Giáo án điện tử sinh học 10 kết nối bài 16: chu kì tế bào và nguyên phân

CHƯƠNG 5: CHU KÌ TẾ BÀO VÀ PHÂN BÀO

BÀI 16: CHU KÌ TẾ BÀO VÀ NGUYÊN PHÂN

1. KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Quan sát hình ảnh SGK tr.97 và nêu vấn đề: Bức ảnh dưới đây chụp tế bào ung thư ở cơ thể người. Theo em, tế bào ung thư được hình thành như thế nào?

Hình ảnh (1.Khởi động)

Câu hỏi gợi mở: Các em có biết làm thế nào cơ thể chúng ta nhận biết được các tế bào ung thư?

1. NỘI DUNG BÀI HỌC
2. Chu kì tế bào ở sinh vật nhân thực
3. Nguyên phân

III. Bệnh ung thư

1. PHẦN TRIỂN KHAI KIẾN THỨC
2. Chu kì tế bào ở sinh vật nhân thực

Hoạt động nhóm: Đọc thông tin mục I, quan sát hình 16.1, 16.2 và cho biết

Hình ảnh (2.Hình 16.1; 3.Hình 16.2)

- Chu kì tế bào là gì? Mô tả các sự kiện chính của chu kì tế bào.

- Kì trung gian là gì? Nêu tên và chức năng của các pha trong kì trung gian.

- Hãy cho biết các giai đoạn của chu kì tế bào có mối quan hệ với nhau như thế nào?

- Điểm kiểm soát chu kì tế bào là gì? Giải thích vai trò của các điểm kiểm soát chu kì tế bào.

Trả lời

- Chu kì tế bào: thời gian tế bào sinh ra, lớn lên, phân chia → 2 tế bào con.

- Sự kiện chính của chu kì tế bào gồm: 2 giai đoạn chính

+ Kì trung gian: giai đoạn sinh trưởng chính của tế bào, gồm:

• Pha G1: tăng kích thước, tổng hợp bào quan; tổng hợp, tích lũy chất
• Pha S: nhân đôi AND → nhân đôi NST → NST kép
• Pha G2: tăng kích thước tế bào, chuẩn bị phân chia

- Quá trình nguyên phân gồm: phân chia nhân (4 kì), phân chia tế bào chất

- Giai đoạn của chu kì tế bào liên hệ chặt chẽ, giai đoạn này → giai đoạn khác được chu kì tế bào điều khiển nghiêm ngặt → đảm bảo bình thường

1. NGUYÊN PHÂN

Hoạt động nhóm: Đọc thông tin II và quan sát hình 16.3, cho biết: Nguyên phân là gì?

Hình ảnh (4.Hình 16.3)

Trả lời: Nguyên phân là phân chia tế bào ở sinh vật nhân thực, xảy ra ở tế bào sinh dưỡng và các tế bào sinh dục sơ khai.

1. Phân chia nhân

Hoạt động nhóm: Đọc thông tin mục II.1, quan sát hình 16.4 và cho biết: Em hãy trình bày quá trình phân chia nhân.

Hình ảnh (5.Hình 16.4)

à Kết luận

- Trước khi phân chia nhân, tế bào trải qua kì trung gian → chuẩn bị điều kiện cần thiết cho sự phân bào.

- Diễn biến các kì của nguyên phân:

+ Kì đầu (2n kép)

• Màng nhân, nhân con tiêu biến.
• NST kép bắt đầu co xoắn.
• Thoi phân bào hình thành.

+ Kì giữa (2n kép)

• NST xoắn cực đại và xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo.
• Thoi phân bào đính về 2 phía của NST tại tâm động.

+ Kì sau (4n đơn): Mỗi NST kép → 2 NST đơn tại tâm động → di chuyển theo thoi phân bào về 2 cực tế bào.

+ Kì cuối (2n đơn)

• Màng nhân, nhân con xuất hiện.
• NST dãn xoắn.
• Thoi phân bào biến mất.

2. Phân chia tế bào chất

Hoạt động nhóm: Đọc thông tin mục II.2 và cho biết: Khi nào có sự phân chia tế bào chất?

