BÀI 5: KHÍ HẬU VIỆT NAM

MỞ ĐẦU

Việt Nam có đặc điểm khí hậu khác biệt so với nhiều nước có cùng vĩ độ. Đây là nhân tố tự nhiên quan trọng có ảnh hưởng đến các thành phần tự nhiên khác, các ngành sản xuất và đời sống con người. Vậy khí hậu nước ta có những đặc điểm nổi bật nào? Khí hậu phân hóa ra sao và ảnh hưởng như thế  nào tới các hoạt động kinh tế? 

Trả lời:

- Khí hậu Việt Nam có những đặc điểm:

• Tính chất nhiệt đới
• Tính chất ẩm
• Tính chất gió mùa

- Khí hậu phân hóa theo độ cao, từ bắc xuống nam và từ tây sang đông.

- Ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế:

• Đối với sản xuất nông nghiệp: Phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới; tạo điều kiện hình thành các vùng chuyên canh và sản phẩm nông nghiệp đa dạng.
• Đối với du lịch: Du lịch nhân văn và du lịch tự nhiên.

I. KHÍ HẬU NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA.

1. Tính chất nhiệt đới

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 5.1, hãy trình bày về tính chất nhiệt đới của khí hậu Việt Nam. 

Trả lời:

Tính chất nhiệt đới của khí hậu ở nước ta được biểu hiện qua các chỉ số sau:
Nhiệt độ trung bình năm trên cả nước đều trên 20⁰C, đạt tiêu chuẩn khí hậu nhiệt đới.
Tổng lượng bức xạ nhận được lớn, cán cân bức xạ quanh năm dương (khoảng 75 kcal/cm² /năm).
Số giờ nắng từ 1400 – 3000h/năm.

2. Tính chất ẩm

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vào bảng 5.2, hãy trình bày về tính chất ẩm của khí hậu Việt Nam.

Trả lời:

Tính chất ẩm:
Lượng mưa trung bình năm lớn: từ 1500 – 2000mm/năm.
Độ ẩm không khí > 80%. 

3. Tính chất gió mùa

Câu hỏi:  Đọc thông tin và quan sát hình 5.1 hãy trình bày đặc điểm gió mùa của khí hậu Việt Nam.

Trả lời:

Tính chất gió mùa: Một năm có 2 mùa gió

• Gió mùa đông (tháng 11-tháng 4 năm sau): lạnh, khô. Miền Bắc chịu ảnh hưởng của khối khí lạnh từ phía Bắc. Từ phía Nam dãy Bạch Mã trở vào, Tín phong bán cầu Bắc có hướng đông bắc chiếm ưu thế.
• Gió mùa hạ (từ tháng 5 – tháng 10): nóng, ẩm, chủ yếu có hướng tây nam

II. SỰ PHÂN HÓA ĐA DẠNG CỦA KHÍ HẬU

1. Sự phân hóa khí hậu từ bắc vào nam và từ tây sang đông.

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 5.1, hãy chứng minh sự phân hóa đa dạng của khí hậu nước ta từ bắc vào nam và từ tây sang đông. Lấy ví dụ cụ thể.

Trả lời:

1. Tính đa dạng

- Khí hậu nước ta phân hoá từ Bắc vào Nam:

• Miền khí hậu phía Bắc: có mùa đông lạnh, tương đối ít mưa, nửa cuối mùa đông ẩm ướt, mùa hè nóng và mưa nhiều.
• Miền khí hậu phía Nam: nhiệt độ quanh năm cao, mùa mưa và mùa khô tương phản sâu sắc.

- Phân hóa theo chiều Đông - Tây: Đông Trường Sơn và Tây Trường Sơn, Đông Bắc và Tây Bắc.

- Phân hóa theo độ cao: Ở những miền núi cao khí hậu có sự phân hóa rõ rệt theo độ cao, điển hình nhất ở vùng núi Tây Bắc với 3 đai khí hậu: nhiệt đới, cận nhiệt và ôn đới núi cao.

- Sự phân hoá theo mùa: mùa hạ có sự hoạt động của rõ mùa Tây Nam, mùa động có sự hoạt động của gió mùa Đông Bắc.

2. Sự phân hóa khí hậu theo độ cao

Câu hỏi: Đọc thông tin, hãy chứng minh sự phân hóa đa dạng của khí hậu nước ta theo độ cao địa hình. Lấy ví dụ cụ thể.

Trả lời:

 * Địa hình ảnh hưởng đến khí hậu.

    - Địa hình Việt Nam trải dài qua nhiều vĩ độ( khoảng 15 độ)  làm cho thiên nhiên phân hóa theo chiều bắc nam. Mùa đông ở miền bắc Việt Nam có mùa đông lạnh nhưng giảm dần về cường độ và phạm vi ảnh hưởng về phía nam.

