Giáo án KHTN 9 Cánh diều bài 38: Quy luật di truyền của Mendel

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chiếu video về Mendel, yêu cầu HS quan sát, kết hợp thông tin mục I SGK tr.184 và trình bày nhiệm vụ sau: Giới thiệu tóm tắt về Gregor Johann Mendel.

- GV tổ chức trò chơi “Nhanh tay, lẹ mắt”, phát cho các nhóm (2 HS) các thẻ hình ảnh về tính trạng của cây đậu hà lan và Phiếu học tập số 1 (Đính kèm dưới hoạt động).

, , , , , , , , , , , , , .

- Dựa trên sản phẩm của các nhóm, cùng video đã xem, GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi và thực hiện nhiệm vụ: Nêu ý tưởng nghiên cứu của Mendel.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS quan sát video, kết hợp với hình 38.2 và đọc thông tin mục I, thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát; định hướng HS (nếu cần).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV sử dụng https://wheelofnames.com/ mời đại diện nhóm HS trình bày.

- Các HS khác nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

I. Ý TƯỞNG NGHIÊN CỨU CỦA MENDEL

- Gregor Johann Mendel (1822 – 1884) là người đầu tiên phát hiện ra quy luật di truyền khi nghiên cứu sự di truyền các tính trạng của cây đậu hà lan.

- Ý tưởng nghiên cứu:

+ Mendel tạo dòng thuần (tự thụ phấn qua nhiều thế hệ).

+ Tiến hành lai cặp bố mẹ có tính trạng tương phản.

+ Theo dõi con lai qua các thế hệ F₁, F₂, F₃,... để rút ra kết luận. 

- Mendel đưa ra giả thuyết các tính trạng do “nhân tố di truyền” quy định (sau này gọi là gene).

→ Cơ sở cho những nghiên cứu tiếp theo về gene.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Tìm hiểu ý tưởng nghiên cứu của Mendel

Lớp: ………… Nhóm: ……………………………………………………………………

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Tìm hiểu ý tưởng nghiên cứu của Mendel

Lớp: ………… Nhóm: ……………………………………………………………………

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu thí nghiệm lai một cặp tính trạng

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm 4 – 6 HS.

- GV yêu cầu các nhóm quan sát hình 38.3, sơ đồ một số thuật ngữ và trả lời câu hỏi 3 SGK tr.185: Từ phép lai trong hình 38.3, lấy ví dụ minh họa cho các thuật ngữ trong bảng dưới đây:

- Dựa trên sản phẩm của các nhóm, GV yêu cầu cá nhân HS, quan sát hình 38.3 và sơ đồ (phần kí hiệu), sử dụng các kí hiệu, kiểu gene, kiểu hình để viết sơ đồ tóm tắt phép lai một cặp tính trạng.

- Dựa trên kết quả viết sơ đồ lai, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi 4 SGK tr.185: Mô tả phép lai một cặp tính trạng của Mendel về màu hoa của cây đậu hà lan.

- GV yêu cầu các nhóm (4 - 6 HS) dựa trên thông tin vừa tìm hiểu, kết hợp nội dung mục II SGK hoàn thành Phiếu học tập số 2:

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc thông tin mục II, kết hợp quan sát hình ảnh và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát hoạt động của các nhóm; định hướng HS.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện nhóm trình bày.

- HS xung phong lên bảng viết sơ đồ lai.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và chấm điểm cho các nhóm.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

II. PHÉP LAI MỘT CẶP TÍNH TRẠNG

Thí nghiệm lai một cặp tính trạng

-   Thí nghiệm:

+ Cho P thuần chủng cây hoa màu tím lai với cây hoa màu trắng thu được F₁ 100% cây hoa màu tím;

+ Cho F₁ tự thụ phấn được cá thể F₂ có tỉ lệ kiểu hình 3 hoa màu tím : 1 hoa màu trắng.

+ Tỉ lệ này cũng xuất hiện ở 6 cặp tính trạng tương phản còn lại.

- Sơ đồ tóm tắt phép lai một cặp tính trạng:

P:     AA (hoa màu tím) × aa (hoa màu trắng)

G:                A                                 a

F₁:                         Aa (hoa màu tím)

F₁ × F₁:       Aa               ×              Aa

G_F1:            A, a                             A, a

F₂:             1 AA          2 Aa          1 aa

Tỉ lệ kiểu gene: 1 AA : 2 Aa : 1 aa.

Tỉ lệ kiểu hình: 3 hoa màu tím : 1 hoa màu trắng.

- Giải thích kết quả phép lai theo Mendel:

+ Các nhân tố di truyền quy định các kiểu hình của tính trạng màu hoa, tính trạng hoa tím trội hơn so với tính trạng hoa trắng.

+ Ở F₁, nhân tố di truyền quy định hoa màu trắng không được biểu hiện nhưng tồn tại song song với nhân tố di truyền quy định tính trạng hoa màu tím; các nhân tố phân li vào giao tử và tổ hợp trong quá trình thụ tinh cho tỉ lệ 3 trội : 1 lặn ở F₂.

- Cơ sở tế bào học: 

+ Hai allele quy định một tính trạng nằm trên cặp nhiễm sắc thể tương đồng phân li trong quá trình giảm phân tạo giao tử. 

+ Qua quá trình thụ tinh, các giao tử kết hợp ngẫu nhiên hình thành các tổ hợp lai.

Hình 38.3. Phép lai một cặp tính trạng

→ Nội dung quy luật phân li: Hai nhân tố di truyền quy định một tính trạng phân li nhau (tách rời) trong quá trình hình thành giao tử và đi về các giao tử khác nhau.

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu phép lai phân tích

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS đọc thông tin mục II, phần phép lai phân tích, quan sát hình 38.4, kết hợp video, thảo luận cặp đôi trả lời câu hỏi sau:

Quan sát hình 38.4:

a) Nêu kết quả phép lai 1 và 2. Giải thích.

b) Xác định kiểu gene của mỗi cây hoa tím ở thế hệ P và F₁ trong hình 38.4.

c) Nêu vai trò của phép lai phân tích.

- Để củng cố kiến thức, GV mời HS lên bảng vẽ sơ đồ lai về phép lai phân tích ở tính trạng màu hoa của cây đậu hà lan.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc thông tin mục II, kết hợp quan sát hình ảnh và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát hoạt động của các nhóm; định hướng HS.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV sử dụng https://wheelofnames.com/ mời đại diện nhóm HS trả lời câu hỏi.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

Phép lai phân tích

Phép lai 1: Nếu kết quả F₁ 100% hoa màu tím thì cây hoa tím có kiểu gene AA

P:                  AA      ×       aa

G:              Ⓐ   Ⓐ         ⓐ  ⓐ

F₁:                       100% Aa

Phép lai 2: Nếu kết quả F₁ phân tính theo tỉ lệ 50% hoa màu tím : 50% hoa màu trắng thì cây hoa tím có kiểu gene Aa

P:                  Aa      ×       aa

G:             Ⓐ   ⓐ         ⓐ  ⓐ

F₁:                 1Aa     :     1aa

→   Phép lai phân tích là phép lai giữa cá thể mang tính trạng trội chưa biết kiểu gene với cá thể mang tính trạng lặn.

- Vai trò: xác định kiểu gene của cá thể mang tính trạng trội.