Câu hỏi tự luận Địa lí 10 kết nối tri thức Bài 5: Hệ quả địa lí các chuyển động của Trái Đất

BÀI 5: HỆ QUẢ ĐỊA LÍ CÁC CHUYỂN ĐỘNG CỦA TRÁI ĐẤT

(30 câu)

1. NHẬN BIẾT (9 câu)

Câu 1: Nêu hệ quả địa lí các chuyển động của Trái Đất?

Trả lời:

Hệ quả địa lí các chuyển động của Trái Đất là: Chuyển động tự quay quanh trục và chuyển động quanh Mặt Trời.

Câu 2: Nêu các hệ quả của chuyển động tự quanh trục?

Trả lời: 

Các hệ quả của chuyển động tự quay quanh trục là: Sự luân phiên ngày đêm và giờ trên Trái Đất.

Câu 3: Nêu sự luân phiên ngày đêm của Trái Đất?

Trả lời:

Sự luân phiên ngày đêm của Trái Đất do: Trái Đất hình khối cầu, tự quay quanh trục nên mọi nơi ở Trái Đất đều có sự luân phiên ngày đêm.

Câu 4: Nêu các hệ quả của chuyển động quanh Mặt Trời?

Trả lời:

Hệ quả địa lí do chuyển động quanh Mặt Trời là: Hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau và hình thành các mùa trong năm.

Câu 5: Trình bày nguyên nhân sinh ra các mùa của Trái Đất?

Nguyên nhân sinh ra các mùa trên Trái Đất

Do Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời với hướng trục không thay đổi và nghiêng với mặt phẳng quỹ đạo một góc khoảng 66⁰33’, làm cho góc chiếu của tia sáng mặt trời và thời gian tiếp nhận ánh sáng mặt trời thay đổi trong năm dẫn đến trong năm có các mùa khác nhau.

Câu 6: Quan sát dưới đây và trình bày đặc điểm chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất?

Trả lời:

Đặc điểm chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất

 + Trái Đất tự quay quanh một trục (tưởng tượng) nghiêng với mặt phẳng quỹ đạo chuyển động của Trái Đất xung quanh Mặt Trời một góc 66°33'.

  + Trái Đất tự quay quanh trục theo hướng từ tây sang đông.

  + Thời gian Trái Đất tự quay một vòng quanh trục là một ngày đêm (24 giờ).

Câu 7: Quan sát hình dưới đây và mô tả chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời?

Trả lời:

Chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời:

Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời theo hướng từ Tây sang Đông trên quỹ đạo có hình elip gần tròn

Trái Đất chuyển động một vòng quanh Mặt Trời trên quỹ đạo hết 365 ngày và 6 giờ.

Trong khi chuyển động trên quỹ đạo quanh mặt trời, trục Trái Đất lúc nào cũng giữ nguyên độ nghiêng 66°33′ trên mặt phẳng quỹ đạo và hướng nghiêng của trục không đổi. Đó là sự chuyển động tịnh tiến.

Câu 8: Hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh là gì?

Trả lời:

Thiên đỉnh là hiện tượng Mặt Trời đứng ở đỉnh đầu người quan sát. Như vậy, dù đứng tại bất cứ nơi nào trên Trái Đất khi ngửa mặt nhìn thẳng đứng lên phía trên là nhìn lên thiên đỉnh.

Câu 9: Nêu những thời gian trong năm tất cả mọi địa điểm đều thấy Mặt Trời mọc ở chính Đông và lặn ở chính Tây?

Trả lời:

Vào ngày Xuân phân (21/3) và ngày Thu phân (23/9) mọi địa điểm trên Trái Đất đều nhìn thấy Mặt Trời mọc chính Đông và lặn chính Tây.

2. THÔNG HIỂU (10 câu)

Câu 1: Tại sao Trái Đất lại có sự luân phiên ngày đêm?