à Kết luận

3. Ý nghĩa của nguyên phân

Hoạt động của nhóm: Đọc thông tin mục II.3 và cho biết: Kết quả của nguyên phân là gì? Nêu ý nghĩa cơ bản của quá trình nguyên phân.

à Kết luận

- Kết quả: 1 tế bào mẹ → 2 tế bào con (NST giống mẹ) 

- Ý nghĩa:

+ Sinh vật đơn bào: cơ chế sinh sản.

+ Sinh vật đa bào:

• Tăng số lượng tế bào → cơ thể sinh trưởng và phát triển
• Tế bào mới → tái sinh mô, cơ quan tổn thương
• Sinh vật đa bào sinh sản sinh dưỡng: cơ chế sinh sản → ổn định di truyền qua các thế hệ.

+ Ứng dụng trong nhân giống vô tính: giâm, chiết, ghép cành hiệu suất cao

III. Bệnh ung thư

Hoạt động theo trạm: Đọc thông tin mục III và thực hiện nhiệm vụ ở mỗi trạm rồi di chuyển theo chiều kim đồng hồ, thực hiện cho đến khi tất cả HS đều thực hoàn thành nhiệm vụ ở mỗi trạm.

1. Cơ sở khoa học về bệnh ung thư

• Trạm 1: Tìm hiểu về nguyên nhân dẫn đến ung thư

- Em hãy trình bày khái quát nguyên nhân dẫn đến ung thư.

- Tế bào ung thư khác gì so với tế bào bình thường?

- Phân biệt khối u lành tính và khối u ác tính.

- Kể tên một số tác nhân dẫn đến ung thư.

à Kết luận

- Chu kì tế bào mất kiểm soát → rối loạn phân bào, có thể tạo khối u.

- Khối u có 2 loại: lành tính và ác tính (ung thư).

- Tế bào ung thư phân chia liên tục, di căn mô lân cận và cơ quan xa.

2. Tình trạng ung thư ở Việt Nam và cách phòng tránh bệnh ung thư

• Trạm 2: Tìm hiểu về tình hình ung thư ở Việt Nam

Nêu khái quát tình hình ung thư tại Việt Nam năm 2020. Loại ung thư nào là phổ biến nhất?

Hình ảnh (6.Hình 16.5)

• Trạm 3: Tìm hiểu cách phòng tránh ung thư

- Nguyên nhân khiến số người mắc và tử vong vì ung thư ở Việt Nam tăng nhanh là gì?

- Nêu một số biện pháp phòng tránh, chữa trị bệnh ung thư.

Hình ảnh (7.Hình 16.6)

à Kết luận

- Người mắc bệnh ung thư ở Việt Nam có xu hướng tăng.

- Bệnh ung thư gặp ở mọi lứa tuổi.

- Loại ung thư phổ biến ở Việt Nam: Ung thư gan, phổi, dạ dày, đại trực tràng, vú và tuyến tiền liệt.

- Tác nhân đột biến ở môi trường bên ngoài cơ thể: khói thuốc lá, độc tố trong thực phẩm mốc, tia tử ngoại, hóa chất,...

- Tác nhân gây đột biến bên trong cơ thể: Virus gây bệnh mãn tính (virus viêm gan B, virus viêm tử cung); các gốc tự do trong tế bào, sản phẩm của chuyển hóa, chất độc hại (thức ăn, vi sinh vật kí sinh trong cơ thể)

- Biện pháp phòng tránh, chữa trị:

+ Hạn chế tiếp xúc với nguồn ung thư (thuốc lá, rượu bia,…)

+ Tích cực tập luyện thể dục thể thao.

+ Lối sống lành mạnh, ngủ sớm, không thức khuya, ăn nhiều rau củ quả, hạn chế đồ chiên, nướng,…

+ Thăm khám định kì → phát hiện sớm khối u.

+ Chữa trị triệt để bệnh viêm nhiễm mãn tính do virus, vi sinh vật

- Biện pháp chữa bệnh ung thư hiện nay: