Giáo án Lịch sử và Địa lí 5 cánh diều Bài 9: Triều Lý và việc định đô ở Thăng Long

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Thông qua Hoạt động, HS: 

- Kết nối được kiến thức HS đã biết với nội dung kiến thức mới trong bài. 

- Tạo hứng thú cho HS tiếp nhận bài học mới.

b. Cách tiến hành

- GV trình chiếu hình ảnh Hoàng Thành Thăng long và yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Hoàng Thành Thăng Long là công trình kiến trúc tiêu biểu của triều đại nào của nước ta? 

Hoàng Thành Thăng Long

- GV mời 1 – 2 HS xung phong trả lời. Các HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có). 

- GV nhận xét, đánh giá và giới thiệu cho HS: Hoàng Thành Thăng Long là công trình kiến trúc tiêu biểu của nhà Lý. Năm 1010, tại kinh đô Hoa Lư, vua Lý Thái Tổ ban chiếu dời đô về thành Đại La và đổi tên thành kinh thành Thăng Long. Ngay từ năm 1010, khi mới định đô Thăng Long, Lý Thái Tổ đã khởi công xây dựng Hoàng Thành và hàng loạt cung điện. 

- GV dẫn dắt HS vào bài học: Triều đại nhà Lý là một trong những triều đại phong kiến của nước ta. Dưới triều đại nhà Lý có nhiều sự kiện quan trọng mở ra nhiều chương mới cho lịch sử Việt Nam. Để tìm hiểu sâu hơn, chúng ta sẽ cùng nhau đến với bài - Bài 9: Triều Lý và việc định đô ở Thăng Long 

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu sự thành lập của Triều Lý và việc dời đô ra Đại La. 

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS trình bày được quá trình hình thành lập của triều Lý. 

b. Cách tiến hành

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác thông tin SGK tr.41 và thực hiện nhiệm vụ: Trình bày sự thành lập của triều Lý. 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày kết quả thảo luận. Các nhóm khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có). 

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: 

+ Lê Công Uẩn là người châu Cổ Pháp, là một người thông mình, tài đức. 

+ Năm 1009, các quan trong triều đình đã suy tôn Lý Công Uẩn lên làm vua lập ra nhà Lý.

- GV tổ chức cho HS xem video: 

 https://www.youtube.com/watch?v=JUTzQadKqAc

- GV cung cấp cho HS tư liệu về vị vua sáng lập triều Lý: 

Tư liệu 1: 

 Vào thời Tiền Lê, ở châu Cổ Pháp (Từ Sơn, Bắc Ninh) có đôi vợ chồng sinh được một cậu bé, đặt tên là Lý Công Uẩn. Lớn lên, Lý Công Uẩn được gửi theo học nhà sư Vạn hạnh: Vừa nhìn thấy Lý Công Uẩn, nhà sư đã đoán ngay: “Đứa bé này không phải là người thường, sau này lớn lên ắt có thể giải nguy, gỡ rối, làm bậc minh chủ trong thiên hạ”. Lý Công Uẩn làm quan đến chức Điện tiền chỉ huy sứ trong triều Tiền Lê. Khi vua Lê Long Đĩnh mất mà không có người nối dõi, ông được các quan tôn làm vua, lập ra triều Lý. Vua Lý Thái Tổ được ca ngợi là “người khoan từ nhân thứ, tính ôn nhã, có lượng đế vương”

Tượng đài vua Lý Thái Tổ (Hà Nội)

Hoạt động 2: Tìm hiểu nội dung và ý nghĩa của Chiếu dời đô.

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS nhận xét được nội dung và ý nghĩa của Chiếu dời đô. 

b. Cách tiến hành

- GV yêu cầu HS đọc đoạn tư liệu SGK tr.41 và trả lời câu hỏi: 

+ Hãy cho biết nội dung của Chiếu dời đô. 

+ Nhận xét ý nghĩa của Chiếu dời đô. 

-  GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày kết quả thảo luận. Các nhóm khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có). 

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: 

+ Nội dung của Chiếu dời đô cho biết quyết định dời đô từ Hoa Lư – một vùng đất chật hẹp và thấp trũng đến Đại La (sau đó đổi tên thành Thăng Long) – một nơi hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi để đóng đô và phát triển về mọi mặt. 

+ Chiếu dời đô đã thể hiện ý được tầm nhìn xa trông rộng của vua Lý Thái Tổ trong việc lựa chọn kinh đô. Lựa chọn mang tính quyết định ấy đã mở ra một thời kì phát triển, hưng thịnh của quốc Đại Việt dưới Triều Lý và các triều đại sau đó.

- GV tổ chức cho HS xem video: 

https://www.youtube.com/watch?v=LzIh3145qFE

- GV cung cấp thêm một số tư liệu về việc dời đô ra Đại La: 

Tư liệu 2: 

Mặc dù dời đô về Thăng Long nhưng vua đầu tiên của triều Lý vẫn không quên công lao xây dựng nền móng cho buổi đầu độc lập của các triều Đinh – Tiền Lê nên đã xây dựng nhiều công trình kiến trúc giống như ở Hoa Lưa. 