Trả lời:

Trái Đất có sự luân phiên ngày đêm do có hình khối cầu, nên Trái Đắt luôn được Mặt Trời chiếu sáng một nửa còn một nửa chưa được chiếu sáng, sinh ra ngày và đêm. Trái Đất tự quay quanh trục, dẫn đến tất cả mọi nơi trên bề mặt Trái Đắt đều lần lượt được Mặt Trời chiếu sáng rồi lại lần lượt chìm trong bóng tối, gây nên hiện tượng ngày đêm luân phiên.

Câu 2: Trên thế giới có những quốc gia nào chung múi giờ với Việt Nam?

Trả lời:

Những nước nào có cùng giờ với Việt Nam: Thái Lan, Lào, Campuchia, Indônêxia.

Câu 3: So sánh sự khác nhau giữa giờ địa phương và giờ khu vực?

Trả lời:

Câu 4: Tại sao hiện tượng ngày đêm dài bằng nhau tồn tại quanh năm ở Xích đạo?

Trả lời:

Hiện tượng ngày đêm dài bằng nhau tồn tại quanh năm ở Xích đạo là bởi: Ở Xích đạo quanh năm có hiện tượng ngày đêm dài bằng nhau. Do trong khi chuyển động quanh Mặt Trời, trục Trái Đất nghiêng và không đổi phương, đường phân chia sáng tối giao nhau với trục Trái Đất chia đôi Xích đạo ra hai phần bằng nhau, một phần nằm trong ánh sáng, một phần nằm trong bóng tối.

Câu 5: Tại sao càng về cực Bắc vào ngày 22/6 thời gian ban ngày càng dài; càng về cực Nam vào ngày 22/12 thì thời gian ban ngày càng dài?

Trả lời:

Càng về cực Bắc vào ngày 22/6 thời gian ban ngày càng dài; càng về cực Nam vào ngày 22/12 thì thời gian ban ngày càng dài do:

 - Ngày 22/6, tia mặt trời chiếu vuông góc với chí tuyến Bắc, nửa cầu Bắc quay về phía Mặt Trời, nên càng về phía cực Bắc diện tích phần được chiếu sáng càng lớn; ngược lại, phần diện tích nằm khuất trong bóng tối càng nhiều; do đó số giờ chiếu sáng trong ngày 22/6 càng về cực Bắc càng nhiều, thời gian ban 

ngày càng dài. 

- Ngày 22/12, tia mặt trời chiếu vuông góc với chí tuyến Nam, nửa cầu Nam quay về phía Mặt Trời, nên càng về phía cực Nam diện tích phần được chiếu sáng càng lớn; ngược lại, phần diện tích nằm khuất trong bóng tối càng nhiều; do đó số giờ chiếu sáng trong ngày 22/12 càng về cực Nam càng nhiều, thời gian ban ngày càng dài.

Câu 6: Chuyển động biểu kiến của mặt trời đến thời gian dài ngắn theo mùa và theo vĩ độ trong ngày Hạ chí, Đông chí, Xuân phân, Thu phân có tác động như thế nào?

Trả lời:

Chuyển động biểu kiến của Mặt Trời: Từ 21/3 đến 22/6 chuyển động biểu kiến từ Xích đạo lên chỉ tuyến Bắc, lên thiên đỉnh ở chí tuyến Bắc ngày 22/6, sau đó từ 22/6 đến 23/9 chuyển động biểu kiến về phía Xích đạo, lên thiên đỉnh ở Xích đạo ngày 23/9. Từ 23/9 Mặt Trời chuyển động biểu kiến về chí tuyến Nam, lên thiên đỉnh ở chỉ tuyến Nam ngày 22/12, sau đó chuyển động biểu kiến về Xích đạo và lên thiên đỉnh ở Xích đạo ngày 21/3. Chuyển động biểu kiến của Mặt Trời đã tạo ra các mùa trong năm với lượng nhiệt, ánh sáng và độ dài ngày đêm khác nhau. 

- Mùa xuân (21/3 - 22/6): Mặt Trời bắt đầu di chuyển biểu kiến từ Xích đạo lên chí tuyến Bắc, lượng nhiệt tăng dần nhưng vì mới bắt đầu tích luỹ nên nhiệt độ chưa cao, tiết trời ấm áp. Diện tích phần chiếu sáng bắt đầu lớn hơn phần khuất trong bóng tối nên ngày bắt đầu dài hơn đêm. 

