Giáo án KHTN 9 Cánh diều bài 36: Nguyên phân và giảm phân

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm 3 - 4 HS.

- GV yêu cầu các nhóm quan sát Hình 36.1 và 36.2, kết hợp video về quá trình nguyên phân và giảm phân, trả lời các câu hỏi sau:

(1) Thế nào là nguyên phân? Thế nào là giảm phân?

(2) Quá trình nguyên phân, giảm phân xảy ra ở tế bào nào?

(3) Cho biết kết quả của quá trình phân chia tế bào theo hai hình thức trên.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS quan sát hình ảnh, kết hợp video, đọc thông tin mục I SGK tr.176 và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát; định hướng HS (nếu cần).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV sử dụng https://wheelofnames.com/ mời đại diện HS trả lời câu hỏi.

- Các HS khác nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

I. KHÁI NIỆM NGUYÊN PHÂN, GIẢM PHÂN

1. Nguyên phân

- Khái niệm: Nguyên phân là quá trình phân chia bộ nhiễm sắc thể kép thành hai bộ nhiễm sắc thể giống nhau.

- Vị trí: tế bào mầm sinh dục và tế bào sinh dưỡng.

- Kết quả: tế bào mẹ (2n) → hai tế bào con có bộ nhiễm sắc thể giống nhau và giống tế bào mẹ (2n).

2. Giảm phân

- Khái niệm: Giảm phân là quá trình phân chia bộ nhiễm sắc thể kép thành bốn bộ nhiễm sắc thể đơn.

- Vị trí: tế bào sinh dục trưởng thành tạo giao tử.

- Kết quả: tế bào mẹ (2n) → bốn tế bào con khác nhau, có số lượng nhiễm sắc thể (n) giảm đi một nửa so với tế bào mẹ.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu các nhóm HS thảo luận hoàn thành Phiếu học tập sau:

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học, thảo luận hoàn thành Phiếu học tập.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết. 

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện nhóm trình bày.

- Các nhóm khác lắng nghe, quan sát, nhận xét và bổ sung.

- GV tổ chức cho các nhóm chấm điểm chéo.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và chấm điểm cho các nhóm.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

Bảng 10.1. Phân biệt 

nguyên phân và giảm phân

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu ý nghĩa của nguyên phân, giảm phân

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Vòng 1: Hình thành nhóm chuyên gia

- GV chia lớp thành 6 nhóm, yêu cầu đọc mục II.1 SGK và thực hiện nhiệm vụ như sau:

Nhóm chuyên gia 1, 2, 3: Tìm hiểu ý nghĩa của nguyên phân.

Nhóm chuyên gia 4, 5, 6: Tìm hiểu ý nghĩa của giảm phân.

Vòng 2: Hình thành nhóm mảnh ghép

- GV tiến hành tạo nhóm mảnh ghép từ các nhóm chuyên gia, ví dụ: nhóm 1 với nhóm 4, nhóm 2 với nhóm 5, nhóm 3 với nhóm 6;...

- GV yêu cầu các thành viên chia sẻ thông tin, sau đó thảo luận thực hiện các nhiệm vụ sau:

1. Trình bày ý nghĩa của nguyên phân, giảm phân và nêu ví dụ minh họa.

2. Quan sát hình 36.3, vị trí được đánh số (1), (2) và (3) tương ứng với nguyên phân hay giảm phân. Từ đó, nêu mối quan hệ giữa nguyên phân, giảm phân và thụ tinh trong việc duy trì bộ nhiễm sắc thể qua các thế hệ ở các loài sinh sản hữu tính.

2. Có ý kiến cho rằng: “Nhiễm sắc thể vừa là vật chất mang thông tin di truyền vừa là đơn vị truyền đạt vật chất di truyền qua các thế hệ tế bào và thế hệ cơ thể”. Ý kiến trên là đúng hay sai? Giải thích.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc thông tin mục II.1 SGK tr.178 và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát quá trình hoạt động của các nhóm; định hướng HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện một nhóm trình bày ý nghĩa của nguyên phân, giảm phân và trả lời các câu hỏi.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét, chốt kiến thức, yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép.

- GV chuyển sang hoạt động tiếp theo. 

II. Ý NGHĨA VÀ ỨNG DỤNG CỦA NGUYÊN PHÂN, GIẢM PHÂN

1. Ý nghĩa

Nguyên phân

- Ở sinh vật đơn bào: nguyên phân là một hình thức sinh sản của cơ thể.

- Ở sinh vật đa bào: 

+ Nguyên phân tạo ra tế bào mới thay thế tế bào già, tế bào tổn thương; giúp cơ thể sinh trưởng và phát triển.

+ Nguyên phân tạo cơ thể mới ở những loài sinh sản vô tính.

→ Đảm bảo thông tin di truyền trong bộ nhiễm sắc thể được truyền đạt chính xác qua các thế hệ tế bào.

Ví dụ:

Nguyên phân diễn ra mạnh ở đỉnh chồi và đỉnh rễ là cây cao lên, rễ dài ra

Đuôi tái sinh nhờ quá trình nguyên phân ở thạch sùng

  Sinh sản ở thủy tức        Giâm cành

Giảm phân

- Giảm phân kết hợp với thụ tinh duy trì bộ nhiễm sắc thể của loài qua các thế hệ cơ thể.

Mối quan hệ giữa nguyên phân và giảm phân ở loài sinh sản hữu tính:

- Sự phối hợp giữa nguyên phân, giảm phân và thụ tinh là cơ chế duy trì bộ nhiễm sắc đặc trưng của loài qua các thế hệ tế bào và cơ thể.

- Nhiễm sắc thể vừa là vật chất mang thông tin di truyền vừa là đơn vị truyền đạt vật chất di truyền qua các thế hệ tế bào và cơ thể.

Hướng dẫn trả lời câu hỏi nhiệm vụ của nhóm mảnh ghép:

2. (1): nguyên phân; (2), (3): giảm phân. 

Ở loài sinh sản hữu tính, nguyên phân và giảm phân có mối quan hệ chặt chẽ với nhau: từ hợp từ ban đầu (2n), qua quá trình nguyên phân, phát triển thành cơ thể và cơ thể lớn lên. Khi cơ thể trưởng thành, tế bào sinh dục chín trải qua giảm phân tạo ra các giao tử. Giao tử đực (n) và giao tử cái (n) kết hợp với nhau trong thụ tinh tạo ra hợp tử mới (2n).

3. Đúng. Giải thích:

+ Về cấu trúc, nhiễm sắc thể được cấu tạo từ DNA, do đó trong nhân tế bào, các gene được sắp xếp trong các nhiễm sắc thể. Vì vậy nhiễm sắc thể là vật chất mang thông tin di truyền.

+ Trong nguyên phân, giảm phân và thụ tinh, nhờ các quá trình nhân đôi, phân li và tổ hợp của các gene trên nhiễm sắc thể mà bộ nhiễm sắc thể mang thông tin di truyền của loài được truyền đạt cho các thế hệ tế bào và cơ thể.

……………………