Giáo án điện tử bài 2: Các phương pháp nghiên cứu và học tập môn sinh học

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI

KHỞI ĐỘNG

• Khi muối chua, có nhiều nguyên nhân làm dưa cải bị hỏng.
• Em có biết đó là nguyên nhân nào không? Do vi khuẩn hay do một điều kiện môi trường nào khác?

Dưa cải muối bị hỏng có thể vì một số lí do như:

• Dung dịch dùng để muối chua pha không đúng tỉ lệ.
• Bản thân rau dùng để muối dưa có chất lượng không tốt.
• Do yếu tố nhiệt độ, ánh sáng,…

BÀI 2: CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ HỌC TẬP MÔN SINH HỌC

NỘI DUNG BÀI HỌC

Các phương pháp nghiên cứu và học tập môn sinh học

Tin sinh học

1. Các phương pháp nghiên cứu và học tập môn sinh học

Nhiệm vụ 1: Hoàn thành phiếu học tập

Đọc thông tin mục 1 phần I và hoàn thành phiếu học tập số 1.

• Nhóm 1: Tìm hiểu phương pháp quan sát.
• Nhóm 2: Tìm hiểu phương pháp làm việc trong phòng thí nghiệm.
• Nhóm 3: Phương pháp thực nghiệm khoa học.

1. Các phương pháp nghiên cứu và học tập môn Sinh học

Phương pháp quan sát: là phương pháp sử dụng tri giác để thu thập thông tin về đối tượng được quan sát.

• Phương pháp quan sát được thực hiện theo ba bước:

Bước 1: Xác định đối tượng quan sát và phạm vi quan sát.

Bước 2: Tuỳ theo từng đối tượng và phạm vi quan sát mà xác định công cụ quan sát cho phù hợp (kính hiển vi, kính lúp,...).

Bước 3: Thu thập, ghi chép và xử lí các dữ liệu quan sát được.

Phương pháp làm việc trong phòng thí nghiệm: là phương pháp sử dụng các dụng cụ, hoá chất, quy tắc an toàn trong phòng thí nghiệm để thực hiện các thí nghiệm khoa học.

• Phương pháp làm việc trong phòng thí nghiệm:

Bước 1: Chuẩn bị các thiết bị, dụng cụ, hoá chất và mẫu vật để làm thí nghiệm.

Bước 2: Tiến hành các thí nghiệm theo đúng quy trình và thu thập dữ liệu từ kết quả thí nghiệm. Từ việc quan sát và phân tích kết quả, người nghiên cứu giải thích và kết luận cho kết quả thí nghiệm đó.

Bước 3: Báo cáo kết quả thí nghiệm

Bước 4: Vệ sinh dụng cụ thí nghiệm

• Một số kĩ thuật phòng thí nghiệm thường dùng ở THPT: Phương pháp giải phẫu, phương pháp làm và quan sát tiêu bản.
• Phương pháp thực nghiệm khoa học: là phương pháp chủ động tác động vào đối tượng nghiên cứu và những hoạt động của đối tượng đó nhằm kiểm soát sự phát triển của chúng một cách có chủ đích.
• Phương pháp thực nghiệm khoa học:

Bước 1: Chuẩn bị các điều kiện thí nghiệm, thiết kế mô hình thực nghiệm phù hợp với mục đích thí nghiệm.

Bước 2: Tiến hành thực nghiệm và thu thập các dữ liệu. Trong bước này, người nghiên cứu có thể dùng các phương pháp khác nhau tuỳ mục đích thực nghiệm: nghiên cứu và phân loại để định danh các loài sinh vật; tách chiết các chế phẩm sinh học; nuôi cấy mô, tế bào;...

Bước 3: Xử lí các dữ liệu thu thập được và báo cáo kết quả thực nghiệm.

HOẠT ĐỘNG NHÓM

• Đọc thông tin, quan sát hình ảnh trong mục 1 phần I và hoàn thành phiếu bài tập số 2

2. Tìm hiểu vật liệu và thiết bị nghiên cứu môn sinh học

Ống nghiệm : Dùng làm thí nghiệm về các phản ứng hoá học.

Ống nhỏ giọt: Lấy và nhỏ hoá chết lên tiêu bản, mẫu vột.

Lam kính và lamen : Dùng làm tiêu bản quan sát dưới kính hiển vi quang học.

Đèn cồn: Đun sôi mẫu vật có thể tích nhỏ, tạo tiêu bản vết bôi,...

Cốc thuỷ tinh : Đựng hoá chất.

Giấy lọc : Lọc các dung dịch nghiền mẫu vột để chắt lấy dịch lọc.