- Mùa hạ (22/6 - 23/9): Mặt Trời lên thiên đỉnh ở chí tuyến Bắc (ngày 22/6) và di chuyển biểu kiến về Xích đạo, góc nhập xạ lớn, lượng nhiệt được tích luỹ nhiều, nhiệt độ cao. Diện tích phần chiếu sáng lớn hơn phần khuất trong bóng tối do bán cầu Bắc gần nhất với Mặt Trời, ngày dài hơn đêm. Ngày 22/6 có thời gian ban ngày dài nhất, thời gian ban đêm ngắn nhất trong một năm. 

- Mùa thu (23/9 - 22/12): Mặt Trời di chuyển biểu kiến về chí tuyến Nam, góc nhập xạ tuy giảm nhưng còn lượng nhiệt tích luỹ trong mùa hạ nên nhiệt độ không còn cao nữa nhưng cũng không thấp, tiết trời mát mẻ. Diện tích phần chiếu sáng bắt đầu thu hẹp, diện tích phần khuất trong bóng tối mở rộng, ngày bắt đầu ngắn hơn đêm. 

- Mùa đông (22/12 - 21/3): Mặt Trời lên thiên đỉnh ở chí tuyến Nam (ngày 22/12) và di chuyển biểu kiến về Xích đạo, góc nhập xạ nhỏ, mặt đất đã tiêu hao hết lượng nhiệt dự trữ, nhiệt độ hạ thấp. Diện tích phần chiếu sáng nhỏ hơn phần khuất trong bóng tối do bán cầu Bắc ở xa Mặt Trời nhất, ngày ngắn hơn đêm. Ngày 22/12 có thời gian ban ngày ngắn nhất, thời gian ban đêm dài nhất trong một năm. 

Câu 7: Ở 2 bán cầu, ngày nào trong năm có thời gian ban ngày dài nhất, thời gian ban đêm dài nhất?

Trả lời:

- Ở bán cầu Bắc: Ngày Hạ chí (22/6), tia tới vuông góc với chí tuyến Bắc lúc 12 giờ trưa; mọi địa điểm ở nửa cầu Bắc có ngày dài nhất trong năm, đêm ngắn nhất trong năm (nửa cầu Nam ngược lại, có đêm dài nhất, ngày ngắn nhất). 

- Ở bán cầu Nam: Ngày Đông chí (22/12), tia tới vuông góc với chí tuyến Nam lúc 12 giờ trưa; mọi địa điểm ở nửa cầu Nam có ngày dài nhất trong năm, đêm ngắn nhất trong năm (nửa cầu Bắc ngược lại, có đêm dài nhất, ngày ngắn nhất). 

Câu 8: Tại sao ở vùng ôn đới mùa hạ ở bán cầu Bắc lại dài hơn bán cầu Nam?

Trả lời:

Vùng ôn đới mùa hạ ở bán cầu Bắc lại dài hơn bán cầu Nam là do:

- Mùa hạ ở bán cầu Bắc (186 ngày) dài hơn mùa hạ ở bán cầu Nam (179 ngày). 

- Mùa hạ của bán cầu Bắc từ ngày 21/3 đến 23/9, là thời kì Trái Đất quay trên phần quỹ đạo có điểm viễn nhật, sức hút của Mặt Trời nhỏ, tốc độ quay chậm hơn, thời gian dài hơn (186 ngày). 

- Mùa hạ của bán cầu Nam từ ngày 23/9 đến 21/3, là thời kì Trái Đất quay trên phần quỹ đạo có điểm cận nhật, sức hút của Mặt Trời lớn, tốc độ quay nhanh hơn, thời gian ngắn hơn (179 ngày). 

Câu 9: Tại sao có hiện tượng ngày đêm dài ngắn theo mùa?

Trả lời:

Ở Xích đạo, quanh năm có độ dài ngày và đêm bằng nhau, càng xa Xích đạo sự chênh lệch thời gian giữa ngày và đêm càng lớn. Riêng ở hai cực có sáu tháng ngày, sáu tháng đêm.