   -  Địa hình  Việt Nam phân hóa theo độ cao: Càng lên cao nhiệt độ càng giảm. Điều này chứng minh rằng ở miền bắc đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi có độ cao từ 600-700m lên đến 2600m. NHưng ở miền nam đai cận nhiệt đới gió mùa từ 900-1000m lên đến 2600m, đai gió mùa trên núi có độ cao từ 2600m.

   - Địa hình cao làm phân hóa khí hậu giữa 2 sườn. Ở miền bắc Việt Nam có dãy Hoàng Liên sơn. Nhờ dãy Hoàng Liên Sơn mà mùa đông của Đông Bắc Bộ thì có khí hậu lạnh nhưng ở Tây Bắc  thì mùa đông đến chậm hơn và ít chịu ảnh hưởng của gió mùa đông bắc hơn.

III. ẢNH HƯỞNG CỦA KHÍ HẬU ĐẾN CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ.

1. Đối với sản xuất nông nghiệp

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát các hình 5.2, 5.3, hãy phân tích ảnh hưởng của khí hậu đối với sản xuất nông nghiệp ở nước ta.

Trả lời:

Biến đổi khí hậu đã và đang tác động mạnh mẽ đến ngành trồng trọt, rõ ràng nhất là làm giảm diện tích đất canh tác, gây ra tình trạng hạn hán và sâu bệnh, gây áp lực lớn cho sự phát triển của ngành trồng trọt nói riêng và ngành nông nghiệp nói chung.

2. Đối với sự phát triển du lịch.

Câu hỏi: Đọc thông tin và dựa vài hiểu biết của bản thân, hãy lấy ví dụ cụ thể để phân tích vai trò của khí hậu đối với sự phát triển du lịch.

Trả lời:

Khí hậu là tiền đề quyết định cho các hoạt động du lịch, xác định sự phù hợp của địa điểm và thời gian, chất lượng sản phẩm. Sức mua của du khách trong mùa du lịch cũng phụ thuộc vào khí hậu và tác động đáng kể đối với các mối quan hệ cạnh tranh giữa các địa điểm và lợi nhuận của các doanh nghiệp du lịch. Ngoài ra, BĐKH gây ra một số hiện tượng thời tiết cực đoan bao gồm: nhiệt độ cao hơn vào ban ngày ở gần như tất cả các vùng, cường độ cơn bão nhiệt đới và gió lớn, lượng mưa cao và hạn hán kéo dài… Từ đó, ngành công nghiệp du lịch sẽ tăng thiệt hại về cơ sở hạ tầng, các yêu cầu khẩn cấp, chi phí điều hành cao hơn (ví dụ như bảo hiểm, nước dự phòng, công tác sơ tán…) và gián đoạn công việc kinh doanh.

Bão lũ, ngập úng kéo dài sẽ gây hư hại nhiều di tích lịch sử văn hóa, tài nguyên du lịch. Các công trình dịch vụ du lịch bị hư hỏng hoặc xuống cấp dưới tác động của bão lũ cường độ mạnh gây xói mòn. Mưa nhiều kèm theo gió, bão hoặc nắng gắt nhiệt độ tăng cao cũng làm cho vật liệu kiến trúc nhanh xuống cấp, hư hỏng, gây lãng phí tiền của, công sức của nhà nước và người dân. Việc gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão lũ, mưa quá nhiều, nắng quá nóng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động vận chuyển hành khách (đường hàng không, đường bộ, đường thủy), từ đó ảnh hưởng đến nhu cầu hoạt động tại các địa điểm du lịch ngoài trời (rừng ngập mặn ở Cần Giờ, khu du lịch sinh thái ở Củ Chi…)

LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Hãy tóm tắt đặc điểm tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa của khí hậu Việt Nam.

Trả lời:

1. Tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa

- Tính chất nhiệt đới:

• Nguồn nhiệt năng lớn: bình quân 1m²lãnh thổ nhận được trên 1 triệu kilô calo nhiệt năng.
• Số giờ nắng trong năm cao: đạt từ 1.400 – 3.000 giờ/năm.
• Nhiệt độ trung bình năm cao: vượt trên 21 độ C, tăng dần từ bắc vào nam.

- Tính chất gió mùa: Khí hậu nước ta chia thành 2 mùa rõ rệt, phù hợp với 2 mùa gió:

• Mùa đông lạnh, khô với gió mùa Đông Bắc.
• Mùa hạ nóng, ẩm với gió mùa Tây Nam.

- Tính chất ẩm:

• Lượng mưa trung bình năm lớn: từ 1.500 – 2.000 mm/năm.
• Độ ẩm không khí cao: trên 80%.

