỏi:

1. Phân biệt DNA và RNA.

2. Lấy thêm ví dụ về ứng dụng của phân tích DNA trong các lĩnh vực.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận cặp đôi, vận dụng hiểu biết về thực tiễn kết hợp với kiến thức đã học để trả lời câu hỏi vận dụng. - HS thảo luận cặp đôi, vận dụng hiểu biết về thực tiễn kết hợp với kiến thức đã học để trả lời câu hỏi vận dụng.

- GV quan sát, hướng dẫn (nếu cần thiết). - GV quan sát, hướng dẫn (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- Đại diện nhóm HS xung phong trả lời câu hỏi:  - Đại diện nhóm HS xung phong trả lời câu hỏi:

1. Phân biệt DNA và RNA:

2. Ứng dụng của phân tích DNA:

 + Trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học: Xác định tên khoa học của các loài bằng phương pháp giải trình tự DNA.

Xác định tên khoa học của cây Ô đầu

 + Trong lĩnh vực y học: Phát hiện ung thư sớm bằng xét nghiệm gene, phân tích DNA khối u.

 + Trong lĩnh vực pháp y: Dùng phương pháp phân tích DNA để giải quyết các vụ án.

Một số vụ án được giải quyết nhờ phân tích DNA

 + Trong lĩnh vực đời sống: Xét nghiệm DNA chứng minh quan hệ huyết thống để làm giấy khai sinh, thủ tục nhận người thân, thủ pháp lý sau khi ly hôn, phân chia tài sản,...

- HS nhóm khác nhận xét, bổ sung. - HS nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét kết quả thảo luận của các nhóm, thái độ làm việc của HS trong nhóm. - GV nhận xét kết quả thảo luận của các nhóm, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn kiến thức và chuyển sang nhiệm vụ tiếp theo. - GV chuẩn kiến thức và chuyển sang nhiệm vụ tiếp theo.

Nhiệm vụ 2. Thiết kế mô hình DNA

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV  - GV chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm 6 - 8 HS.

- GV giao nhiệm vụ về nhà cho các nhóm HS:  - GV giao nhiệm vụ về nhà cho các nhóm HS: Hãy thiết kế mô hình DNA từ các vật liệu tái chế.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- - Các nhóm phân công và thực hiện nhiệm vụ ở nhà.

- GV theo dõi tiến độ thực hiện nhiệm vụ của các nhóm và hướng dẫn, gợi ý (nếu cần thiết). - GV theo dõi tiến độ thực hiện nhiệm vụ của các nhóm và hướng dẫn, gợi ý (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- - GV tổ chức triển lãm trưng bày sản phẩm của các nhóm HS.

Ví dụ: Thiết kế DNA bằng ống hút, túi nilon,...

- HS các nhóm tham quan triển lãm, nhận xét sản phẩm của nhóm bạn. - HS các nhóm tham quan triển lãm, nhận xét sản phẩm của nhóm bạn.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét - GV đánh giá, nhận xét.

- GV tổng kết, chuẩn kiến thức và kết thúc tiết học. - GV tổng kết, chuẩn kiến thức và kết thúc tiết học.

E. HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ:

 - Ôn lại kiến thức đã học.

 - Làm bài tập Bài 33 trong Sách bài tập Khoa học tự nhiên 9 - Cánh Diều.

 - Chuẩn bị Bài 34 - Từ gene đến tính trạng.