Câu 10: Tại sao có hiện tượng ngày đêm dài ngắn theo vĩ độ?

Trả lời:

+ Do đường phân chia sáng tối và trục của Trái Đất không trùng nhau, tại Xích đạo chúng cắt nhau chia Xích đạo ra hai phần bằng nhau nên trong năm tại Xích đạo lúc nào cũng có ngày đêm dài bằng nhau. 

+ Càng về phía cực, đường phân chia sáng tối và trục của Trái Đất càng xa nhau, chênh lệch diện tích phần chiếu sáng và phần khuất trong bóng tối càng nhiều, chênh lệch độ dài ngày đêm càng nhiều.. 

3. VẬN DỤNG (6 câu)

Câu 1: Tại sao hiện tượng chuyển động biểu kiến quanh Mặt Trời lại diễn ra?

Trả lời:

Hiện tượng chuyển động biểu kiến quanh Mặt Trời

Trái Đất chuyển động tịnh tiến xung quanh Mặt Trời, nên khi đứng trên Trái Đất nhìn Mặt Trời có ảo giác là Mặt Trời chuyển động. Điều này được thấy rõ qua hiện tượng Mặt Trời lên thiên đỉnh (hiện tượng Mặt Trời ở đúng đỉnh đầu lúc 12 giờ trưa) lần lượt xảy ra tại các địa điểm từ vĩ tuyến 23°27′ N (ngày 22-12) cho tới vĩ tuyến 23°27’ B (ngày 22-6), rồi lại trở xuống 23°27′ N. 

Chuyển động không có thật của Mặt Trời được gọi là chuyển động biểu kiến hằng năm của Mặt Trời.

Câu 2: Từ vòng cực về cực về cực có hiện tượng ngày dài 24 giờ. Giải thích tại sao?

Trả lời:

Từ vòng cực về cực về cực có hiện tượng ngày dài 24 giờ là do:

- Ở bán cầu Bắc: 

+ Từ vòng cực Bắc về đến cực Bắc vào mùa hạ có hiện tượng ngày dài 24 giờ. 

+ Giải thích: Vào mùa hạ, đường phân chia sáng tối dịch chuyển từ sau vòng cực Bắc về cực Bắc, toàn bộ khu vực đó được chiếu sáng toàn phần do đó có ngày dài 24 giờ. Trong thời gian đó, khu vực tử vòng cực Nam đến cực Nam có đêm dài 24 giờ. 

- Ở bán cầu Nam: 

+ Từ vòng cực Nam về đến cực Nam vào mùa hạ có hiện tượng ngày dài 24 giờ. 

+ Giải thích: Vào mùa hạ, đường phân chia sáng tối dịch chuyển từ sau vòng cực Nam về cực Nam toàn bộ khu vực đó được chiếu sáng toàn phần do đó có ngày dài 24 giờ. Trong thời gian đó, khu vực tử vòng cực Bắc đến cực Bắc có đêm dài 24 giờ. 

Câu 3: Tại sao ở bán cầu Bắc, nhiệt độ trung bình về mùa hạ lại cao hơn bán cầu Nam?

Trả lời:

Nhiệt độ trung bình về mùa hạ ở bán cầu Bắc lại cao hơn bán cầu Nam

- Mùa hạ ở nửa cầu Bắc (từ 21/3 - 23/9): Có thời gian dài hơn (186 ngày) thời gian mùa hạ ở bán cầu Nam (179 ngày), nên nhận được nhiều nhiệt hơn. 

- Mùa hạ ở nửa cầu Nam (từ 23/9 - 21/3): Có thời gian ngắn hơn (179 ngày) thời gian mùa hạ ở bán cầu Bắc (186 ngày), nên nhận được ít nhiệt hơn. 

Ngoài ra, ở nửa cầu Bắc có diện tích lục địa lớn hơn (chiếm 39,4% diện tích nửa cầu Bắc) diện tích lục địa ở nửa cầu Nam (chiếm 19,0% diện tích nửa cầu Nam); diện tích đại dương nhỏ hơn (60,6%) diện tích đại dương ở nửa cầu Nam (81,0%). 