Đọc thông tin, quan sát sơ đồ hình 2.3, mục 3, phần I và trả lời câu hỏi

• Có thể lưu giữ kết quả quan sát bằng những cách nào?
• Việc đặt câu hỏi nghiên cứu và xây dựng giả thuyết trong nghiên cứu khoa học có ý nghĩa như thế nào?

3. Các kĩ năng trong tiến trình nghiên cứu môn sinh học

• Quan sát trải nghiệm các sự vật, hiện tượng theo nhiều khía cạnh khác nhau để thu thập dữ liệu.
• Đặt câu hỏi nghiên cứu để định hướng vấn đề cần nghiên cứu.
• Xây dựng giả thuyết dựa trên kết quả quan sát được để đặt ra vấn đề nghiên cứu.
• Thiết kế và tiến hành thí nghiệm chứng minh cho giả thuyết về vấn đề nghiên cứu được đề ra.
• Điều tra, khảo sát thực địa hay các thí nghiệm để thu thập thêm các thông tin, số liệu từ nhiều người về vấn đề cần nghiên cứu.
• Làm báo cáo kết quả nghiên cứu để công bố kết quả nghiên cứu.
• Thiết kế và tiến hành thí nghiệm chứng minh cho giả thuyết về vấn đề nghiên cứu được đề ra.
• Điều tra, khảo sát thực địa hay các thí nghiệm để thu thập thêm các thông tin, số liệu từ nhiều người về vấn đề cần nghiên cứu.
• Làm báo cáo kết quả nghiên cứu để công bố kết quả nghiên cứu.

1. Tin sinh học

HOẠT ĐỘNG NHÓM

• Tin sinh học là gì và có ứng dụng như thế nào?
• Tại sao tin sinh học được xem như công vụ trong nghiên cứu và học tập môn Sinh học?
• Hãy đưa ra nhận xét về tầm quan trọng của tin sinh học trong đời sống ngày nay.
• Tin sinh học là ngành khoa học tìm kiếm, phát hiện và mô phỏng quy luật vận động của thể giới sống trên cơ sở phân tích nguồn dữ liệu sinh học thông qua các công cụ quản lí, xử lí dữ liệu trên máy tính và mạng internet.
• Một số ứng dụng của tin sinh học trong nghiên cứu:
• Dò tìm và phát hiện đột biến gây ra các bệnh di truyền để từ đó phát hiện và điều trị sớm.
• So sánh hệ gene (hay DNA), trình tự của protein nhằm xác định quan hệ huyết thống, truy tìm thủ phạm, xác định quan hệ họ hàng giữa các loài.
• Xây dựng ngân hàng gene giúp lưu trữ cơ sở dữ liệu trình tự gene để tìm kiếm những gene quy định các tính trạng mong muốn,...
• Một số ngân hàng dữ liệu phổ biến: GenBank, EMBL, PDB,…

LUYỆN TẬP

 Làm việc theo nhóm, giải quyết các bài tập sau:

1. Để hỗ trợ cho việc điều tra các vụ án hình sự, các nhà pháp y có thể sử dụng phương pháp nghiên cứu nào? Cho ví dụ.
2. Tại sao phẩm chất trung thực rất quan trọng trong nghiên cứu khoa học?
3. Các nhà pháp y có thể sử dụng phương phép quan sát hoặc phương phép làm việc trong phòng thí nghiệm. Ví dụ:

• Phương pháp quan sát: khám nghiệm tử thi thể xác định các vết thương, quan sát các vật chứng ở hiện trường,...
• Phương pháp làm việc trong phòng thí nghiệm: xét nghiệm DNA từ mẫu máu, tóc,... từ hiện trường hoặc trên hung khí gây án,...

2. Trong nghiên cứu khoa học, người nghiên cứu cần có phẩm chất trung thực để:

• Đảm bảo kết quả nghiên cứu chính xác và khách quan, không làm giả số liệu để tránh sai lệch kết quả nghiên cứu.
• Đảm bảo quyền lợi và quyền tác giả của người khác bằng việc không sao chép phương pháp hay kết quả nghiên cứu của người khác.
• Đảm bảo được tính chính xác của các kiến thức khoa học cũng như đảm bảo được niềm tin của cộng đồng đối với kết quả nghiên cứu.

VẬN DỤNG

Hãy chọn một vấn đề cần nghiên cứu ở địa phương em và áp dụng tiến trình nghiên cứu để làm rõ vấn đề đó

HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

• Ôn lại kiến thức đã học.
• Làm bài tập trong Sách bài tập Sinh học 10.
• Đọc và tìm hiểu trước Bài 3: Các cấp độ tổ chức của thế giới sống.

CẢM ƠN CÁC EM LẮNG NGHE, HẸN GẶP LẠI!