Câu hỏi tự luận Ngữ văn 12 kết nối Bài 4: Nghệ thuật sử dụng điển cố trong tác phẩm văn học

BÀI 4: YẾU TỐ KỲ ẢO TRONG TRUYỆN KỂ

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT
 

I. NHẬN BIẾT (5 câu)

Câu 1: Điển cố trong văn học là gì?

Trả lời: 

Điển cố là những hình ảnh, sự kiện, nhân vật, hoặc câu chuyện có nguồn gốc từ lịch sử, văn hóa, hoặc tác phẩm văn học kinh điển, được sử dụng trong các tác phẩm để tăng tính súc tích, hàm ý và biểu cảm.

Câu 2: Điển cố thường xuất hiện trong những thể loại văn học nào?

Trả lời:

Điển cố thường xuất hiện trong thơ ca, văn xuôi cổ điển và các tác phẩm văn học mang tính trang trọng hoặc giàu tính triết lý.

Câu 3: Một số nguồn gốc phổ biến của điển cố trong văn học Việt Nam là gì?

Trả lời: 

Câu 4: Tác phẩm "Truyện Kiều" của Nguyễn Du sử dụng những điển cố nào?

Trả lời:

Câu 5: Điển cố "Tài mệnh tương đố" trong văn học mang ý nghĩa gì?

Trả lời:

II. THÔNG HIỂU (4 câu)

Câu 1: Tại sao các tác giả cổ điển thường sử dụng điển cố trong tác phẩm của mình?

Trả lời:

ác tác giả sử dụng điển cố để tăng tính hàm súc, biểu đạt ý nghĩa sâu sắc, tạo sự liên tưởng phong phú và khẳng định sự học vấn uyên bác của mình.

Câu 2: Điển cố trong văn học có vai trò gì trong việc xây dựng hình tượng nhân vật?

Trả lời:

Điển cố giúp làm nổi bật tính cách, số phận hoặc hoàn cảnh của nhân vật thông qua sự liên tưởng với các câu chuyện hoặc hình ảnh mang tính biểu tượng.

Câu 3: Sử dụng điển cố trong văn học có ảnh hưởng thế nào đến sự tiếp nhận của người đọc?

Trả lời:

Câu 4: Hãy giải thích ý nghĩa của điển cố “Liễu Chương Đài” trong văn học.

Trả lời:

III. VẬN DỤNG (4 câu)

Câu 1: Hãy tìm một ví dụ về điển cố trong một bài thơ trung đại Việt Nam và phân tích ý nghĩa của nó.

Trả lời:

Điển cố “Sông Ngân” trong bài thơ "Cảnh khuya" của Hồ Chí Minh. Điển cố “Sông Ngân” trong bài thơ không được nhắc trực tiếp nhưng gợi liên tưởng qua hình ảnh "trăng lồng cổ thụ" và ánh sáng rọi bóng lấp lánh như dải Ngân Hà. Hình ảnh này có nguồn gốc từ văn học cổ điển Trung Quốc, nơi “Sông Ngân” thường tượng trưng cho sự thanh cao, mộng mơ và sự kết nối giữa trời đất.

Trong bài thơ, điển cố được Hồ Chí Minh sử dụng để gợi tả vẻ đẹp hài hòa, thiêng liêng của thiên nhiên trong đêm khuya. Ánh trăng sáng chiếu rọi khắp nơi hòa quyện với tiếng suối róc rách tạo nên một bức tranh yên bình. Tuy nhiên, điển cố này không chỉ dừng lại ở việc miêu tả cảnh sắc thiên nhiên, mà còn phản ánh chiều sâu tâm trạng của người ngắm cảnh.

Dù cảnh đẹp như một bức tranh vẽ, nhưng Hồ Chí Minh “chưa ngủ” vì “nỗi nước nhà”. Hình ảnh trăng và ánh sáng sông Ngân trở thành biểu tượng cho lý tưởng cao đẹp và khát vọng giải phóng dân tộc của tác giả. Sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người qua điển cố này làm tăng sức gợi cảm cho bài thơ, đồng thời nhấn mạnh tinh thần trách nhiệm với đất nước.

Câu 2: Nếu bạn là một nhà thơ hiện đại, bạn sẽ sử dụng điển cố như thế nào trong sáng tác của mình?

Trả lời:

Tôi sẽ sử dụng điển cố một cách khéo léo, kết hợp với ngôn ngữ hiện đại để làm nổi bật ý nghĩa tác phẩm và tạo ra sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại, giúp người đọc dễ dàng tiếp nhận hơn.

Câu 3: Điển cố "Hổ phù" trong "Truyện Kiều" tượng trưng cho điều gì và nó có vai trò như thế nào trong câu chuyện?

Trả lời:

Câu 4: Hãy nêu cách điển cố làm tăng giá trị nghệ thuật trong tác phẩm "Chinh phụ ngâm".

Trả lời:

IV. VẬN DỤNG CAO (2 câu)

Câu 1: Hãy phân tích hiệu quả nghệ thuật của việc sử dụng điển cố trong "Truyện Kiều" và tác phẩm "Chinh phụ ngâm".

Trả lời:

Việc sử dụng điển cố trong Truyện Kiều và Chinh phụ ngâm không chỉ tạo nên giá trị nghệ thuật đặc sắc mà còn mang đến chiều sâu tư tưởng cho hai tác phẩm.

Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du sử dụng nhiều điển cố như “Tài mệnh tương đố” hay “Hổ phù” để khắc họa số phận bi kịch của Kiều và làm nổi bật các mâu thuẫn trong xã hội phong kiến. Điển cố “Tài mệnh tương đố” gợi lên nỗi đau của những con người tài hoa nhưng bạc mệnh, nhấn mạnh sự bất công và định kiến xã hội. “Hổ phù” biểu tượng cho quyền lực và sức mạnh, đánh dấu bước ngoặt khi Kiều được trao cơ hội để thay đổi số phận gia đình. Các điển cố này làm tăng tính hàm súc, giúp Nguyễn Du thể hiện những tư tưởng nhân văn sâu sắc một cách tinh tế, đồng thời kết nối tác phẩm với các giá trị văn hóa truyền thống.

Trong Chinh phụ ngâm, các điển cố như “Phù trầm” (nỗi buồn ly biệt) hay “Ngư Phủ” (khát vọng yên bình) được sử dụng để diễn tả nỗi lòng của người chinh phụ trong cảnh xa cách. “Phù trầm” gợi lên cảm giác bấp bênh, vô định, thể hiện rõ tâm trạng đau khổ và mong manh của người phụ nữ. Điển cố “Ngư Phủ” nhấn mạnh khát vọng thoát khỏi hiện thực đau thương để tìm kiếm một nơi bình yên. Nhờ sử dụng điển cố, tác phẩm không chỉ phản ánh tâm trạng cá nhân mà còn mở rộng ý nghĩa, trở thành tiếng nói chung của những con người sống trong thời loạn lạc.

Nhìn chung, điển cố trong cả hai tác phẩm đều làm tăng tính biểu cảm và chiều sâu nghệ thuật, tạo sự kết nối giữa tác phẩm với các giá trị văn hóa và lịch sử, từ đó khẳng định vị thế kinh điển của chúng trong nền văn học Việt Nam.

--------------------------------------

--------------------- Còn tiếp ----------------------