Câu 4: Càng về phía cực, biên độ nhiệt năm càng lớn, sự chênh lệch độ dài ngày đêm càng nhiều. Giải thích tại sao?

Trả lời:

- Càng về phía cực (Bắc, Nam), chênh lệch góc nhập xạ và thời gian chiếu sáng càng nhiều (tại cực có 6 tháng ngày và 6 tháng đêm) nên chênh lệch nhiệt độ giữa hai mùa càng lớn (biên độ nhiệt độ năm càng lớn).

- Càng về phía cực, đường phân chia sáng tối và trục của Trái Đất càng xa nhau, chênh lệch diện tích phần chiếu sáng và phần khuất trong bóng tối càng nhiều, chênh lệch độ dài ngày đêm càng nhiều.

Câu 5: Trái Đất có thời gian ngày, đêm dài bằng nhau vào ngày nào và ở địa điểm nào?

Trả lời:

- Vào ngày Xuân phân (21/3) và ngày Thu phân (23/9), Mặt trời lên thiên đỉnh ở Xích đạo, vòng sáng tối trùng với mặt phẳng đi qua trục Trái Đất, tất cả mọi địa điểm trên Trái Đất có thời gian được chiếu sáng và thời gian khuất trong bóng tối bằng nhau, nên độ dài ngày đêm bằng nhau. 

- Ở Xích đạo, vòng sáng tối luôn giao nhau với trục Trái Đất ở tâm, chia đường Xích đạo thành hai phần bằng nhau, một phần được chiếu sáng và một phần khuất trong bóng tối, nên quanh năm đều có ngày và đêm dài bằng nhau. 

Câu 6: Tại sao số ngày và số đêm có 24 giờ ở cực Bắc không bằng nhau?

Trả lời:

- Ở cực Bắc có số ngày dài 24 giờ (ngày địa cực) là 186 ngày, số đêm dài 24 giờ (đêm địa cực) là 179 ngày. - Ngày địa cực chỉ có ở mùa hạ, đêm địa cực chỉ có ở mùa đông. Số ngày địa cực và đêm địa cực khác nhau do độ dài mùa hạ và mùa đông ở Bắc bán cầu khác nhau. 

- Mùa hạ ở bán cầu Bắc (từ ngày 21/3 đến ngày 23/9): Trái Đất chuyển động trên phần quỹ đạo ở xa Mặt Trời chịu lực hút nhỏ hơn, vận tốc chuyển động trên quỹ đạo giảm, thời gian chuyển động dài hơn, nên cực Bắc có số ngày dài 24 giờ là 186 ngày. 

- Mùa đông ở bán cầu Bắc (từ ngày 23/9 đến 21/3): Trái Đất chuyển động ở trên phần quỹ đạo ở gần Mặt Trời, chịu sức hút của Mặt Trời lớn hơn, vận tốc chuyển động nhanh hơn, thời gian chuyển động ngắn hơn, nên ở cực Bắc có đêm dài 24 giờ là 179 ngày. 

4. VẬN DỤNG CAO (5 câu)

Câu 1: Nếu Trái Đất chỉ chuyển động quanh Mặt Trời mà không quay quanh trục thì hiện tượng ngày đêm trên Trái Đất diễn ra như thế nào?

Trả lời:

Nếu Trái Đất chỉ chuyên động quanh Mặt Trời mà không tự quay quanh trục thì trên Trái Đất hiện tượng ngày đêm sẽ diễn ra: Nếu giả sử Trái Đất không tự quay quanh trục mà chỉ chuyển động quanh Mặt Trời thì ở Trái Đât vẫn có ngày, đêm. Khi đó, độ dài một ngày – đêm ở bề mặt Trái Đất sẽ dài bằng 1 năm.

Câu 2: Nước ta trong năm có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh nhưng các nước ở vĩ tuyến cao hơn 23⁰27’ không có hiện tượng này. Giải thích tại sao?

