Giáo án điện tử Sinh học 11 kết nối Bài 9: Hô hấp ở động vật (P1)

THÂN MẾN CHÀO CÁC EM HỌC SINH ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI!

KHỞI ĐỘNG

Tại sao cá heo, cá voi sống trong nước nhưng phải thường xuyên nhô lên mặt nước để thở?

BÀI 9

HÔ HẤP Ở ĐỘNG VẬT

NỘI DUNG BÀI HỌC

Vai trò của hô hấp

Các hình thức trao đổi khí

Bệnh về hô hấp

Lợi ích của luyện tập thể dục, thể thao đối với hô hấp

1. VAI TRÒ CỦA HÔ HẤP

Quan sát hình 9.1, đọc mục I – SGK tr.54 và trả lời các câu hỏi sau:

• Câu 1. Phân tích mối liên quan của các giai đoạn trong quá trình hô hấp.
• Câu 2. Tại sao cơ thể động vật bắt buộc phải lấy O₂ từ môi trường và thải CO₂ ra môi trường?

Câu 1

• Sự thông khí: đưa O₂ vào và thải CO₂ ra ngoài cơ thể → tạo sự chênh lệch khí O₂ và CO₂ giữa máu trong mao mạch phổi và không khí trong phế nang
• Trao đổi khí ở phổi: O₂ khuếch tán từ phế nang vào máu và CO₂ ngược lại
• Máu vận chuyển O₂ đến tế bào cơ thể.
• Tế bào nhận O₂ từ máu và thực hiện hô hấp tế bào.
• Khí CO₂ sinh ra khuếch tán vào máu và được vận chuyển đến cơ quan trao đổi khí.

à Động vật lấy O₂ liên tục từ môi trường cho hô hấp tế bào chuyển đổi thành năng lượng sử dụng cho các hoạt động sống.

Câu 2

Cơ thể động vật bắt buộc phải lấy O₂ từ môi trường và thải CO₂ ra môi trường vì:

• Lấy O₂ để oxy hóa các chất dinh dưỡng, tạo năng lượng cho tất cả hoạt động sống của cơ thể.
• Cơ thể thải CO₂ vì CO₂ tích tụ gây mất cân bằng nội môi, gây độc cho tế bào, gây acid hóa dịch cơ thể dẫn đến thở nhanh, mạnh, tim đập nhanh, mạnh, liên tục… cuối cùng là tử vong

KẾT LUẬN

Hô hấp đảm bảo cho động vật lấy O₂ từ môi trường cung cấp cho hô hấp tế bào, tạo năng lượng cho các hoạt động sống, đồng thời thải CO₂ sinh ra từ quá trình chuyển hóa ra ngoài

1. CÁC HÌNH THỨC TRAO ĐỔI KHÍ

• Thế nào là bề mặt trao đổi khí?
• Nguyên lí trao đổi khí là gì?
• Hiệu quả trao đổi khí phụ thuộc vào yếu tố nào?

Trả lời

• Bề mặt trao đổi khí là bộ phận hoặc cơ quan thực hiện trao đổi khí O₂ và CO₂ với môi trường (da, phổi, hệ thống ống khí hoặc bề mặt cơ thể).
• Nguyên lí: khuếch tán từ nơi có phân áp cao → phân áp thấp và khuếch tán qua bề mặt mỏng, ẩm ướt.
• Phụ thuộc chủ yếu vào diện tích bề mặt trao đổi khí và hoạt động thông khí

HOẠT ĐỘNG NHÓM

Em hãy đọc thông tin mục II, quan sát video và hình 9.2 - 9.9 trong SGK tr.57, 58 trả lời câu hỏi trong hộp Dừng lại và suy ngẫm:

Nhóm 1

Trao đổi khí qua bề mặt cơ thể.

Nhóm 2

Trao đổi khí qua hệ thống ống khí.

Nhóm 3

Trao đổi khí qua mang.

Nhóm 4

Trao đổi khí qua phổi.

CÁC HÌNH THỨC HÔ HẤP ĐỘNG VẬT

Câu 1. Quan sát Hình 9.2, cho biết thủy tức và giun đất trao đổi khí với môi trường sống như thế nào.

Hình 9.2. Trao đổi khí qua bề mặt cơ thể ở thủy tức (a) và ở giun đất (b)

Trả lời

• Ở thủy tức: Các tế bào lớp biểu bì tiếp xúc trực tiếp với nước môi trường, còn các tế bào lót khoang tiêu hóa tiếp xúc với nước trong khoang.
  • Do hô hấp tế bào sử dụng O₂ liên tục → O₂ trong tế bào giảm nên O₂ khuếch tán từ nước vào tế bào.
  • Hô hấp tế bào liên tục tạo ra CO₂ làm nồng độ CO₂ trong tế bào tăng và khuếch tán vào nước trên toàn bộ cơ thể
• Ở giun đốt: Mạch bụng mang máu giàu CO₂ đến hệ thống mao mạch trên khắp bề mặt da và thực hiện trao đổi khí với môi trường.

→ khí CO₂ khuếch tán ra và khi O₂ khuếch tán vào máu dưới bề mặt da.

Câu 2. Quan sát Hình 9.3 và giải thích tại sao sự phân nhánh của ống khí có thể giúp côn trùng trao đổi khí rất hiệu quả, đảm bảo đủ O₂ cho hoạt động bình thường cũng như các hoạt động tích cực, tiêu tốn nhiều năng lượng.

Trả lời

• Tạo ra số lượng ống khí tận rất lớn, vì vậy diện tích trao đổi khí giữa không khí trong hệ thống ống khí với các tế bào cơ thể rất lớn.
• Hoạt động thông khí nhờ thành bụng co dãn, đáp ứng được nhu cầu O₂ khi côn trùng hoạt động bình thường cũng như khi hoạt động tích cực.

Câu 3. Nghiên cứu Hình 9.4 và 9.5, cho biết tại sao hệ hô hấp của cá xương trao đổi khí với nước rất hiệu quả?

Hình 9.4. Cấu tạo mang Cá xương (a), hiện tượng dòng chảy song song và ngược chiều (b)

Hình 9.5. Thông khí ở cá xương: (a) hít vào; (b) thở ra

• Diện tích trao đổi khí của mang lớn nhờ cấu tạo đặc biệt của mang.
• Dòng máu trong mao mạch chảy song song và ngược chiều với dòng nước chảy qua phiến mang → tối ưu hóa trao đổi khí (hình 9.4).

Cách thông khí giúp dòng nước giàu O₂ chảy một chiều qua mang liên tục, không bị ngắt quãng (hình 9.5).

Câu 4: Tại sao hệ hô hấp của người và của Chim trao đổi khí với không khí rất hiệu quả?

Trả lời