2. Tính chất đa dạng và thất thường

- Khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm của nước ta không thống nhất trên toàn quốc mà phân hóa đa dạng theo không gian và theo thời gian, hình thành nên các miền và khu vực khí hậu khác nhau rõ rệt:

• Miền khí hậu phía Bắc: có mùa đông lạnh, tương đối ít mưa, nửa cuối mùa đông ẩm ướt; mùa hè nóng và mưa nhiều.
• Miền khí hậu phía Nam: có khí hậu cận xích đạo, nhiệt độ quanh năm cao, mùa mưa và mùa khô tương phản sâu sắc.
• Khu vực Đông Trường Sơn gồm phần lãnh thổ Trung Bộ phía đông dãy Trường Sơn: có mùa mưa lệch hẳn về thu đông.
• Khí hậu Biển Đông Việt Nam mang tính chất gió mùa nhiệt đới hải dương.
• Ở những miền núi cao, khí hậu có sự phân hóa rõ rệt theo độ cao, điển hình nhất ở vùng núi Tây Bắc với 3 đai khí hậu: nhiệt đới, cận nhiệt và ôn đới núi cao.

- Ngoài sự phân hóa đa dạng, khí hậu Việt Nam còn rất thất thường, biến động mạnh:

• Có năm rét sớm, năm rét muộn, năm mưa lớn, năm khô hạn, năm ít bão, năm nhiều bão…
• Mưa lớn thường do bão và áp thấp nhiệt đới gây nên, tập trung ở các tỉnh duyên hải Bắc Bộ và Trung Bộ.

⟹ Công tác dự báo thời tiết và xác định thời vụ gặp nhiều khó khăn

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Lựa chọn một địa điểm du lịch mà em biết, tìm kiếm thông tin và ohana tích ảnh hưởng của khí hậu đối với hoạt động du lịch ở địa điểm đó.

Trả lời:

Vùng Đồng bằng sông Hồng:

Khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng ẩm, nhiệt độ trung bình năm 22,5- 23,5 độ C; Lượng mưa trung bình năm 1400 - 2000mm (lượng mưa lớn trên thế giới). Lượng mưa biến đổi qua nhiều năm không lớn, năm mưa nhiều gấp 2- 3 lần năm mưa ít. Do đặc tính khí hậu nhiệt đới gió mùa nên chế độ mưa vùng ĐBSH biểu hiện tính mùa khá rõ rệt. Mùa mưa thường kéo dài 5 tháng từ tháng 6 đến tháng 10, nơi mưa nhiều có thể kéo dài 7-8 tháng. Trong năm thường chia thành 4 mùa: xuân, hạ, thu, đông. Mùa hạ nóng, ẩm, mưa nhiều, thường có bão. Mùa đông lạnh, khô, mưa ít.

Câu hỏi: Lựa chọn một trong hai nhiệm vụ sau:

- Nhiệm vụ 1. Lựa chọn một địa điểm du lịch mà em biết, tìm kiếm thông tin và phân tích ảnh hưởng của khí hậu đối với hoạt động du lịch ở địa điểm đó.

- Nhiệm vụ 2: Địa phương em sinh sống thuộc miền khí hậu nào? Hãy tìm hiểu và viết báo cáo ngắn về các đặc điểm khí hậu nơi đó.

Trả lời:

- Nhiệm vụ 1: Điểm du lịch Sa Pa

• Thuận lợi: Khí hậu mát mẻ, mùa đông nhiệt độ xuống thấp và có tuyết rơi.
• Khó khăn: Nhiệt độ xuống thấp nhiều sương mù: Gây cản trở giao thông đi lại và đường lên đỉnh Fan.

- Nhiệm vụ 2: Thành phố Hà Nội

• Hà Nội thuộc miền khí hậu phía Bắc (Vùng nhiệt đới gió mùa)
• Viết báo cáo:

Hà Nội thuộc khu vực đồng bằng sông Hồng thuộc miền khí hậu phía Bắc nơi chịu ảnh hưởng của gió mùa đông bắc vào mùa đông. Đặc trưng nổi bật là gió mùa ẩm, nóng và mưa nhiều vào mùa hè, lạnh và ít mưa vào mùa đông. Hà Nội được chia làm 4 mùa rõ rệt: Xuân, Hạ, Thu và Đông. Thời gian diễn ra các mùa ở các năm ở Hà Nội luôn thay đổi (do phụ thuộc vào thời tiết năm rét sớm, có năm rét muộn, có năm nắng kéo dài nhiệt độ lên tới 40℃, có năm nhiệt độ lại thấp dưới 10℃.

Tổng lượng bức xạ trung bình hàng năm ở Hà Nội là 120 Kcal/cm² . nhiệt độ trung bình năm 24,9℃, độ ẩm trung bình 80-82%. Lượng mưa trung bình 1700mm/năm.