Trả lời:

Nước ta trong năm có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh nhưng các nước ở vĩ tuyến cao hơn 23⁰27’ không có hiện tượng này do:

- Trái Đất đang chuyển động xung quanh Mặt Trời với trục nghiêng (23°27′ với pháp tuyến của mặt phẳng quỹ đạo Trái Đất) và không đổi phương. Do đó, tia nắng vuông góc với tiếp tuyến ở bề mặt Trái Đất sẽ lần lượt di chuyển từ 23°27′ N lên 23°27′ B. Trong vòng một năm, các địa điểm nội chí tuyến (trong đó có nước ta) đều có hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh. 

- Từ ngoài hai chí tuyến về hai cực không có hiện tượng này, do trục Trái Đất nghiêng với mặt phẳng hoàng đạo (mặt phẳng chứa quỹ đạo Trái Đất) một góc bằng 6633'. Để tạo góc 90° thì góc phụ phải là 23°27′, trong khi đó các địa điểm ở ngoại chí tuyến đều có vĩ độ lớn hơn 23027. 

Câu 3: Tại sao lại có sự khác nhau về độ dài ngày, đêm giữa hai điểm cực Bắc (Lũng Cú, vĩ độ 23°23' B), cực Nam (Đất Mũi, vĩ độ 8°34'B) nước ta?

Trả lời:

- Vào mùa hạ, ở Lũng Cú có ngày dài hơn ngày ở Đất Mũi; vào mùa đông, ở Lũng Cú có đêm dài hơn đêm ở Đất Mũi. 

- Do khi Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời, đường phân chia sáng tối và trục Trái Đất giao nhau tại Xích đạo, chia Xích đạo ra thành hai phần bằng nhau, tại đây quanh năm có ngày và đêm dài bằng nhau. 

- Càng xa Xích dạo về phía hai cực, đường phân chia sáng tối và trục Trái Đất càng xa nhau, độ dài ngày và đêm chênh lệch nhau càng nhiều. Vào mùa hạ ở bán cầu Bắc, càng đi về phía cực thời gian ban ngày càng dài hơn thời gian ban ngày ở những vĩ độ gần Xích đạo. Vào mùa đông ở bán cầu Bắc, càng đi về phía cực thời gian ban đêm càng dài hơn thời gian ban đêm ở những vĩ độ gần Xích đạo.

Câu 4: Khi đi qua đường chuyển ngày quốc tế, ta cần tăng lên hay giảm đi một ngày lịch. Giải thích tại sao?

Trả lời:

Khi đi qua đường chuyển ngày quốc tế, ta cần tăng lên hay giảm đi một ngày lịch do: Theo cách tính giờ khu vực, trên Trái Đất lúc nào cũng có một khu vực giờ mà ở đó có hai ngày lịch khác nhau, do vậy một kinh tuyến được lấy làm mốc để đổi ngày. Đó là đường chuyển ngày quốc tế. Nếu đi từ phía tây sang phía đông qua kinh tuyến 180° thì lùi lại một ngày lịch, còn đi từ phía đông sang phía tây qua kinh tuyến 180° thì tăng thêm một ngày lịch cho phù hợp với thời gian nơi đến. 

Câu 5: Ở nước ta vào lúc giữa trưa ngày 22/12 sẽ nhìn thấy Mặt Trời chếch về phía nam, giữa trưa ngày 22/6 chếch về phía bắc. Giải thích tại sao?

Trả lời:

Ở nước ta vào lúc giữa trưa ngày 22/12 sẽ nhìn thấy Mặt Trời chếch về phía nam, giữa trưa ngày 22/6 chếch về phía bắc do: Vị trí nước ta ở bán cầu Bắc. Mùa hạ, chuyển động biểu kiến của Mặt Trời về chí tuyến Bắc, lên thiên đỉnh ở chí tuyến Bắc ngày 22/6; mùa đông, chuyển động biểu kiến của Mặt Trời về chí tuyến Nam, lên thiên đỉnh ở chí tuyến Nam ngày 22/12. Do vậy, về mùa hạ nhìn thấy Mặt Trời giữa trưa chếch về phía bắc, về mùa đông - chếch về phía nam.