Sách Đại Nam nhất thống chí, Quyển XIV chép: “Đô cũ nhà Đinh, nhà Lê, ở xã Trường Yên Thượng và Trường Yên Hạ, về phía tây bắc huyện Gia Viễn, có nội thành và ngoại thành, có cửa xây bằng đá, lại có các danh hiệu: cầu Đông, cầu Dền, cầu Muống, Tràng Tiền… nền cũ vẫn còn. Khí Lý Thái Tổ dời đô đến Thăng Long đều dùng theo các danh hiệu ấy….”

Tư liệu 3: 

Bản Chiếu dời đô trên bức bình phong tại Đền Đô (Bắc inh) cao 3,5m, rộng hơn 8m, được ghép lại từ 214 chữ Hán làm bằng gốm Bát Tràng. Bức cuốn thư Chiếu dời đô ở Đền Đô được coi là bức chiếu bằng gốm lớn nhất Việt Nam. Phần chính của bức cuốn thư là “Thiên đô chiếu” (Chiếu dời đô) do vua Lý Thái Tổ viết năm 2010 về việc chuyển kinh đô của nước Đại Cồ Việt từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra thành Đại La (Hà Nội). 

Bản Chiếu dời đô trên bức bình phong tại Đền Đô (Bắc Ninh)

Hoạt động 3: Tìm hiểu một số nét chính về xây dựng và bảo vệ đất nước dưới thời Lý. 

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HStrình bày được một số nét chính về lịch sử Việt Nam thời nhà Lý thông qua các câu chuyện về một nhân vật lích sử như Lý Công Uẩn, Lý Thường Kiệt, Nguyên phi Ỷ Lan…

b. Cách tiến hành

- GV yêu cầu HS đọc thông tin mục 2 SGK tr.41 – tr.42 và mục Em có biết, quan sát hình 2 và trả lời câu hỏi sau: Trình bày một số nét chính về xây dựng và bảo vệ đất nước dưới thời Lý.

-  GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày kết quả thảo luận. Các nhóm khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có). 

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: 

+ Xây dựng đất nước dưới thời Lý: 

• Quan tâm sản xuất nông nghiệp, củng cố chính quyền quân đội, xây dựng nhiều chùa, coi trọng giáo dục. 

• Khuyến khích sản xuất nông nghiệp (tổ chức lễ cày ruộng, cấm giết trâu bò…), đẩy mạnh phát triển thủ công nghiệp và các hoạt động buôn bán. 

• Xây dựng Văn Miếu năm 1070, thành lập Quốc Tử Giám năm 1076..

+ Bảo vệ đất nước dưới thời Lý: Năm 1075, quân Tống âm mưu xâm lược Đại Việt. Quân dân Triều Lý dưới sự lãnh đạo của Lý Thường Kiệt đã tổ chức cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, bảo vệ thành công nền độc lập của đất nước.

- GV mở rộng kiến thức, đặt câu hỏi: Cho biết ý nghĩa của hành động Lý Thường Kiệt chủ động giảng hòa khi quân Tống gặp khó khăn, mất hết tinh thần chiến đấu. 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày kết quả thảo luận. Các nhóm khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có). 

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Hành động Lý Thường Kiệt chủ động giảng hòa với quân Tống đã tránh được sự mất mát về người và của, đồng thời thể hiện thiện chí hòa bình, nhân đạo của quân dân Đại Việt.

- GV tổ chức cho HS xem video: 

https://www.youtube.com/watch?v=vrz_fmWdJaM

https://www.youtube.com/watch?v=OVtG0ox4ap8

- GV cung thêm một số tư liệu về một số nét lịch sử Việt Nam dưới triều Lý: 

Tư liệu 4: 

Đền Đô (Bắc Ninh) là nơi thờ 8 vị vua Triều Lý gồm Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông, Lý Thánh Tông, Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông, Lý Anh Tông, Lý Cao Tông và Lý Huệ Tông. Riêng Lý Chiêu Hoàng – Nữ hoàng đế duy nhất của Triều Lý và của Việt Nam được thờ ở Đền Rồng (Từ Sơn – Bắc Ninh). 

Nơi thờ tự 8 vị vua nhà triều Lý

- HS trình chiếu hình ảnh và lắng nghe câu hỏi. 

- HS trả lời câu hỏi. 

- HS lắng nghe, tiếp thu.

-  HS lắng nghe, chuẩn bị vào bài học mới.

- HS lắng nghe câu hỏi. 

- HS trả lời câu hỏi. 

- HS lắng nghe, tiếp thu. 

- HS xem video. 

- HS lắng nghe, tiếp thu.

- HS đọc tư liệu và lắng nghe câu hỏi. 

- HS trả lời câu hỏi. 

- HS lắng nghe, tiếp thu.

- HS xem video. 

- HS lắng nghe, tiếp thu.

- HS quan sát hình và lắng nghe câu hỏi. 

- HS trả lời câu hỏi.

- HS lắng nghe, tiếp thu.

- HS lắng nghe câu hỏi. 

- HS trả lời câu hỏi. 

- HS lắng nghe, tiếp thu.

- HS xem video. 

- HS lắng nghe, tiếp thu.